Ομιλία του Χάρη Γολέμη στη συνάντηση Φλωρεντία 10+10
Θα προσπαθήσω να εξετάσω το ζήτημα της ανάγκης διεύρυνσης της συνεργασίας μεταξύ κοινωνικών κινημάτων και πολιτικών δρώντων για μια προοδευτική έξοδο από την κρίση, στην Ευρώπη, ξεκινώντας από το εθνικό επίπεδο.
Αυτή η επιλογή βασίζεται στην άποψη, που ενισχύθηκε από τις εξελίξεις στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων ετών, ότι η ανάληψη της πολιτικής εξουσίας σε μια ευρωπαϊκή χώρα-ιδιαίτερα της ευρωζώνης-είναι αναγκαία, αλλά όχι επαρκής, συνθήκη για την επανίδρυση της Ευρώπης που είναι ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί η κοινωνική καταστροφή, ο αντιδημοκρατικός αυταρχισμός και η αύξηση του εθνικισμού, του ακροδεξιού εξτρεμισμού, ακόμα και του φασισμού.
Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις ελληνικές εκλογές του Ιουνίου 2012 και ο σχηματισμός μιας κυβέρνησης της ριζοσπαστικής αριστεράς αποφασισμένης να απειθαρχήσει στις νεοφιλελεύθερες εντολές της τρόϊκας, θα είχε οδηγήσει μια πραγματική πολιτική αλλαγή, σε ένα ρήγμα στο νεοφιλελεύθερο οικοδόμημα της ΕΕ. Η πιθανή μόλυνση άλλων κρατών της ΕΕ από την επιτυχία μια, μέχρι πρόσφατα, μικρής πολιτικής δύναμης σε μια μικρή χώρα του ευρωπαϊκού Νότου (που δυστυχώς δεν ήρθε) θα μπορούσε να σημάνει την αρχή μιας πραγματικής αλλαγής στην Ευρώπη και τον κόσμο.
Μετά από αυτές τις αρχικές δηλώσεις, κάποιοι φίλοι και σύντροφοι θα μπορούσαν να σκεφτούν ότι, τονίζοντας τη σημασία του «εθνικού» και του «πολιτικού», μετατράπηκα σε έναν «αντι-ευρωπαίο κομματικό γραφειοκράτη» και ότι εν πάση περιπτώσει η παρέμβασή μου ουδεμία σχέση έχει με τον τίτλο και τον στόχο αυτής της συζήτησης, με τη συνάντησή μας εδώ στη Φλωρεντία και με τη διαδικασία της Εναλλακτικής Συνόδου.
Φυσικά δεν συμβαίνει αυτό. Η πρόθεσή μου ήταν να χρησιμοποιήσω την περίπτωση της Ελλάδας ως ένα ενδιαφέρον παράδειγμα μιας επιτυχημένης «συνάντησης» μεταξύ κοινωνικών και πολιτικών δρώντων, που θα μπορούσε να και θα έπρεπε να υπάρξει και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Χρησιμοποιώ τη λέξη «συνάντηση» σε εισαγωγικά, έτσι ώστε να μην υπάρξει κάποια παρεξήγηση ότι έγινε κάποιος «διάλογος» γύρω από ένα τραπέζι μεταξύ εκπροσώπων κομμάτων, συνδικάτων και αγανακτισμένων.
Αυτό που πράγματι συνέβη ήταν ότι οι δράσεις αντίστασης στις πολιτικές διαδοχικών ελληνικών κυβερνήσεων και της τρόϊκας που προέρχονταν γενικά από το λαό, καθώς και από τις κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, αν και αυθόρμητες ή ανεξάρτητες και αυτόνομες, συνέκλιναν σε λίγο-πολύ κοινούς στόχους, ως εάν οδηγούνταν από το «αόρατο χέρι της ιστορίας». Αυτή η κοινή πορεία διευκολύνθηκε βέβαια από το γεγονός ότι ένας σημαντικός αριθμός των μελών ορισμένων πολιτικών κομμάτων είτε ήταν στενά συνδεδεμένοι με τα συνδικάτα είτε συμμετείχαν ενεργά στα κοινωνικά κινήματα, ακολουθώντας την παράδοση ενός τμήματος της ελληνικής ριζοσπαστικής πολιτικής αριστεράς, στο οποίο περιλαμβάνεται ο ΣΥΡΙΖΑ.
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, θα ήθελα να επισημάνω ότι το εντυπωσιακό 27% του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Ιουνίου 2012 δεν ήταν ένα αυτόματο αποτέλεσμα της κρίσης και των πολιτικών ακραίας λιτότητας. Ήταν το τέλος μιας διαδικασίας, πολύ συμπυκνωμένης χρονικά, που άρχισε με ένα κύμα κοινωνικής αναταραχής σε όλη τη χώρα και ειδικότερα στην Αθήνα και τις μεγάλες πόλεις, αλλά και γενικών απεργιών, καταλήψεων εργοστασίων και δημόσιων κτιρίων, διαδηλώσεων και πράξεων πολιτικής ανυπακοής, όπως τα ad hoc κινήματα «δεν πληρώνω» (τα διόδια, τα αυξημένα εισιτήρια στα μέσα μεταφοράς, τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού κλπ). Ήταν αυτές οι δράσεις, στις οποίες μετείχαν συνδικαλιστές, ακτιβιστές κομμάτων και κοινωνικών κινημάτων και απλοί άνθρωποι, που ανάγκασαν τον Παπανδρέου να δώσει τη θέση του στον μη εκλεγμένο τεχνοκράτη Παπαδήμο, που κι αυτός με τη σειρά του αναγκάστηκε να παραιτηθεί και προκηρύξει τις εκλογές του Μαϊου 2012. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το «κοινωνικό» έπαιξε τον κύριο ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις.
Το γεγονός ότι μετά από αυτές τις εκλογές, ο ΣΥΡΙΖΑ αρνήθηκε να συμμετάσχει σε μια κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» (λαμβάνοντας υπόψη του και παλιές, δυσάρεστες εμπειρίες άλλων αριστερών κομμάτων σε άλλους καιρούς και άλλες χώρες), και να συμμορφωθεί στις απαιτήσεις της τρόικας, ήταν η αιτία της προκήρυξης νέων εκλογών που, όπως είπα προηγουμένως, θα μπορούσαν να είχαν αλλάξει την πορεία των ευρωπαϊκών εξελίξεων. Αυτή τη δεύτερη περίοδο, δηλαδή στο διάστημα μεταξύ των δύο εκλογών, το «πολιτικό» ήταν πιο σημαντικό από το «κοινωνικό».
Η αναφορά μου στην ελληνική εμπειρία έγινε για να δείξω τη σημασία της «συνάντησης» και της συνεργασίας κοινωνικών και πολιτικών δρώντων και δεν είχε σκοπό, βέβαια, να χρησιμοποιηθεί σαν μοντέλο γι άλλες ευρωπαϊκές χώρες ή για ένα ευρωπαϊκό μοντέλο συνεργασίας μεταξύ κοινωνικών και πολιτικών δρώντων. Ο τρόπος μιας συνειδητής και προσεκτικής προετοιμασίας του εδάφους για μια ευρεία σύγκλιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι το θέμα που αρχίσαμε να συζητούμε εδώ στη Φλωρεντία και θα είναι στο κέντρο των προσπαθειών μας την επόμενη περίοδο.
Σ’ αυτό το σημείο, θα ήθελα να επιστρέψω στην αρχική μου θέση για το ρόλο που παίζει το «εθνικό» και το «πολιτικό» στην επανίδρυση της Ευρώπης, ξεκαθαρίζοντας τον υπαινιγμό που εξέφρασα στην αρχή περί αναγκαίων και επαρκών συνθηκών. Ουδεμία πολιτική επιτυχία σε μια μόνη ευρωπαϊκή χώρα μπορεί να είναι βιώσιμη αν δεν την ακολουθήσουν, σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα, ανάλογες επιτυχίες σε άλλες χώρες που, με τη σειρά τους, θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην προαναφερθείσα επανίδρυση. Η δυνατότητα ύπαρξης μιας προοδευτικής νησίδας σε ένα αντιδραστικό αρχιπέλαγος δεν είναι πλέον δυνατή.
Τέλος και για να αποφύγω κάθε παρεξήγηση, πρέπει να πω ότι για μερικούς από εμάς ο κύριος σκοπός είναι να οικοδομήσουμε μια ευρωπαϊκή ριζοσπαστική συλλογικότητα, που θα είναι συμπληρωματική και όχι ανταγωνιστική προς αντίστοιχες εθνικές συλλογικότητες στον κοινό αγώνα μας για τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Γι’ αυτό το λόγο η ευρεία συμμαχία και συνεργασία κοινωνικών και πολιτικών δρώντων σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι απολύτως αναγκαία στη σημερινή κρίση. Γι’ αυτό το λόγο στηρίζουμε ολόθερμα την διαδικασία της Εναλλακτικής Συνόδου, Και γι’ αυτό το λόγο θα ήμασταν ευτυχείς να φιλοξενήσουμε μια μεγάλη εκδήλωση στην Αθήνα το επόμενο καλοκαίρι.
Ο Χάρης Γολέμης είναι οικονομολόγος, Διευθυντής του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς (Αθήνα), νομικός εκπρόσωπος του transform! Ευρώπη και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ.