Σεμινάριο για την παραγωγή και τα κοινά αγαθά

Ακτιβιστές και κοινωνικοί ερευνητές απ’ όλη την Ευρώπη συζήτησαν συγκερκριμένους τρόπους για την υπέρβαση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής μέσω του κοινωνείν (commοning) και την αυτοδιαχείριση των εργοστασίων από τους εργάτες.
Το σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη στις 11 και 12 Μαρτίου και ήταν η δεύτερη συνάντηση για τη θεματική έρευνα που πραγματοποιεί το transform! Europe στα κοινά αγαθά. Το παρακολούθησαν περισσότεροι από 30 ερευνητές, ακτιβιστές και εργαζόμενοι, πρωταγωνιστές διαφορετικών εγχειρημάτων αυτοδιαχείρισης από την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Αγγλία, τη Βοσνία, την Κροατία, τη Σερβία, τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ιταλία, τις Ηνωμένης Πολιτείες και την Αργεντινή.
Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στο χώρο του  Οφιτσίνε Ζέρο, ένα σύμβολο του αγώνα των εργαζομένων για την υπεράσπιση των δουλειών τους. Κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου, παρουσιάστηκε το πρώτο ηλεκτρονικό βιβλίο για τα Κοινά, με υλικό από την πρώτη συνάντηση για την Κοινωνική Επανοικειοποίηση που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι. Είναι τώρα διαθέσιμο για μεταφόρτωση στη ιστοσελίδα του transform! Europe.
Η εκδήλωση αυτή πραγματοποιήθηκε για ένα ζήτημα που προφανώς δεν συνδέεται άμεσα με το σύστημα Κοινά αγαθά – παραγωγή, μορφές αυτοδιαχείρισης των εργοστασίων και γενικά με το ρόλο των κοινωνικών διεργασιών που παράγουν χώρο για επανοικειοποίηση των εργοστασίων και της παραγωγής του, η οποία τότε ορίζεται ως κοινό αγαθό.

Περί τίνος πρόκειται;

Η διήμερη συνάντηση χωρίστηκε σε 4 συνεδρίες. Στην πρώτη με τίτλο, «Περί τίνος πρόκειται;» πραγματοποιήθηκαν παρεμβάσεις από τους Ντάριο Ατζελίνι (Πανεπιστήμιο του Λιντζ, Αυστρία), Τζιάννι Ριναλντίνι (Ίδρυμα Κλαούντιο Σαμπατίνι, Ιταλία), Άντρες Ρουγκέρι (Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες, Αργεντινή), Θεόδωρος Καρυώτης (Πρωτοβουλία Αλληλεγγύης Βιο.Με, Ελλάδα), Γιάννης Μπάρκας (Αλληλεγγύη για όλους, Ελλάδα), Μαρίνα Σιτρίν (CUNY, USA), και Αλόζια Καστρονόβο (ερευνήτρια και μέλος του δικτύου αλληλεγγύης του Οφιτσινε Ζέρο, Ιταλία).
Η πρώτη συνεδρία αφορούσε την περιγραφή –ξεκινώντας από την εμπειρία των εργοστασίων υπό εργατική διαχείριση- της σύνδεσης μεταξύ εργασίας και κοινών αγαθών. Πολλοί αγώνες για τα κοινά περιλαμβάνουν παραγωγή στον τομέα των βασικών αγαθών (π.χ ενέργεια, νερό) ή της γεωργίας. Σ’ αυτούς τους τομείς, ποια κριτήρια θα περιέγραφαν την παραγωγή ως κοινό αγαθό;
Ξεκινήσαμε με την εμπειρία της Αργεντινής, με την παρέμβαση του Άντρες Ρουγγέρι (Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες) που περιέγραψε το φαινόμενο των «επανακτημένων εργοστασίων», που φτάνουν τα 300 στην Αργεντινή. Ο Ρουγγέρι εξήγησε ότι οι χώροι αυτοί πλέον δεν εξαρτώνται από την οικονομική κρίση, αλλά αποτελούν μια μορφή εναλλακτικής οικονομίας και θεωρούνται χώρος συνεργατικής παραγωγής, στον οποίο τα εργοστάσια μπορούν να υπερασπισθούν την εργασία και τις κοινωνικές σχέσεις.
Στην Ευρώπη είναι πολύ λίγες οι επιχειρήσεις που έχουν «επανακτηθεί» μ’ αυτή την έννοια (Ελλάδα: Βιο.Με, Ιταλία: Ριμαφλόου και Οφιτσινε Ζερο, Γαλλία: Λα Φαμπρίκ Ντε Σουντ και SCOP ΤΙ). Επιπλέον είναι πολυάριθμες οι επιχειρήσεις που πτωχεύουν, τις οποίες οι εργαζόμενοι θέλουν να επαναλειτουργήσουν σαν εργατικούς συνεταιρισμούς: αν και αυτό είναι μάλλον εξαγορά παρά αγώνας, σε ένα πεδίο όπου το καλύτερο και το χειρότερο συνυπάρχουν, το φαινόμενο αυτό περιγράφει τη φιλοδοξία των εργαζομένων να ελέγξουν τους πόρους έτσι ώστε να διατηρήσουν τις δουλειές τους.
Φυσικά αυτές οι εμπειρίες δεν μπορούν να συστήσουν βιομηχανικό μοντέλο μεγάλης κλίμακας που υπερβαίνει την μικρής κλίμακας παραγωγή, αλλά μπορούν να αποτελέσουν μια κριτική στο υπάρχον μοντέλο, που στην ήπειρό μας είναι ανίκανο να εγγυηθεί βασικά δικαιώματα και θέσεις εργασίας.
Οι μεγάλες βιομηχανίες, που ήταν τμήμα μια κοινωνικοποιημένης παραγωγικής διαδικασίας και συχνά κρατικές, τώρα γίνονται αντικείμενο ιδιωτικοποιήσεων, μεταβιβάσεων και μετά παροπλισμού. Επομένως, αυτά τα εγχειρήματα δεν αντιπροσωπεύουν απλώς μορφές μια ενεργητικές αντίστασης των εργαζομένων που υπερασπίζονται τους χώρους δουλειάς τους, αλλά επιτρέπουν και τη δοκιμή νέων μορφών παραγωγής και αλληλεπίδρασης με τους χώρους δουλειάς και με άλλους ανθρώπους σ’ αυτούς του χώρους, συχνά επισφαλώς εργαζόμενους και συμμετέχοντες σε διάφορα κινήματα. Η αυτοδιαχείριση παρέχει μια εναλλακτική και ένα διαφορετικό οικονομικό μοντέλο που προμηνύει μια διαφορετική σχέση μεταξύ των ανθρώπων και ένα συνεργατικό χώρο βασισμένο στο σεβασμό του περιβάλλοντος και των ανθρώπινων σχέσεων.

Η επανάκτηση δεν είναι εύκολη υπόθεση

Στη δεύτερη συνεδρία, με τίτλο «Η επανάκτηση δεν είναι εύκολη υπόθεση», παρενέβησαν οι Μπενουά Μπορίτς (Σύλλογος για την αυτοδιαχείριση, Γαλλία), Θεοδώρα Κοτσακά (Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, Ελλάδα), Νεφέλι Ρέα Τζανετάκου (ΕΝΚΛΩ), Ηλέκτρα Μπεθυμούτη (Εργατικό Ιατρείο, Βιο.Με, Ελλάδα) Νίνα Ραΐκοβιτς (Οργανισμός για τις εργατικές πρωτοβουλίες και τον εκδημοκρατισμό, Κροατία), Βίντα Κνεζεβιτς και Μάρκο Μιλετιτς (Kontekst Collective Machine, Σερβία), Εμίν Εμίνατζιτς (Πανεπιστήμιο Ραντνιτσκι, Βοσνία), Γιασμίνα Χουσάνοβιτς (Εργατικό Πανεπιστήμιο της Τουζλα) και Εμίνα Μπουσούλαντιτζιτς (εγχείρημα DITA, Τούζλα, Βοσνία) και Αλοζια Καστρονόβο (Οφιτσινε Ζερο, Ιταλία).
Συζητήθηκε το δύσκολο και οικονομικά εχθρικό περιβάλλον μέσα στο οποίο σε πολλές περιπτώσεις οι εργαζόμενοι καταλαμβάνουν μια εταιρία. Πολύ συχνά, η ανάγκη για την αυτοδιαχείριση εμφανίζεται μετά από μια χρεοκοπία, μερικές φορές σαν αντίδραση στην εσκεμμένη απόφαση ενός καπιταλιστικού ομίλου να κλείσει ένα εργοστάσιο. Σ’ αυτή τη διαδικασία, μια διακοπή της παραγωγής θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια πελατών και/ ή τεχνογνωσίας στο εσωτερικό της επιχείρησης. Αυτό σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι θα έχουν δυσκολίες να ανακτήσουν χαμένες αγορές και να προσελκύσουν καινούριους πελάτες. Επιπλέον, οι εργατικοί συνεταιρισμοί δεν αντιμετωπίζονται θετικά από το τραπεζικό σύστημα, γεγονός που δυσκολεύει την χρηματοδότησή τους.

Πώς να ενισχύσουμε το οικοδόμημα των Κοινών αγαθών

Στην τρίτη συνεδρία, με τίτλο «Πώς να ενισχύσουμε το οικοδόμημα των Κοινών αγαθών» παρενέβησαν στη συζήτηση οι Ελιζαμπέτα Κανγκελοζι (υποστηρίκτρια της διακομματικής Επιτροπής Κοινών αγαθών στο Ευρωκοινοβούλιο, Ιταλία), Φρανσίν Μεστρούμ (Παγκόσμια Κοινωνική Δικαιοσύνη, Βέλγιο), Άλαν Τούκμαν (Εργατικός έλεγχος, ΗΒ), Μάσιμο Ντε Αντζέλις (καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου, ΗΒ) Γιάννης Μπάρκας (Αλληλεγγύη για όλους, Ελλάδα), Ελίζα Τζιλιαρελι (Officine Zero, Ιταλία) και Ορέστης Βαρκαρόλης (Δίκτυο εργατικών συνεταιρισμών, Ελλάδα).
Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας συζητήθηκε πως οι εργατικοί συνεταιρισμοί δεν είναι ούτε πραγματικά αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις, ούτε η παραγωγή τους είναι στ’ αλήθεια Κοινό αγαθό. Μάλλον, αυτός ο τρόπος οργάνωσης είναι μια ενδιάμεση μορφή, ριζωμένη στην ιδιωτική ιδιοκτησία ακόμα και αν σπάει κάποιους από τους κανόνες του κεφαλαίου: μόνο τα μέλη του συνεταιρισμού μπορούν να ψηφίσουν, όχι όλοι οι εργαζόμενοι. Παράλληλα, όπως ειπώθηκε από αρκετούς συγγραφείς, οι εργατικοί συνεταιρισμοί πρέπει να βρουν μια αγορά ώστε να επιβιώσουν, αναγκάζοντάς τους να μοιάζουν με τους καπιταλιστικούς ανταγωνιστές τους. Για χρόνια, οι συνεταιρισμοί των χρηστών εμφανίζονταν ως η λύση του προβλήματος αυτού, αλλά αποδεικνύεται ότι δεν ενδιαφέρονται για το μετασχηματισμό αυτών των εγχειρημάτων, για παράδειγμα στην Ιταλία, όπου το συνεργατικό κίνημα, γεννήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, δεν αναπτύχθηκε σύμφωνα με τους αρχικούς του σκοπούς και συχνά υπέφερε από διείσδυση εγκληματικών στοιχείων και αντιμετώπιζε τους εργαζομένους χρησιμοποιώντας μεθόδους που χρησιμοποιούν κερδοσκοπικές δομές. Πρόσφατα ιδρύθηκαν διαφορετικοί συνεταιρισμοί για διαφορετικές κατηγορίες συμμετεχόντων (εργαζόμενοι, χρήστες, επενδυτές…), αλλά ούτε αυτό φαίνεται να είναι η λύση.

Για μια επιθετική στρατηγική

Η τελική συνεδρία, με τίτλο «Για μια επιθετική στρατηγική!» είχε ως ομιλητές τους Σαντάλ Ντελμά (Espaces Marx, Γαλλία), Άννα Κούρτσιο (Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, Ιταλία), Μπίργκιτ Ντάιμπερ, Τομασόνε Φεντερίκο (Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, γραφείο Βρυξελλών), Μπενουά Μπορίτς (Σύλλογος για την αυτοδιαχείριση, Γαλλία), Αλεσσάντρο Σπλεντόρι, Officine Zero, Ιταλία).
Οι παρεμβάσεις καταπιάστηκαν με το ερώτημα της κατάληψης εταιριών από τους εργαζόμενους, στις μέρες μας από θέση άμυνας: επειδή οδηγούν στη διατήρηση θέσεων εργασίας. Παρολαυτά αυτές οι επανακτήσεις δείχνουν ότι η εργασία χωρίς αφεντικά και μετόχους δεν είναι ουτοπία. Επιπλέον, οι εργατικοί συνεταιρισμοί είναι ανθεκτικότεροι από άλλες εταιρίες και κατά μέσο όρο έχουν μεγαλύτερη επιτυχία. Αυτό φανερώνει μια άμεση δυνατότητα παράκαμψης του καπιταλισμού. Θα έπρεπε, επομένως, να αντιλαμβανόμαστε αυτές τις καταλήψεις σαν ένα πρακτικό τρόπο να ξεμπερδέψουμε με τις καπιταλιστικές εταιρίες. Αλλά η ερώτηση παραμένει: πώς μεταβαίνουμε από θέση άμυνας σε θέση επίθεσης για να τελειώνουμε με τον καπιταλισμό;

Σύνοψη

Οι παρεμβάσεις κάθε συνεδρίας αποτέλεσαν το έναυσμα για έναν ανοιχτό διάλογο, εξαιρετικά χρήσιμο για το μέλλον, δυνάμωσαν τις σχέσεις μεταξύ διαφορετικών ευρωπαϊκών εγχειρημάτων και ενίσχυσαν τη δέσμευση για ανταλλαγή εμπειριών και απόψεων για το σκοπό και την αξία των Κοινών Αγαθών και πιο συγκεκριμένα στον κόσμο της δουλειάς.
Ένα από τα κύρια σημεία που προέκυψαν από το διάλογο των διήμερων σεμιναρίων είναι πώς αυτά τα εγχειρήματα μπορούν να αντιπροσωπεύσουν μια ευρύτερη κριτική ενός οικονομικού συστήματος που έχει εναποθέσει στις πλάτες των εργαζομένων το φορτίο της παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικής συσσώρευσης.
Τα Κοινά αγαθά μπορούν να ενισχύσουν, επίσης, τον αγώνα ενάντια στον κατακερματισμό του κόσμου της δουλειάς, τον αγώνα για μια κοινωνική ανασυγκρότηση ικανή να δημιουργήσει μια δύναμη που θα αντιμετωπίσει την οικονομική εξουσία. Έγινε επίσης ξεκάθαρο από την τροπή που πήραν τα εργαστήρια, πως η κάθετη διαχείριση των αγαθών μέσω της άμεσης συμμετοχής των πολιτών μπορεί να επηρεάσει –και να επανορίσει- το ρόλο του κράτους και των δημοσίων υπηρεσιών.
Στο τέλος του εργαστηρίου, κατατέθηκε η πρόταση να συνεχιστεί ο διάλογος με εκπροσώπους του κόσμου της δουλειάς, ξεκινώντας με τις συνδικαλιστικές ενώσεις. Έτσι, η επόμενη πρωτοβουλία για τα Κοινά θα λάβει χώρα στις Βρυξέλλες.
Όπως και στο προηγούμενο σεμινάριο της Κοινωνικής Επανοικειοποίησης, θα συλλέξουμε τις παρεμβάσεις και θα τις εκδώσουμε στο δεύτερο ηλεκτρονικό βιβλίο του transform! για τα Κοινά.
Μετάφραση: Πέτρος Κοντές