Όχι μόνο επειδή η Ανατολική Ευρώπη είναι σε όλη την περίοδο της
μετα-σοσιαλιστικής μετάβασης τόσο ένας χώρος καινοτόμων κρατικών πολιτικών
που εφαρμόστηκαν για το συμφέρον του κεφαλαίου και της γεωπολιτικής
κυριαρχίας της Δύσης, όσο και ένα νέο πεδίο μετατροπής της εργατικής δύναμης
σε φτηνή εργασία. Υπάρχει ένας πρόσθετος λόγος. Η σύγκρουση στην Ουκρανία,
που έβαλε τέλος στην έκρηξη του 2012-σε όλη την περιοχή-κατά των
νεοφιλελεύθερων πολιτικών και του πολιτικού συστήματος της μετάβασης,
αποκαλύπτει μια λεπτή στιγμή ισορροπίας της συνολικής μετάβασης του παγκόσμιου συστήματος.
Το Κόμμα Κομμουνιστών της Μολδαβίας (PCRM) ήταν το μόνο κατ’ όνομα
«κομμουνιστικό κόμμα» που εκλέχτηκε δημοκρατικά δύο φορές κατά την περίοδο
μετάβασης σε όλη την περιοχή, το οποίο κυβέρνησε τη χώρα χωρίς διακοπή από
το 2001 μέχρι το 2009. Στις εκλογές του 2010, παρέμεινε το μεγαλύτερο κόμμα
του νέου κυβερνητικού συνασπισμού λαμβάνοντας το 39,3% των ψήφων, με το
Φιλελεύθερο-Δημοκρατικό Κόμμα (PLDM) να λαμβάνει 29,42%. Στις εκλογές του
2014, το PCRM είχε μαζικές απώλειες, με αποτέλεσμα να συγκεντρώσει το 17,48%
των ψήφων και να έρθει τρίτο, πίσω από το PLDM (20,16%), αλλά και προς
μεγάλη έκπληξη πίσω και από νεοϊδρυθέν Κόμμα των Σοσιαλιστών (PSRM) που
έλαβε 20,51% . Σε απόλυτους αριθμούς, το PCRM ψηφίστηκε μόνο από 279.372
πολίτες το 2014 έναντι 677.069 το 2010.
Γιατί υπήρξε αυτή η μαζική απώλεια περίπου των δύο τρίτων της δύναμής του;
Εν μέρει αυτό μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι το ποσοστό συμμετοχής στις
εκλογές έπεσε στο 55,86% το 2014, έναντι 63,37% το 2010. Υπήρχαν, όμως, και
άλλοι πιο σημαντικοί λόγοι. Στο εσωτερικό επίπεδο, το PCRM είχε, τα
τελευταία χρόνια, μια διαρκή απώλεια διακεκριμένων στελεχών του, αλλά και
μια βαθμιαία απώλεια της ταυτότητάς του μετά τις διαμαρτυρίες του 2009 που
οδήγησαν σε αλλαγή καθεστώτος. Όλα αυτά συνέβησαν παρά το γεγονός ότι ο
αρχηγός του Βλαντιμίρ Βορονίν εξακολούθησε να είναι ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης
της μολδοβιανής πολιτικής τάξης.
Όμως, οι πιο αποφασιστικοί λόγοι εξ αιτίας των οποίων μειώθηκε η δύναμη του
PCRM ήταν εξωτερικοί. Πρώτον, κατά την προεκλογική περίοδο κυριάρχησαν τα
γεωπολιτικά θέματα και συγκεκριμένα το ερώτημα «Ανατολή ή Δύση», όπως φάνηκε
από τους αφίσες που πρόβαλλαν αφ’ ενός νατοϊκά σύμβολα και αφ’ ετέρου τον
ίδιο τον Πούτιν. Το PCRM ήταν το μόνο μεγάλο κόμμα που αρνήθηκε να συνταχθεί
με κάποια από αυτές τις δύο πλευρές, με αποτέλεσμα αυτή η στρατηγική της
«σιωπής» να εκληφθεί ως αδυναμία τόσο από τους ψηφοφόρους όσο και από τα
κομματικά στελέχη. Επιπλέον, στη σιωπή του PCMR πρέπει να προστεθούν οι
υψηλοί τόνοι της προεκλογικής εκστρατείας εκείνων των κομμάτων που είχαν
πλούσια χρηματοδότηση από εσωτερικές και εξωτερικές πηγές, δεδομένου ότι ο
νόμος για τις εκλογικές δαπάνες των πολιτικών κομμάτων δεν έχει ακόμα
ψηφιστεί. Επίσης, τα μίντια στο Κισινάου έγερναν πολύ υπέρ της κυβερνητικής
συμμαχίας.
Δεύτερον, πρέπει να ληφθεί υπόψη η-συνειδητή ή όχι-αναβάθμιση των εκλογικών
τεχνικών διαχείρισης της δημοκρατικής ψήφου. Κατά την περίοδο πριν από τις
εκλογές, εμφανίστηκε μια πληθώρα κομμάτων που είχαν στόχο την αριστερή ψήφο
αντί της εθνοτικής-ρωσικής ψήφου. Το πρώην μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και
Γραμματέας της Κομμουνιστικής Νεολαίας, Ελίζα Μοσκαλίτσιουκ, παραιτήθηκε από
το κόμμα με μια ανοιχτή επιστολή, καταγγέλλοντας τον Μαρκ Τκάσιουκ, άνθρωπο
των παρασκηνίων του PCRM, για εγωκεντρισμό, και προσχώρησε στο νέο κόμμα που
ίδρυσε ο σύζυγός της, Ρούσλαν Πόπα, με το όνομα «Μεταρρυθμιστές
Κομμουνιστές». Οι Μεταρρυθμιστές έλαβαν 78.719 ψήφους ή 4,92%. Ο ίδιος ο
Μαρκ Τκάσιουκ ανακοίνωσε αργότερα ότι «αποχωρεί από την πολιτική»,
κατηγορώντας τον Βορονίν για παθητικότητα, ενώ ο στενός του συνεργάτης και
επίσης επιφανές στέλεχος του PCRM , Γκριγκόρ Πετρένκο, κατέβηκε επίσημα από
το τραίνο το καλοκαίρι του 2014, προσχωρώντας στο λαϊκιστικό κόμμα του
νεόφερτου Ρενάτο Ουζάτιλ. Τις τελευταίες εβδομάδες της εκλογικής περιόδου,
αναδύθηκαν άλλα μικρά κόμματα που απευθύνονταν στο ίδιο ακροατήριο, όπως το
κόμμα «Η δύναμη του λαού» με επικεφαλής ένα γνωστό διπλωμάτη, που συνέλεξε
11.672 ψήφους ή 0,73%. Φυσικά, η μεγαλύτερη διαρροή ήταν προς τους
Σοσιαλιστές, αλλά αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί οργανικό φαινόμενο που
αντιπροσωπεύει τη στροφή προς τη Ρωσία ή την επιθυμία προσέλκυσης της
εθνοτικής ρωσικής ψήφου, πριν εξετάσουμε τις επιπτώσεις του τεχνητού σοκ που
υπέστη το εκλογικό σύστημα από τον νεόφερτο λαϊκιστική Ρενάτο Ουζάτιλ.
Ο Ουζάτιλ εμφανίστηκε ξαφνικά στο δημόσιο χώρο της Μολδαβίας το καλοκαίρι
του 2014 με μια σειρά φιλανθρωπικών εκδηλώσεων στις αγροτικές περιοχές της
Μολδαβίας. Οι προηγούμενες γνωστές δραστηριότητές του αφορούσαν στην εξαγορά
του 78% της Universal Bank το 2011 και την εμφάνισή του το 2012 σε μια
βιντεοσκοπημένη συζήτηση με τον ακόρεστο ρώσο τραπεζίτη Γκέρμαν
Γκορμπουντσόφ . Αυτός ο τελευταίος, που ήταν θύμα ενός περιστατικού με
πυροβολισμούς στο Λονδίνο , αυτοσυστηνόταν ως «Μολδαβός γκασταρμπάϊτερ» και
φιλάνθρωπος και περιφανευτόταν για την ταπεινή επαρχιώτικη καταγωγή του από
το Φαλέστι. Ο 38χρονος Ουζάτιλ, ένας επιτυχημένος 38χρονος επιχειρηματίας
εγκαταστημένος στη Ρωσία από το 2004 , απευθύνθηκε στο συναίσθημα των
μολδαβών μεταναστών και των οικογενειών τους και στη γενική κοινωνική
δυσαρέσκεια, ισχυριζόμενος ότι φέρνει ένα διαφορετικό είδος πολιτικής στη
χώρα. Κατηγόρησε τα επιφανή στελέχη της κυβέρνησης για διαφθορά, εγκάλεσε
τους δύο βασικούς ολιγάρχες, δήλωσε ότι τα ΜΜΕ του Τσισινάου είναι υπό
πολιτικό έλεγχο, υποσχέθηκε λαϊκή δικαιοσύνη, ισχυρίστηκε ότι οι Σοσιαλιστές
εγκατέλειψαν τους Κομμουνιστές για το χρήμα, μίλησε για την αγάπη του στη
Μολδαβία και για την ανάγκη της αλλαγής, ενώ ισχυρίστηκε ότι έχει ένα
ποσοστό 20%. Εν συντομία, ο Ουζάτιλ έκανε όλον εκείνον τον θόρυβο που ήταν
αναγκαίος για να αυξήσει την αναγνωρισιμότητά του, ως εκπρόσωπος της λαϊκής
αντισυστημικής δυσαρέσκειας. Θορυβώδες ήταν και ένα πολύ σημαντικό μέρος της
παρουσίας του κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, με αποκορύφωμα
την διοργάνωση εκδηλώσεων στη Μολδαβία (όχι μόνο στην πρωτεύουσα) με μερικά
από τα μεγαλύτερα αστέρια της ποπ που έφερε από τη Ρωσία. Όμως, όλος ο
θόρυβος και η θριαμβευτική άνοδος του Ουζάτιλ σταμάτησε πριν από τις
εκλογές, καθώς το κόμμα του αρνήθηκε στην ουσία να μετάσχει σ’ αυτές,
επικαλούμενος τις αναμφίβολα αμφιλεγόμενες νομικές μεθοδεύσεις των αρχών που
είχαν την ευθύνη των εκλογών. Ο Ουζάτιλ έφυγε ξαφνικά από τη χώρα με μια
νυχτερινή πτήση λίγες μέρες πριν τις εκλογές, ισχυριζόμενος ότι ήταν ο
στόχος δολοφόνων πληρωμένων από τους ολιγάρχες που ήταν στην εξουσία.
Λόγω της αποχής του από τις εκλογές, δεν υπάρχει κάποιο γραπτό αποτύπωμα της
επιρροής του Ουζάτιλ στις εξελίξεις, όμως το σοκ που άφησε η είσοδός στο
εκλογικό παιχνίδι της Μολδαβίας εξακολουθεί να είναι πολύ αισθητό. Οι αφίσες
του με το σύνθημα «δικαιοσύνη και αλήθεια» είναι ακόμα παρούσες σε όλη τη
χώρα, ενώ το ίδιο σύνθημα υπάρχει και στο πίσω μέρος των καθισμάτων των
μικρών λεωφορείων που πηγαινοέρχονται στο Κισινάου. Μετά την επιστροφή του
Κισινάου στη Ρωσία, τη θέση του πήραν οι Σοσιαλιστές. Το PSRM είναι ένα
εντελώς νέο κόμμα που γράφτηκε στα εκλογικά μητρώα το 2014, με επικεφαλής
κάποια πολύ γνωστά πρόσωπα, κυρίως τον Ιγκόρ Ντοντόν, πρώην υπουργό
οικονομικών στην προηγούμενη κυβέρνηση του PCRM ΚΑΙ Ο Ζινάλντα Γκρετσεάνου,
πρώην πρωθυπουργός της ίδιας κυβέρνησης. Λίγη σημασία είχε ότι ο Ντοντόν
ήταν μέχρι πρόσφατα ένας «πρώην», λόγω κάποιων σκανδάλων στις
ιδιωτικοποιήσεις που έγιναν με εντολή του καθώς και εξαιτίας των δημόσιων
κατηγοριών για απληστία και προδοσία, που αφορούσαν όλη την κυβέρνηση και το
PCRM, από τον πρώην πρωθυπουργό Βασίλε Τάρλεφ μέχρι και τον ίδιο τον
Βορονίν. Όμως, η καμπάνια των Σοσιαλιστών ελάχιστα ασχολήθηκε με τα στελέχη
του PCRM. Ήταν μια ξεκάθαρη μετάβαση από ένα σαφές κείμενο σε μια δυναμική
εικόνα: στο πρώτο μέρος της καμπάνιας, οι Σοσιαλιστές εμφανίστηκαν με
μεγάλες κόκκινες αφίσες στις οποίες εμφανίζονταν μόνο τα εκλογικά τους
σύμβολα και το καθαρό σύνθημα «Ναι στην τελωνειακή ένωση». Το γραμμένο με
έντονα μαύρα γράμματα σύνθημα, κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες πριν τις
εκλογές, έδωσε τη θέση του σε μια μεγάλη φωτογραφία συνάντησης του ίδιου του
Πούτιν με τους Γκρετσεάνου και Ντοντόν.
Οι ψήφοι του φιλορωσικού PSMR έφτασαν εν τέλει στον εντυπωσιακό αριθμό των
327.910 και το ποσοστό του στο 20,51%. Η κυβερνώσα φιλοδυτική συμμαχία
κέρδισε τις εκλογές πιο άνετα από το αναμενόμενο (PLDM 20%, PDM 15,8%, PL
9,67%), παρά τις ανησυχητικές προεκλογικές δημοσκοπήσεις και παρά μια
απώλεια περίπου 10% του κύριου κυβερνώντος κόμματος (PLDM). Η αλλαγή
καθεστώτος αποφεύχθηκε. Την τελευταία εβδομάδα πριν τις εκλογές, η αστυνομία
έκανε μια ευρέως δημοσιοποιηθείσα σειρά συλλήψεων μελών της κίνησης Αντίφα,
ορισμένοι από τους συλληφθέντες ήταν ακτιβιστές του Μπορότβα από την Οδησσό
που κατηγορήθηκαν για ένοπλη, βίαιη αριστερή ανατροπή της κυβέρνησης μετά
τις εκλογές . Περιέργως, αυτοί που εναντίον τους είχαν απαγγελθεί τόσο
βαριές κατηγορές αφέθηκαν ελεύθεροι μετά από 72 ώρες . Η αξιοσημείωτη
δραστηριότητα των μολδαβών αστυνομικών συνεχίστηκε μετά τις εκλογές όταν, με
τη βοήθεια αμερικανών συναδέλφων τους, συνέλαβαν μια ομάδα διακινητών
ουρανίου . Ακόμα και αν οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις της Μολδαβίας ενισχύθηκαν
και από την μάλλον απροσδόκητη επιτυχία του εθνοτικά Γερμανού Κλάους
Τζοχάνις στις ρουμανικές προεδρικές εκλογές εις βάρος του «αριστερού
σοσιαλδημοκράτη» Πότνα (σε μια εκστρατεία κατά της διαφθοράς και του
ελιτισμού), το γεγονός παραμένει ότι ο αυξανόμενος κίνδυνος της λαϊκής ψήφου
διαμαρτυρίας αποφεύχθηκε στη Μολδαβία με τις εκλογικές και κρατικές
«τεχνολογίες» που χρησιμοποιήθηκαν επιτυχώς τόσο από τις φιλοδυτικές
«δημοκρατικές δυνάμεις», όσο και από την φιλορωσική αντιπολίτευση.
Παραδόξως, η φιλο-ΕΕ ομάδα ίσως χρειάζεται τη συμμαχία με το PCRM για να
έχει την πλειοψηφία. Ο ίδιος ο Βορονίν προφανώς δεν βλέπει το λόγο, αυτή τη
στιγμή, να συμμαχήσει με το PSRM και συνεχίζει τη γραμμή που ανακοινώθηκε
τον Οκτώβριο, τονίζοντας ότι το PCRM είναι το κόμμα που άρχισε τη διαδικασία
της ανάπτυξης και της σύνδεσης με την ΕΕ το 2002 και ότι σήμερα δεν
καταγγέλλει τη Συμφωνία Σύνδεσης με την ΕΕ, αλλά το μόνο που ζητάει είναι η
αναθεώρησή της . Η επιστροφή στην κυβέρνηση, έστω και με τη μορφή ενός
«τερατώδους συνασπισμού», θα οδηγούσε ενδεχομένως στην ενίσχυση της
αισιοδοξίας για επιβίωση του σπαρασσόμενου PCRM. Δεν θα είναι η πρώτη
συμβίωση στη συγκεκριμένη περιοχή ενός κομμουνιστικού και ενός
καπιταλιστικού κόμματος. Να θυμηθούμε ότι το Ουκρανικό ΚΚ συμμάχησε κάποτε
με το κόμμα της Γιούλια Τιμοσένκο. Αλλά, με δεδομένο ότι η Μολδαβία έχει να
επιλέξει μεταξύ δύο μορφών εξάρτησης, πρέπει να πούμε ότι μια ορατή συνέπεια
της σύνδεσης με την ΕΕ θα είναι η μείωση του νομισματικού ελέγχου από την
Κρατική Τράπεζα της Μολδαβίας και μια σοβαρή ελάττωση των διαθεσίμων της σε
δολάρια .
Ο δημόσιος υπερκαθορισμός της εθνικής πολιτικής από την επιλογή «ή Δύση ή
Ανατολή» και από το μεγάλο κεφάλαιο δεν αποτελεί μυστικό. Στην
πραγματικότητα, αυτό το συζητούν όλοι στη Μολδαβία. Όμως η ανάμειξη των
γεωπολιτικών θεμάτων με τη δημοκρατική διαδικασία είναι αντίθετη στην
ανασύνθεση των κοινωνικών δυνάμεων με τους δικούς τους όρους και αφήνει
επίσης ανοιχτό το έδαφος τόσο για υποχωρήσεις όσο και για ετερόκλιτες
συμμαχίες που θα μπορούσαν να έχουν μια γενικότερη και άμεση επιρροή. Σ’
αυτό το πλαίσιο, αυξάνεται ακόμα περισσότερο ο ρόλος της κουλτούρας-και όχι
της περίφημης «κοινωνίας των πολιτών» της μετάβασης-σε ένα υπόβαθρο όπου οι
υποκειμενικές προσλήψεις, συνδέσεις και ανασυνθέσεις βρίσκονται σε
αναταραχή. Υπάρχουν λαϊκά σπέρματα από την Ανατολική Ευρώπη χρήσιμα στις
προοδευτικές δυνάμεις, όπως η επανεφεύρεση της αριστεράς ή ένα κίνημα
ενάντια στις κυρίαρχες κατευθύνσεις της μετασοσιαλιστικής μετάβασης-
αντικομμουνισμός, καπιταλισμός και μια αποικιακή κατάσταση . Υπάρχουν
επίσης πολύ ανησυχητικές συγκεντρώσεις εξουσίας και υποχωρήσεις σε
συντηρητικές ιδεολογίες-ακόμα και από αριστερές πολιτικές δυνάμεις. Υπ’ αυτή
την έννοια, η περαιτέρω ανάπτυξη του περιφερειακού διεθνισμού στην Ανατολική
Ευρώπη είναι ένας απολύτως αναγκαίος στόχος της παγκόσμιας αριστεράς. Εν τω
μεταξύ, στο εσωτερικό της τυπικής σφαίρας της πολιτικής, η Ρουμανία και η
Μολδαβία, που γειτονεύει με την Ουκρανία, δείχνουν το αληθινό πρόσωπο του
κόσμου: πώς ένας μικρός χώρος ζει με ένταση όλες τις εσωτερικές αντιφάσεις
και συγκρούσεις του παγκόσμιου συστήματος. Και σήμερα έχει την αναγκαία για
την επιβίωσή του αποστολή να δείξει πώς μπορεί να υπάρξει μια ειρηνική
υπέρβαση αυτών των μεγάλων αντιφάσεων.