Ο Λυκ Τρινάγκλ, Γενικός Γραμματέας της IndustryAll, μας θυμίζει ότι :: «η απεξάρτηση από τον άνθρακα δεν μπορεί να επιτευχθεί ερήμην της κοινωνικής πραγματικότητας, γιατί τα χρόνια της λιτότητας ενίσχυσαν την επισφάλεια και τις κοινωνικές ανισότητες, αποδυνάμωσαν τον δημόσιο τομέα και απειλούν τα δικαιώματα των εργαζομένων».
Tο Πράσινο Ευρωπαϊκό «New Deal» δεν θα επιτύχει αν δεν συμπεριλάβει αυστηρές διατάξεις για μια δίκαιη μετάβαση. Αν οδηγήσει σε μαζικές επενδύσεις στη βιομηχανική βάση της ΕΕ, αν προσφέρει ποιοτικές θέσεις εργασίας στις Ευρωπαίες και τους Ευρωπαίους, αν επιλύσει τις περιφερειακές και τις εισοδηματικές ανισότητες, η Ομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων Industriall θα γίνει από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του. Αλλά, ως συνδικαλιστές, γνωρίζουμε ότι μόνο μια δοκιμή μπορεί να μας πείσει. Επομένως, η στήριξή μας δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Οι εργαζόμενοι που εκπροσωπούμε δεν αρκούνται στα ωραία λόγια. Επιθυμούν το Πράσινο «New Deal» να είναι και κοινωνικό και έχουν να μεταφέρουν στους υπεύθυνους χάραξης της πολιτικής της ΕΕ τα εξής τρία μηνύματα:
Ασφαλείς επενδύσεις στον μετασχηματισμό της βιομηχανίας στην Ευρώπη
Ο στόχος του «ουδέτερου ισοζυγίου του άνθρακα» στην ΕΕ, σηματοδοτεί μια νέα φάση στις πολιτικές για το κλίμα, δεδομένου ότι στόχος δεν είναι μια απλή μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, αλλά η μεγαλύτερη δυνατή μείωσή τους μέσα σε τρεις δεκαετίες. Πρόκειται για μια πρωτοφανή πρόκληση.
Οι βιομηχανίες υψηλής έντασης ενέργειας είναι στην πρώτη γραμμή της ευρωπαϊκής προσπάθειας για απεξάρτηση από τον άνθρακα. Αποτελούν σημαντική πηγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (15% των εκπομπών της ΕΕ το 2015) και έναν κλάδο που καλύπτει σημαντικό ποσοστό της απασχόλησης στην ΕΕ, δηλαδή, 5,9 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Επιπλέον, αποτελούν τον θεμέλιο λίθο των κρίσιμων αλυσίδων αξίας για την οικονομία και την κοινωνία της ΕΕ, καθώς και της απεξάρτησης από τον άνθρακα. Οι μεταφορές, ειδικά οι οδικές, παρουσιάζουν παρόμοια εικόνα: αποτελούν σημαντική πηγή εκπομπών αερίων (25% των εκπομπών της ΕΕ το 2017) και σημαντική πηγή απασχόλησης (2,6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας μόνο στην αυτοκινητοβιομηχανία).
Οποιαδήποτε σοβαρή συζήτηση για την επίτευξη του «ουδέτερου ισοζυγίου του άνθρακα» θα πρέπει αναγκαστικά να αντιμετωπίσει το ζήτημα του περιορισμού των εκπομπών στους συγκεκριμένους τομείς. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην αναζήτηση πολιτικών που θα διευκολύνουν τον μετασχηματισμό μέσω της καινοτομίας, των μαζικών επενδύσεων και άλλων συνοδευτικών μέτρων. Η έκθεση: «Ένα όραμα για τη βιομηχανία στην Ευρώπη έως το 2030», καθώς και το νέο Στρατηγικό Σχέδιο (Masterplan) για τις Ενεργοβόρες Βιομηχανίες της ΕΕ το 2050, υποδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο θα επιτευχθεί αυτός ο μετασχηματισμός, που είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία της ΕΕ.
Η αναθεώρηση του Συστήματος Εμπορίας των Δικαιωμάτων Εκπομπών (ETS) της ΕΕ, φαίνεται να είναι ανάμεσα στις προτιμώμενες επιλογές της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εγείρει, όμως, μια σειρά κρίσιμων ζητημάτων. Η βιαστική αύξηση της τιμής του διοξειδίου του άνθρακα στις βιομηχανίες χωρίς κάποιο μηχανισμό αναπροσαρμογής των εκπομπών και άλλα συνοδευτικά μέτρα, θα αυξήσει τον κίνδυνο διαρροής του διοξειδίου του άνθρακα, χωρίς να προσφέρει λύσεις που θα ευνοούν την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (όπως οι: CCS, CCU, το υδρογόνο, η κυκλική οικονομία), οι οποίες δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί σε βιομηχανική κλίμακα, κυρίως επειδή οι πρώτες βιομηχανίες που θα τις εφαρμόσουν θα αντιμετωπίσουν σοβαρές προκλήσεις και έντονο ανταγωνισμό.
Ο χάλυβας είναι ένα καλό παράδειγμα για να καταλάβουμε τον κίνδυνο. Τα τελευταία χρόνια είδαμε μια αύξηση των εισαγωγών χάλυβα στην ΕΕ, με προέλευση κυρίως από τις χώρες της Ασίας, αλλά και χώρες όπως η Τουρκία, η Ρωσία και η Ουκρανία. Μια ξαφνική αύξηση της τιμής του διοξειδίου του άνθρακα θα δυσκόλευε περαιτέρω τη δυνατότητα των Ευρωπαίων παραγωγών χάλυβα να ανταγωνιστούν τα εισαγόμενα προϊόντα. Η αύξηση της παραγωγής χάλυβα από τρίτες χώρες θα ήταν μια κοινωνική, οικονομική και στρατηγική καταστροφή για την ΕΕ. Ταυτόχρονα, θα αύξανε ανησυχητικά τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων. Πολλές από τις χώρες που πωλούν τον χάλυβα τους στην ευρωπαϊκή αγορά, δεν είναι γνωστές ούτε για την εφαρμογή κάποιου συστήματος τιμολόγησης του άνθρακα, ούτε για τη χρήση βιομηχανικών μεθόδων χαμηλών εκπομπών. Αυτό που ισχύει στη βιομηχανία σιδήρου και χάλυβα μπορεί να ισχύει, mutatis mutandis, και σε άλλους τομείς.
Η αύξηση της τιμής του διοξειδίου του άνθρακα στο πλαίσιο του υφιστάμενου συστήματος εμπορίας των δικαιωμάτων εκπομπών ίσως να μην είναι ο καταλληλότερος τρόπος επίτευξης του αναμενόμενου μετασχηματισμού, και διότι θα αποβεί εις βάρος των ιδιαιτεροτήτων των διαφόρων βιομηχανικών κλάδων ως προς την τεχνολογική τους ετοιμότητα και το κόστος εφαρμογής τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών. Οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία αναμένουν από την ΕΕ, αντί να διακινδυνεύσει μια αύξηση της τιμής του διοξειδίου του άνθρακα, να εφαρμόσει μια ολοκληρωμένη βιομηχανική πολιτική χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Η νέα αυτή πολιτική θα πρέπει να σχεδιαστεί με βάση τεχνολογικούς και επενδυτικούς οδικούς χάρτες που θα διασφαλίζουν την απεξάρτηση από τον άνθρακα και την διατήρηση των βιομηχανικών αλυσίδων αξίας και των αντίστοιχων θέσεων εργασίας στην ΕΕ.
Προσοχή στις περιφερειακές ανισότητες
Οι περιφερειακές ανισότητες αντιπροσωπεύουν έναν άλλο κίνδυνο για το Πράσινο «New Deal». Στην ανακοίνωσή της: «Ένας καθαρός πλανήτης για όλους», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεσήμανε ότι οι οικονομικές δραστηριότητες που θα επηρεαστούν περισσότερο από την απεξάρτηση από τον άνθρακα είναι συγκεντρωμένες σε συγκεκριμένες περιοχές, κυρίως στην Κεντρική και την Ανατολική Ευρώπη. Η εξόρυξη λιθάνθρακα και λιγνίτη, η ηλεκτροπαραγωγή με βάση τον άνθρακα, οι βιομηχανίες έντασης ενέργειας και η αυτοκινητοβιομηχανία αντιπροσωπεύουν για τις περιοχές αυτές σημαντικούς οικονομικούς τομείς και κρίσιμες πηγές απασχόλησης. Από την άλλη πλευρά, οι περιφέρειες της Βορειοδυτικής Ευρώπης διαθέτουν σημαντικά περιουσιακά στοιχεία, τα οποία θα εξασφαλίσουν περαιτέρω επενδύσεις σε αλυσίδες αξίας χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, όπως το υδρογόνο, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή η τεχνολογία CCS.
Και πάλι όμως, με την απεξάρτηση από τον άνθρακα να εισέρχεται σε νέα φάση, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος εμβάθυνσης των περιφερειακών ανισοτήτων. Η πολιτική συνοχής, το Ταμείο Εκσυγχρονισμού και κάποιες πιο στοχευμένες πρωτοβουλίες, όπως η Πλατφόρμα για τις περιφέρειες με ανθρακωρυχεία σε μεταβατικό στάδιο ή ο μελλοντικός Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης, θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην οικονομική επιβίωση όλων των ευρωπαϊκών περιφερειών και στην ταυτόχρονη μετατόπισή τους προς την απεξάρτηση από τον άνθρακα. Εντούτοις, η συμβολή των παραπάνω μέτρων μπορεί να μην αρκεί, οπότε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να δώσει εξαρχής μεγάλη προσοχή στην περιφερειακή διάσταση, κατά τον σχεδιασμό των προτάσεων του Πράσινου Ευρωπαϊκού «New Deal». Η ΕΕ πρέπει να προσφέρει ουσιαστικές απαντήσεις στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι βιομηχανικές περιοχές οι οποίες εξαρτώνται από δραστηριότητες υψηλής εντάσεως ενέργειας.
Η αντιμετώπιση του ζητήματος της αναδιανομής
Το Πράσινο «New Deal» πρέπει να συζητηθεί και από τη σκοπιά της αναδιανομής του πλούτου, δεδομένου ότι πολλά από τα μέτρα της κλιματικής πολιτικής ενδέχεται να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στα κατώτερα και τα μεσαία εισοδήματα [ 1 ]. Να αναμένουμε αντίσταση και απόρριψη από πλευράς των εργαζομένων, αν αναγκαστούν να ζουν ανάμεσα στον φόβο να χάσουν τη δουλειά τους, ή ανάμεσα σε σοβαρές πιέσεις για μείωση του μισθού τους και σε μια φορολογία των εκπομπών αερίων που μεταβιβάζει το μεγαλύτερο μέρος του κόστους απεξάρτησης από τον άνθρακα στα φτωχότερα νοικοκυριά και τη μεσαία τάξη. Ομοίως, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η απεξάρτηση από τον άνθρακα δεν μπορεί να συμβεί ερήμην της κοινωνικής πραγματικότητας. Τα χρόνια της λιτότητας επέφεραν αυξημένη επισφάλεια και κοινωνικές ανισότητες, αποδυναμώνοντας ταυτόχρονα τον δημόσιο τομέα και απειλώντας τα δικαιώματα των εργαζομένων. Επομένως, το Πράσινο Ευρωπαϊκό «New Deal», μαζί με άλλες πρωτοβουλίες της ΕΕ, πρέπει να συμβάλλουν και στην αναδιανομή του πλούτου. Πρέπει να είμαστε σαφείς: το χάσμα ανάμεσα στην ΕΕ και τους πολίτες της θα βαθαίνει όλο και πιο πολύ, αν η κοινωνική δικαιοσύνη δεν αποτελέσει τη βασική αρχή όλων ανεξαιρέτως των πολιτικών της ΕΕ τα προσεχή χρόνια.
Οι περιοχές «που έμειναν πίσω» και οι κοινότητες που επλήγησαν από την αποβιομηχάνιση αποτελούν εύφορο έδαφος για την καλλιέργεια πολιτικού θυμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να λάβει υπόψη της το προειδοποιητικό αυτό μήνυμα όταν θα συντάσσει το Πράσινο «New Deal». Πρέπει να προσφέρει πολύ συγκεκριμένες απαντήσεις στους φόβους και τις ελπίδες των εκατομμυρίων Ευρωπαίων που εργάζονται και ζουν από τη βιομηχανία.
Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε αρχικά στο πολωνικό τριμηνιαίο περιοδικό "Nasze Argumenty", αριθ. 02/2019, ISSN 2658-0209, από το Ίδρυμα Fundacja Naprzód .
[ 1 ] G. Claeys, G. Fredriksson, G. Zachmann, The distributional impact of climate policies, Bruegel, Νοέμβριος 2018
* Ο Λυκ Τρινάγκλ είναι Γενικός Γραμματέας της IndustryAll (της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας εργαζομένων στον μεταποιητικό, τον μεταλλευτικό και τον ενεργειακό τομέα).