Ο πρώτος κύκλος του ευρωπαϊκού προγράμματος του δικτύου transform! με αντικείμενο μελέτης τα πιθανά πεδία του μετασχηματισμού του κράτους έκλεισε με τη διεξαγωγή ενός διεθνούς συνεδρίου με θέμα τον εκδημοκρατισμό της Αστυνομίας στην Ευρώπη. Το πρόγραμμα βρίσκεται υπό τον συντονισμό του ΙΝΠ, το οποίο και διοργάνωσε το συνέδριο σε συνεργασία με το transform και το ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ.
Ο πρώτος κύκλος του ευρωπαϊκού προγράμματος του δικτύου transform! με αντικείμενο μελέτης τα πιθανά πεδία του μετασχηματισμού του κράτους έκλεισε με τη διεξαγωγή ενός διεθνούς συνεδρίου με θέμα τον εκδημοκρατισμό της Αστυνομίας στην Ευρώπη. Το πρόγραμμα βρίσκεται υπό τον συντονισμό του ΙΝΠ, το οποίο και διοργάνωσε το συνέδριο σε συνεργασία με το transform και το ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ.
Στο συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 21 και 23 Νοεμβρίου στο αμφιθέατρο του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Αθήνας, συμμετείχαν πανεπιστημιακοί, ερευνητές, πολιτικοί, εργαζόμενες και εργαζόμενοι στα σώματα ασφαλείας, εκπρόσωποι Ανεξάρτητων Αρχών και ΜΚΟ από την Ελλάδα, τη Γερμανία, τη Τσεχία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Αυστρία, την Αγγλία, τον Καναδά και άλλες χώρες.
Κατά τη διάρκεια των τριών ημερών έλαβαν χώρα εννέα συνεδρίες πάνω στις εξής θεματικές: α) Εκδημοκρατισμός της Αστυνομίας στην Ευρώπη: τάσεις και προοπτικές, β) Θεωρητικές παραλλαγές της ασφάλειας και του ελέγχου στην ύστερη νεωτερικότητα: καπιταλισμός, έγκλημα, αστυνομία και αστυνόμευση, γ) Ασφάλεια, αστυνόμευση και δημοκρατία στην ΕΕ, δ)Η μεταρρύθμιση της Αστυνομίας στην ΕΕ, ε) Αστυνομία και κράτος στον σύγχρονο καπιταλισμό, ζ) Αστυνομία, αστυνόμευση και δικαιώματα στην Ελλάδα, η) Αστυνομία έγκλημα και ασφάλεια την περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα, θ)Για μια δημοκρατική αστυνομία: Η προσέγγιση της Αριστεράς β) Ελευθερία, ασφάλεια και αστυνομία: Ιδεολογία και πραγματικότητα
Το άνοιγμα των εργασιών του συνεδρίου έγινε με την παρουσίαση της εισηγητικής μελέτης[1] για τον εκδημοκρατισμό της Αστυνομίας από τους δύο συγγραφείς της, Γιώργο Ρηγάκο και Γιώργο Παπανικολάου. Την παρουσίαση της μελέτης, η οποία χρηματοδοτήθηκε από το transform, ακολούθησε ο σχολιασμός της από τη Σοφία Βιδάλη, καθηγήτρια εγκληματολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Πιο συγκεκριμένα, αναπτύχτηκαν τα σημεία ειδικού ενδιαφέροντος της μελέτης, με έμφαση στην ανάγκη για μια προσέγγιση που θα αντιλαμβάνεται τους αστυνομικούς πρωτίστως ως εργαζόμενους. Στη συνέχεια διατυπώθηκαν κριτικές παρατηρήσεις, ενώ κατατέθηκαν και επιμέρους ερευνητικές προτάσεις με επίκεντρο την αξία της διερεύνησης της ελληνικής ιδιαιτερότητας και τη διαφοροποιημένη διάσταση της λειτουργίας της αστυνομίας και της αστυνόμευσης στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου, καθώς και σε χώρες που έχουν βιώσει δικτατορίες έναντι των αντίστοιχων διαδικασιών στις χώρες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού. Η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από τα ζητήματα που έθεσαν οι δύο εισηγητές σχετικά με τη διαμόρφωση σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ κοινότητας και αστυνομίας και το ρόλο των αστυνομικών οργανώσεων, όπως και στις βασικές συνισταμένες που θα πρέπει σύμφωνα με τους συγγραφείς να ληφθούν υπόψη στην όποια παρέμβαση θα μπορούσε να επιχειρηθεί από μια κυβέρνηση της αριστεράς.
Παρότι ο πλούσιος διάλογος και οι πολλές και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εισηγήσεις που φιλοξενήθηκαν στο συνέδριο δεν είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν σε ένα τόσο σύντομο σημείωμα, στη συνέχεια επιχειρείται μια ενδεικτική καταγραφή κάποιων κεντρικών ζητημάτων που αναδείχθηκαν κατά τη διάρκεια του τριημέρου.
Η αστυνόμευση του αστικού χώρου και η θέση της στο ζήτημα της αναζωογόνησης των πόλεων στον καιρό της κρίσης ήταν παραδείγματος χάριν ένα από αυτά. Όμως και άλλες όψεις της αστυνόμευσης αναδείχθηκαν, όπως για παράδειγμα η αστυνόμευση του ελεύθερου χρόνου, που εμπλέκεται σε μια σειρά από ζητήματα από τη διατήρηση του δημόσιου χώρου έως την παραβίαση του δικαίου και την επίλυση των σχετιζόμενων προβλημάτων μέσω της αγοράς.
Ένα ακόμη θέμα που συζητήθηκε εκτενώς ήταν οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο έγκλημα, στην έννοια της ασφάλειας αλλά και η σχέση της κρίσης με την παρατηρούμενη αυτονόμηση της αστυνομίας στο πλαίσιο του κράτους έκτακτης ανάγκης. Μέσα από αυτό το πρίσμα εξετάσθηκαν και οι μεταβολές στην αστυνόμευση σε Ελλάδα και Ευρώπη, από το πεδίο της βιοεξουσίας έως το πλαίσιο που ορίζει τη λειτουργία της ιδιωτικής αστυνομίας.
Κεντρικό ζήτημα αποτέλεσε και η μονομερής και επιλεκτική λειτουργία του κατασταλτικού συστήματος σε συνδυασμό με τον ρόλο των ισχυρών κέντρων εξουσίας και του οργανωμένου εγκλήματος που παρουσιάστηκαν μέσα από την ιστορία της ιταλικής αστυνομίας, η οποία ωστόσο μοιράζεται αρκετά κοινά με την κατάσταση της Ελλάδας της κρίσης. Ακόμα, παρουσιάστηκαν μεταρρυθμίσεις που έχουν εφαρμοσθεί σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο, ώστε να τοποθετηθεί και η περίπτωση της ελληνικής αστυνομίας σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προσεγγίσεων και παρεμβάσεων. Κρίσιμες ήταν και οι εισηγήσεις που αναφέρθηκαν στην απουσία μιας προοπτικής άμεσης αλλαγής στο πεδίο της ποινικής καταστολής αλλά και στις πολιτικές διαστάσεις της καταστολής και του κοινωνικού ελέγχου.
Περνώντας από την ανάλυση στις προοπτικές επανήλθε το ζήτημα των δυαντοτήτων ανάπτυξης σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ αστυνομίας και κοινότητας και η συνακόλουθη εφαρμογή ενός μοντέλου ήπιας αστυνόμευσης σε αυτό το πλαίσιο. Ταυτόχρονα, διερευνήθηκαν οι λόγοι για τους οποίους παρόμοιοι θεσμοί έχουν αποτύχει στην Ελλάδα, ενώ επισημάνθηκε από αρκετούς η επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης των αστυνομικών τμημάτων με ειδικό επιστημονικό προσωπικό. Μεταξύ των θεμάτων που τράβηξαν το ενδιαφέρον ήταν η συζήτηση για το θεσμικό πλαίσιο των παρεμβάσεων στην πορεία συγκρότησης μιας δημοκρατικής αστυνομίας, που θα πρέπει όπως υπογραμμίστηκε να λάβει υπόψη τις εκλεκτικές συγγένειες τμημάτων της αστυνομίας με την ακροδεξιά και την Χρυσή Αυγή. Η προοπτική κατάργησης των ΜΑΤ και των σωμάτων καταστολής των δημόσιων συναθροίσεων προκάλεσε γόνιμο διάλογο στο πλαίσιο του οποίου εκπροσωπήθηκαν διάφορες απόψεις επί του θέματος. Τέλος, πάντα στο πλαίσιο της συζήτησης γύρω από τις προοπτικές που ανοίγονται για μια δημοκρατική μεταρρύθμιση της αστυνομίας από μια κυβέρνηση της αριστεράς αναφέρθηκαν τα ζητήματα των ανθρώπινων δικαιωμάτων η αποτελεσματική καταπολέμηση της κατάχρησης εξουσίας, το εύρος των αρμοδιοτήτων της αστυνομίας και η ανάγκη επαναπροσδιορισμού τους και φυσικά οι προοπτικές ανάπτυξης μιας εναλλακτικής μορφής ελέγχου της αστυνομίας από την κοινότητα σε ένα πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ τους. Μια ακόμα επισήμανση που έγινε από πολλούς ομιλητές ήταν πως προϋπόθεση της όποιας δημοκρατικής μεταρρύθμισης της αστυνομίας αποτελεί και η ενδυνάμωση της εργατικής ταυτότητας των αστυνομικών έναντι άλλων.
Το συνέδριο αποτέλεσε μια εξαιρετικά ωφέλιμη πρωτοβουλία καθώς πέραν από τις ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις που ακούσθηκαν κατά τη διάρκεια του τριημέρου και τον ζωντανό διάλογο που αναπτύχθηκε γύρω από αυτές, ήταν ταυτόχρονα ευκαιρία για να συζητηθούν ζητήματα, στα οποία δεν είχε δοθεί μέχρι πρότινος η προσοχή που τους αντιστοιχούσε ούτε από την αριστερά αλλά ούτε και από την ακαδημαϊκή κοινότητα. Στο επόμενο διάστημα πρόκειται να εξετασθεί το ενδεχόμενο να εκδοθούν σε έντυπη μορφή τα πρακτικά του συνεδρίου στα ελληνικά και τα αγγλικά.