Η έκδοση, που υλοποιήθηκε από τα Ιδρύματα Coppieters και Fundació nexe, αναλύει την άνοδο των δεξιών κομμάτων στις χώρες της Νότιας ΕΕ –ειδικά στην Ιταλία, την Ισπανία και τη Γαλλία. Εξετάζει την ιστορία τους, αλλά επικεντρώνεται κυρίως στις πιο πρόσφατες εξελίξεις, μετά τη χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση του 2008-2009.
Σε αντίθεση με τα κόμματα της λαϊκιστικής Δεξιάς και της ακροδεξιάς στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, κυρίως στην Ολλανδία, τη Γαλλία και στις σκανδιναβικές χώρες, όπως στη Δανία και τη Σουηδία, η ακροδεξιά ήταν σχετικά αδύναμη στη νότια Ευρώπη μέχρι το 2014, με εξαίρεση την Ιταλία και, σε κάποιο βαθμό, την Ελλάδα. Νέα, δεξιά κόμματα ιδρύθηκαν στην Ισπανία και την Πορτογαλία, αποκλειστικά ως συνέπεια των νεοφιλελεύθερων απαντήσεων στη Μεγάλη Ύφεση που ακολούθησε τη χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση. Τα κόμματα αυτά, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά σε εκλογές το 2019 και κέρδισαν όλο και μεγαλύτερη πολιτική επιρροή τα επόμενα χρόνια.
Για την καλύτερη κατανόηση αυτών των εξελίξεων, δύο ιδρύματα, το Coppieters και το Fundació nexe, διοργάνωσαν ένα σεμινάριο το 2019, με αντικείμενο την ανάλυση των δεξιών κομμάτων, στο πλαίσιο της αξιολόγησης των ευρωπαϊκών εκλογών. Τα συμπεράσματά τους υποβλήθηκαν σε περαιτέρω επεξεργασία και συνοψίστηκαν σε μια έκδοση του 2021, η οποία είναι πλέον διαθέσιμη.
Οι ιστορικές περίοδοι της ανάπτυξης των δεξιών κομμάτων περιγράφονται για άλλη μια φορά στην εισαγωγή, ενώ οι αναλύσεις για τις μεμονωμένες χώρες αναφέρονται κυρίως στα τελευταία δέκα χρόνια. Εξετάζουν τις συνθήκες της ταχείας ανόδου των νέων δεξιών κομμάτων στις νότιες χώρες της ΕΕ και τη νέα συγκρότηση της ετερογενούς κομματικής οικογένειας της άκρας δεξιάς, καθώς και τις ικανότητές της να προσαρμόζεται και να κινητοποιεί στις νέες συνθήκες που προέκυψαν μετά το 2010. Οι θεμελιώδεις ομοιότητες και οι κοινές αρχές εντός αυτής της ακροδεξιάς κομματικής οικογένειας εξηγούνται με γνώμονα το πρόγραμμά τους, τον ιδεολογικό προσανατολισμό τους και τον καθορισμό των προτεραιοτήτων τους. Ωστόσο, επισημαίνονται και οι διαφορές και οι πιθανότητες διάσπασης, οι οποίες, για παράδειγμα, αντανακλώνται στην οριοθέτηση ή τη σύνδεσή τους με τον ιστορικό φασισμό, όπως στην Ιταλία, ή στην υποστήριξη, είτε του εθνικιστικού προσανατολισμού του κεντρικού κράτους, είτε των αποσχιστικών προσπαθειών (Λέγκα του Βορρά).
Ο θεμελιωδώς εθνικιστικός προσανατολισμός των κομμάτων της άκρας δεξιάς (ο οποίος μπορεί να στηρίζεται όχι μόνο σε κόμματα, αλλά και σε κοινωνικά κινήματα και, όπως στην Ιταλία, σε μια δεξιά υποκουλτούρα) φαίνεται παραδοσιακά να σχετίζεται με το έθνος. Όλα τα δεξιά κόμματα, σύμφωνα με τα ευρήματα των μελετών της κάθε χώρας, χαρακτηρίζονται από την περιφρόνηση ή την απόρριψη της δημοκρατίας ως κοινωνικής μορφής και της πολιτικής της διαχείρισης, την απόρριψη της πολιτικής παραχώρησης ασύλου και τους πρόσφυγες, καθώς και την απόρριψη του φεμινισμού, η οποία περιλαμβάνει την απόρριψη της αυτοδιάθεσης πάνω στο σώμα, την απόρριψη της άμβλωσης και την απόρριψη των δικαιωμάτων των μειονοτήτων σε μια ποικιλόμορφη πολυπολιτισμική ανοιχτή κοινωνία. Τα δεξιά κόμματα περιγράφουν τον εαυτό τους ως εθνικές δυνάμεις προστασίας που έχουν συνείδηση της παράδοσης, και απορρίπτουν τις ελευθεριακές αξίες και τον φεμινισμό, όπως και την οικολογική δράση ή τη βιωσιμότητα.
Ένα από τα ευρήματα του βιβλίου είναι ότι η κατάρρευση των κομματικών συστημάτων –όπως στην Ιταλία– ή η διάλυση των προηγουμένως ισχυρών λαϊκών κομμάτων – ειδικά των νεοφιλελεύθερων συντηρητικών – ευνόησαν την άνοδο της άκρας δεξιάς. Ενώ στην Ιταλία η άνοδος των δεξιών κομμάτων συνδέεται στενά με αναταραχές στο πολιτικό σύστημα, στη Γαλλία η διάβρωση και η κατάρρευση των κομμάτων, και ιδιαίτερα η εντεινόμενη αδυναμία και η φθορά της δεσμευτικής δύναμης των συντηρητικών κομμάτων, αύξησαν την κοινωνική επιρροή του ηγεμονικού Εθνικού Μετώπου, ενώ το πολιτικό σύστημα παρέμεινε θεμελιωδώς αμετάβλητο. Μόνο υπό αυτές τις συνθήκες, μαζί με έναν «εκσυγχρονισμό», ένα νέο όνομα και μια διακήρυξη αποστασιοποίησης από τον παραδοσιακό φασισμό, η Μαρίν Λεπέν κατάφερε να επεκτείνει το κοινωνικό πεδίο της δεξιάς στο κοινωνικό κέντρο. Η ιστορία του Vox στην Ισπανία, το οποίο προέκυψε ως μια δεξιά διάσπαση από το συντηρητικό κόμμα, είναι διαφορετική. Το ισπανικό παράδειγμα αποκαλύπτει μια άλλη γραμμή σύγκρουσης η οποία, αφενός, μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση δεξιών κομμάτων και, αφετέρου, υπογραμμίζει τις διαφορές μεταξύ των ίδιων των δεξιών κομμάτων. Για παράδειγμα, το Vox απορρίπτει οποιαδήποτε περιφερειακή κυριαρχία της Καταλονίας ή της Χώρας των Βάσκων, σε αντίθεση με τον προηγούμενο προσανατολισμό της ιταλικής Λέγκας του Βορρά, η οποία υποστήριζε την περιφερειακή απόσχιση των πλούσιων περιοχών της Ιταλίας.
Το κεντρικό ερώτημα για τον αντίκτυπο που είχε η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 σε αυτά τα κόμματα, τίθεται συστηματικά στο βιβλίο. Προτείνονται κάποιες αιτίες, χρησιμοποιώντας τα παραδείγματα των εξελίξεων στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία:
Οι θεμελιώδεις ανακατατάξεις εντός των κοινωνιών ως αποτέλεσμα των παγκόσμιων κρίσεων της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης: η ανεκπλήρωτη υπόσχεση των νεοφιλελεύθερων για ελευθερία και η ανικανότητά τους να αντιδράσουν κατάλληλα στις κοινωνικές κρίσεις και στην εντατικοποίησή τους
η αυξανόμενη πολυπλοκότητα της κοινωνίας και των πολιτικών που ενισχύουν την κοινωνία:
- Οι θεμελιώδεις ανακατατάξεις εντός των κοινωνιών ως αποτέλεσμα των παγκόσμιων κρίσεων της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης: η ανεκπλήρωτη υπόσχεση των νεοφιλελεύθερων για ελευθερία και η ανικανότητά τους να αντιδράσουν κατάλληλα στις κοινωνικές κρίσεις και στην εντατικοποίησή τους
- η αυξανόμενη πολυπλοκότητα της κοινωνίας και των πολιτικών που ενισχύουν την κοινωνία:
- η αποδυνάμωση των κοινωνικών ριζών των δημοκρατικών συστημάτων ως αποτέλεσμα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής αποδυνάμωσης και διάλυσης των δομών και των εγγυήσεων του κράτους πρόνοιας
- η εξασθένιση της δέσμευσης των ψηφοφόρων σε παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατικά και, ακόμη περισσότερο, συντηρητικά κόμματα, των οποίων η αδυναμία προσέλκυσης ψηφοφόρων είναι ορατή, πάνω απ’ όλα, όταν εξετάζουμε τις απώλειές τους στις εκλογές τα τελευταία χρόνια· επιπλέον, η ψήφος στα κόμματα της άκρας δεξιάς έχει πάψει προ πολλού να αποτελεί ταμπού και έχει εισχωρήσει στο κέντρο της κοινωνίας·
- το αυξανόμενο βάρος της μετανάστευσης και των οικολογικών ζητημάτων·
- το αυξανόμενο βάρος των αγώνων για περιφερειακή κυριαρχία·
- η σχέση μεταξύ του εθνικού κράτους και της αυτονομίας των περιφερειών, και
- ο νέος ρόλος των ιδιωτικοποιημένων μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Υπάρχουν διαφορές όσον αφορά τους παράγοντες που διαμορφώνουν το προφίλ των ακροδεξιών κομμάτων, τα οποία, ειδικά στην Ιταλία, μπορούν επιπλέον να στηρίζονται σε μια δεξιά υποκουλτούρα όπως η Casa Pound, η οποία επανειλημμένα ωθεί στην ενίσχυση της πολιτικής δεξιάς. Ενώ ορισμένα από τα νεοσυσταθέντα δεξιά κόμματα όπως οι Fratelli d’Italia (Αδελφοί της Ιταλίας) αναφέρονται άμεσα στη φασιστική κληρονομιά του κόμματος, ο Εθνικός Συναγερμός της Γαλλίας προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί επανερμηνεύοντας την εθνικιστική κληρονομιά των «πολιτικών του νόμου και της τάξης» που υιοθετεί και που στρέφονται κατά των προσφύγων, των μεταναστών, των φεμινιστριών και της αναγνώρισης των δικαιωμάτων των μειονοτήτων.
Facing the New Far Right in Southern Europe: Analysing the Rise of the Extreme Right After the Financial Crisis
Συντελεστές: Oscar Barberà (coord-), Manuela Caiani, Tiagoe Carvalho, Camille Kelbel, Maria Elisabetta Lanzone, Riccardo Machi, Marco Lisi, Anna Lopez, Marc Borràs, Juan Rodriguez Teruel, Beatriz Gallardo, Paúls, Idoa Arreaza.
Επιμέλεια: Coppieters Foundation | Fundació nexe
Βρυξέλλες
2021 | 240 σελίδες
Αγγλική και ισπανική έκδοση
Μπορείτε να κατεβάσετε το βιβλίο δωρεάν ως αρχείο PDF εδώ.