Από το Κακό στο Χειρότερο

Επιδείνωση των Συνθηκών Εργασίας για τις Γυναίκες Εργαζόμενες

 

Αυτή η μεγάλη ύφεση επηρεάζει διαφορετικά γυναίκες και άντρες, κι έχει επίδραση σε μια σειρά από ήδη υπάρχουσες έμφυλες διακρίσεις. Κάποιες από τις διαφορές μεταξύ των φύλων έχουν ατονίσει (τουλάχιστον ποσοτικά), αλλά είναι πιο σημαντικό το ότι υπάρχουν άλλες που έχουν πράγματι ενταθεί. Όπως έχουν τονίσει πολλοί συγγραφείς, οι υφέσεις πάντα οδηγούν σε επιδείνωση των εργασιακών συνθηκών για τις γυναίκες εργαζόμενες. Οι γυναίκες καθυστερούν περισσότερο από τους άντρες να βρουν διέξοδο από τις κρίσεις ανεργίας και, επιπροσθέτως, θα πρέπει να συμβιβαστούν με χαμηλότερους μισθούς, πιο επισφαλείς θέσεις εργασίας, περισσότερες θέσεις μερικής απασχόλησης και μεγαλύτερη παρουσία στην αδήλωτη οικονομία.

 

Αρνητική Μείωση των Έμφυλων Διακρίσεων

 

Ωστόσο, από το 2012 αρκετοί σημαντικοί αναλυτές, συμπεριλαμβανομένων και των ειδικών της κυβέρνησης, έχουν τονίσει πως επέρχεται μια σύγκλιση μεταξύ των συνθηκών που αντιμετωπίζουν γυναίκες και άντρες σχετικά με την εργασία και την ανεργία. Είναι γεγονός πως η πραγματικότητα της αγοράς εργασίας στην Ισπανία για τις γυναίκες έχει μεταβληθεί αισθητά σε σύγκριση με παλιότερα. Αν παρατηρήσουμε την τελευταία δεκαετία, θα δούμε πως ο αριθμός των γυναικών που αποφασίζουν να εισέλθουν στην αγορά εργασίας έχει αυξηθεί από 40% το 2002 σε 53,3% το 2013, αριθμός που αυξάνεται ακόμα και μέσα στα χειρότερα χρόνια της κρίσης. Επιπλέον, δεν μπορούμε να αρνηθούμε πως η πτώση του ποσοστού απασχόλησης των γυναικών ήταν μικρότερη σε σχέση με αυτή των αντρών. Αν εστιάσουμε περισσότερο στα ποσοστά ανεργίας, θα δούμε πως μεταξύ του 2006 και του 2013 το ποσοστό ανεργίας για τους άντρες αυξήθηξε από 6,4% σε 25,8%, ενώ την ίδια περίοδο η αύξηση της ανεργίας στις γυναίκες έφτασε από 11,3% το 2006 σε 27% το 2013.

 

Μικρή Ανάκαμψη για τους Άντρες

 

Αυτά τα στοιχεία αδιαμφισβήτητα δείχνουν μια μείωση στο χάσμα των φύλων σε σχέση με την διαδικασία εισαγώγης στην αγορά εργασίας. Όμως, αποδεικνύουν και το ότι αυτό το φαινόμενο βασικά συντελείται όχι εξαιτίας μιας βελτίωσης της κατάστασης για τις γυναίκες, αλλά λόγω μιας επιδείνωσης της κατάστασης για τους άντρες. Επιπλέον, εξετάζοντας τα στατιστικά στοιχεία, βλέπουμε πως το σημερινό επίπεδο απασχόλησης ανακάμπτει πιο γρήγορα για τους άντρες από ό,τι για τις γυναίκες. Στην πράξη, αφότου η ανεργία έφτασε στο ανώτερο σημείο της το 2013, οι αντρικοί δείκτες έχουν μειωθεί κατά δύο μονάδες με την πάροδο των χρόνων, ενώ ο δείκτης γυναικείας ανεργίας, αντιθέτως, συνεχίζει να αυξάνεται. Αυτό δεν αποτελεί φαινόμενο που σχετίζεται αποκλειστικά με την ισπανική αγορά εργασίας, αλλά πρόκειται για διεθνή τάση. Όπως τονίζει ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας, «στην αρχή της κρίσης είδαμε μια μέτρια μείωση στη διαφορά της ανεργίας μεταξύ των φύλων, κυρίως λόγω της μεγαλύτερης μείωσης θέσεων εργασίας σε ανδροκρατούμενες βιομηχανίες». Στην πράξη, η υπάρχουσα διαδικασία μικρής ανάκαμψης της απασχόλησης συμβαίνει κατά κύριο λόγο σε τομείς όπου απασχολούνται ως επί το πλείστον άντρες (για παράδειγμα, ο κατασκευαστικός), ανοίζοντας ξανά την ψαλίδα του έμφυλου χάσματος.

 

Όμως, η ανεργία δεν αποτελεί το πιο πιεστικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ισπανική αγορά εργασίας και οι γυναίκες εργαζόμενες. Η κατάσταση επισφάλειας στην οποία βρίσκονται οι εργαζόμενοι ήρθε για να μείνει – και αυτή είναι η πραγματικότητα ιδίως για τις γυναίκες.

 

Η Επισφάλεια Ήρθε για να Μείνει

 

Θα μπορούσαμε να αποδώσουμε την «επισφάλεια» ως «το σύνολο των υλικών και συμβολικών συνθηκών που καθορίζουν την βιωτική ανασφάλεια σε σχέση με την περιορισμένη πρόσβαση σε αναγκαίους πόρους για την πλήρη ανάπτυξη της ζωής» (Precarias a la Deriva, A la deriva por los circuitos de la precariedad femenina, Madrid: Traficantes de Sueños, 2004). Όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς, αυτός ο ορισμός είναι δυναμικός: αντανακλά μια κατάσταση αλλά παράλληλα περιγράφει και την παραδοσιακή συνθήκη για τις γυναίκες στην καπιταλιστική αγορά εργασίας. Αυτή την κατάσταση, την ευπάθεια, την μοιράζονται πλεόν πολλοί άντρες και γυναίκες εργαζόμενοι.

 

Η επισφαλής εργασία δεν αποτελεί απλώς συνέπεια μιας σειράς παραγόντων αλλά και ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται από τους εργοδότες για να μεταθέσουν τους κινδύνους και τις ευθύνες στους εργαζόμενους. Η επισφαλής εργασία, η οποία εξασκείται και στις επίσημες και τις ανεπίσημες οικονομίες, χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα και ανασφάλεια που προκαλείται, για παράδειγμα από: προσωρινές συμβάσεις εργασίας, γραφεία εύρεσης προσωρινής απασχόλησης, μερική απασχόληση, συμβάσεις πρακτικής άσκησης, χαμηλούς μισθούς, χαμηλές συντάξεις, ακόμη και δυσκολίες στην ένταξη σε κάποιο συνδικάτο και στην πρόσβαση σε συλλογικές διαπραγματεύσεις εργασιακών δικαιωμάτων ή στην μέγιστη χρήση των προστατευτικών μέτρων από τις γυναίκες, και την έλλειψη αποτελεσματικών μέτρων συνυπευθυνότητας.

 

Τα μέτρα λιτότητας Επιδεινώνουν τις Έμφυλες Διακρίσεις

 

Όλες οι εργασιακές μεταρρυθμίσεις από το 2010 έχουν χειροτερεύσει τα παραπάνω δείγματα επισφάλειας, και θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πως οι μεταρρυθμίσεις αυτές έγιναν κατόπιν συγκεκριμένων υποδείξεων για την χώρα από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έπειτα από εκτενέστερη μελέτη των βασικών κατηγοριών «επισφάλειας» που έχουν αναπτυχθεί, ανακαλύψαμε πως οι γυναίκες κατέχουν σε μεγαλύτερο βαθμό συμβάσεις πρακτικής άσκησης (28.880 συμβάσεις πρακτικής άσκησης μεταξύ του 2012 και του 2014 για τις γυναίκες και 13.700 για τους άντρες) και θέσεις μερικής απασχόλησης (το 2013 το 26,28% των γυναικείων προσλήψεων ήταν με σύμβαση μερικής απασχόλησης, ενώ το 73,35% του συνόλου των συμβάσεων μερικής εργασίας έγιναν σε γυναίκες). Επιπλεόν, το μισθολογικό κενό στην Ισπανία πήγε στο 19,3% από 16,1% μεταξύ του 2008 και του 2013, και η μέση σύνταξη ανέρχεται σε 1.288€ για τους άντρες και 874€ για τις γυναίκες. Παράλληλα με αυτές τις εργασιακές συνθήκες, παρατηρούμε πως κατά κύριο λόγο οι γυναίκες παίρνουν άδεια μητρότητας ενώ λιγότερο από 2% των αντρών παίρνουν άδεια πατρότητας. Στην Ισπανία έχουν και οι εργάτες πρόσβαση σε αναγνωρισμένη άδεια πατρότητας, ωστόσο, αυτή η άδεια διαρκεί μόλις 13 ημέρες. Ο έμφυλος διαχωρισμός είναι παρόμοιος αν παρατηρήσουμε τη χρήση συγκεκριμένων μορφών άδειας για την φροντίδα των παιδιών ή συγγενών. Το 2013 το 94,5% αυτών που κατάφεραν να πάρουν άδεια για την ανατροφή των παιδιών τους ήταν γυναίκες. Ανάμεσα σε αυτούς που πήραν άδεια για να φροντίσουν συγγενείς, το 85,2%  ήταν γυναίκες.

 

Απαιτήσεις για Συνταγματική Αλλαγή

 

Αυτή η κατάσταση δείχνει ξεκάθαρα πως οι παλιές δημόσιες πολιτικές της Ισπανίας, που στόχευαν στο να επιτευχθεί η ισότητα, έχουν αποτύχει και πως οι νέες πολιτικές, που είναι ευθυγραμμισμένες με τα μέτρα λιτότητας, επιδεινώνουν τις έμφυλες διακρίσεις. Για να ξεπεραστεί αυτή η κατάσταση απαιτούνται ισχυρότερα μέτρα. Από νομικής απόψεως, απαιτείται μια ριζική αλλαγή στο συνταγματικό και νομικό πλαίσιο για να  υπάρξει αναγνώριση και σεβασμός των εργασιακών δικαιωμάτων και για να παταχθεί ο έμφυλος διαχωρισμός στην εργασία και τυπικά και στην πράξη, καταρρίπτοντας τα πραγματικά εμπόδια που συναντάμε στη συμπεριφορά των εργοδοτών και των εργαζομένων. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει οι συνταγματικές και νομοθετικές διατάξεις, για παράδειγμα, να είναι προσανατολισμένες, από τη μια πλευρά, προς την αποφυγή της επισφάλειας, εισάγοντας εγγυήσεις για να διασφαλιστεί η εργασία υπό αξιοπρεπείς και σταθερές συνθήκες, με παροχή ειδικής προστασίας για τις κατηγορίες εργαζομένων σε βάρος των οποίων γίνονται ήδη διακρίσιες (σε αυτό το πλαίσιο, η Ενωμένη Αριστερά και το Ίδρυμα για μια Ευρώπη των Πολιτών αναπτύσσουν μια πρόταση για τη «διασφάλιση της εργασίας»), κι από την άλλη είναι απαραίτητη η εισαγωγή διατάξεων που θα μας δίνουν τη δυνατότητα να προωθήσουμε τη συνυπευθυνότητα στην προστασία της εργασίας σε συνταγματικό επίπεδο, ώστε να αλλάξουμε τον έμφυλο διαχωρισμό στην εργασία. Αυτές οι δύο συνθήκες θα μπορούσαν να επιτευχθούν μέσω μιας συνταγματικής αναθεώρησης, πράγμα που είναι από τις πιο σημαντικές προτάσεις που προωθούμε στην Ισπανία.