Φέτος, τιμάμε την εικοστή επέτειο δύο κρίσιμων γεγονότων του παλιού αντιπαγκοσποιητικού κινήματος ή κινήματος της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης -το οποίο δεν υπάρχει πια-, που και τα δύο συνέβησαν το 2001: του Πρώτου Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας τον Ιανουάριο, και της «μάχης της Γένοβας» τον Ιούλιο.
Έχουν κυκλοφορήσει πολλές εκδόσεις που ασχολούνται μ’ αυτό το σημαντικό παγκόσμιο πολιτικό και πολιτιστικό φαινόμενο, με το πώς δημιουργήθηκε, τι πέτυχε, πού απέτυχε, και κυρίως για ποιους λόγους έπαψε να υπάρχει. Αυτά τα θέματα συζητήθηκαν επίσης σε ένα στρογγυλό τραπέζι που οργάνωσε το 2019 η συντακτική επιτροπή του ετήσιου περιοδικού του transform! europe με την ευκαιρία της εικοστής επετείου από τη «μάχη του Σιάτλ».
Μπορεί να υπάρξει πάλι μια παγκόσμια σύνδεση μεταξύ των κοινωνικών κινημάτων; Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα δεν είναι εύκολη. Όμως, αυτό που θα ήθελα να σημειώσω είναι ότι η συγκεκριμένη σύνδεση είναι σήμερα δυσκολότερη από ό,τι πριν από είκοσι χρόνια, και αυτό δεν οφείλεται μόνο στις ήττες και τις διαψεύσεις που υποστήκαμε όλο αυτό το διάστημα.
Τότε, η σύνδεση των κινημάτων βασίστηκε στην ανάγκη να παλέψουμε μαζί κυρίως εναντίον του νεοφιλελευθερισμού, του κοινού εχθρού μας, και λιγότερο κατά του εθνικισμού, που ήταν επίσης αντίθετος στην παγκοσμιοποίηση. Σήμερα, λόγω της αποτυχίας του νεοφιλελευθερισμού να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του, αλλά και λόγω της πρόσφατης πανδημίας του Covid, ο εθνικισμός έχει γίνει πολύ περισσότερο επικίνδυνος, με τη ρητορική του να την μοιράζονται ακόμα και πολιτικές δυνάμεις της κεντρικής πολιτικής σκηνής. Συνεπώς, ο κοινός αγώνας εναντίον του είναι εξ ίσου επιτακτικός με εκείνον εναντίον του άδικου παγκόσμιου συστήματος.
Τα πρώτα θύματα αυτής της εξέλιξης είναι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που αφήνονται έξω από τις πύλες του «παραδείσου» με την ανέγερση φρακτών και/ή με βάρβαρες επαναπροωθήσεις, ή φυλακίζονται σε κλειστά στρατόπεδα σε απάνθρωπες και εξαιρετικά ανθυγιεινές συνθήκες, καθώς και οι εθνικές μειονότητες στο εσωτερικό διαφόρων χωρών.
Διατηρώ πολλές επιφυλάξεις ως προς τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε, τουλάχιστον σ’ αυτή τη φάση, μια ολοκληρωμένη οργανωτική δομή του τύπου εκείνης που είχαμε στο παρελθόν. Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, και αυτό σημαίνει ότι για άλλη μια φορά πρέπει να προχωρήσουμε προσεκτικά, με πειραματικό τρόπο.
Όμως, αυτό που θεωρώ εφικτό είναι να ενθαρρύνουμε τη δημιουργία αποκεντρωμένων παγκόσμιων συνδέσεων και συνεργασιών μεταξύ κινημάτων διαφόρων θεματικών ενοτήτων. Σημαντικό παράδειγμα αυτής της δυνατότητας ήταν οι κινητοποιήσεις, πριν από δύο χρόνια, νεών ανθρώπων σε διάφορες χώρες κατά της κλιματικής αλλαγής. Δυστυχώς, αυτό το εκκολαπτόμενο διεθνικό κίνημα γνώρισε μια υποχώρηση λόγω της πανδημίας, αλλά καλώς εχόντων των πραγμάτων σύντομα θα επανακάμψει δριμύτερο.
Συνδέσεις μπορούν επίσης να δημιουργηθούν ή/και να αναζωογονηθούν και να επεκταθούν μεταξύ ήδη υπαρκτών ισχυρών εθνικών φεμινιστικών κινημάτων, αντιρατσιστικών κινημάτων, κινημάτων για την στήριξη προσφύγων και μεταναστών, κινημάτων κατά των εξορύξεων ορυκτών καυσίμων κλπ.
Αλλά στην παρούσα συγκυρία η περισσότερο επείγουσα σύνδεση είναι αυτή μεταξύ πρωτοβουλιών στους τομείς της υγείας διαφόρων χωρών. Τα κύρια αιτήματα που μπορούν να συνδέσουν και σταδιακά να μετασχηματίσουν αυτές τις πρωτοβουλίες σε ένα παγκόσμιο κίνημα είναι η κατάργηση των πατεντών των εμβολίων και η αντίθεση στην ιδιωτικοποίηση των δημόσιων συστημάτων υγείας. Οι διεθνείς συνδέσεις στον τομέα της υγείας μπορούν επίσης να παίξουν κρίσιμο ρόλο στη μάχη εναντίον των επικίνδυνων και μερικές φορές βίαιων λαϊκιστικών αντιεμβολιαστικών κινημάτων.
Έχω την άποψη, μαζί με πολλούς άλλους, ότι η μόνη λύση στο σημερινό παγκόσμιο αδιέξοδο είναι η σταδιακή υπέρβαση του καπιταλιστικού συστήματος στην κατεύθυνση μιας οικο-σοσιαλιστικής κοινωνίας. Για να γίνει αυτό, αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη είναι η κατάληψη της εξουσίας από διάφορες συμμαχίες, κυρίως σε κάποιες μεγάλες χώρες. Όμως, ταυτόχρονα, ξέρουμε ότι αυτό δεν μπορεί να συμβεί και να είναι βιώσιμο χωρίς τη στήριξη των κοινωνικών κινημάτων στις αντίστοιχες χώρες, αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Υπ’ αυτήν την έννοια, η προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα νέο αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα είναι περισσότερο από ευπρόσδεκτη. Το συγκεκριμένο καθήκον ανήκει στη νεότερη γενιά ακτιβιστών που μπορεί φυσικά να υπολογίζει στη στήριξη της παλιάς φρουράς. Αυτό που χρειάζεται είναι ενσυναίσθηση, υπομονή και επιμονή.