Η Μελίνα Κέρου γράφει για το πολιτικό πρόγραμμα που κατέθεσε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η αριστερή πτέρυγα της ευρωομάδας GUE/NGL, με τον τίτλο: «Ένα Πράσινο και Κοινωνικό New Deal για την Ευρώπη».
Στον σύνδεσμο: Towards A Green & Social New Deal For Europe θα βρείτε το πολιτικό πρόγραμμα της GUE/NGL.
Το πρόγραμμα «Ένα Πράσινο και Κοινωνικό New Deal για την Ευρώπη» περιλαμβάνει τα αιτήματα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς για την επίτευξη μιας κοινωνικά δίκαιης μετάβασης σε ένα βιώσιμο μέλλον.
To πρόγραμμα περιέχει την θεμελιώδη διαπίστωση ότι η δράση για το κλίμα πρέπει να συνοδεύεται από έναν κοινωνικό και οικονομικό μετασχηματισμό, προκειμένου να έχει πιθανότητες επιτυχίας.
Η απαλλαγή του ενεργειακού τομέα από τον άνθρακα
Το πρόγραμμα ξεκινά προτείνοντας έναν πολύ δύσκολο στόχο: τη μείωση των εκπομπών αερίων κατά 70% έως το 2030 και τη νομική δέσμευση για ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα και αρνητικές εκπομπές έως το 2050. Στη συνέχεια, μπαίνει χωρίς περιστροφές στο θέμα: δημόσια ιδιοκτησία όλων των ενεργειακών τομέων, συμμετοχή των πολιτών στη διαχείριση του κλίματος. Είναι η πρώτες και κύριες προϋποθέσεις για όλα τα άλλα, καθώς μόνο έτσι μπορεί να διασφαλιστεί ότι η μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα που στηρίζεται ολοκληρωτικά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν θα γίνει με τρόπο που θα επιφέρει μεγαλύτερη «ανάπτυξη» και περισσότερα κέρδη στις βιομηχανικές ελίτ, μαζί με περισσότερα βάσανα στην εργατική τάξη, αλλά θα είναι (παρότι αυτό δεν είναι ακόμη δεδομένο) μια πραγματικά δίκαιη μετάβαση, που θα δίνει προτεραιότητα στην προστασία της φύσης και στα δικαιώματα και τις ανάγκες των ανθρώπων. Τα υπόλοιπα θα ακολουθήσουν: φθηνή και προσιτή ανανεώσιμη ενέργεια για όλους σε τιμές που θα διαμορφώνονται κατόπιν δημόσιας διαβούλευσης, δωρεάν δημόσιες μετακινήσεις, τήρηση των δεσμεύσεων αναφορικά με τις εκπομπές, βιώσιμες θέσεις εργασίας, βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης, δημόσιες επενδύσεις σε καινοτόμες και αποτελεσματικότερες μορφές ανανεώσιμης ενέργειας, σε τεχνολογίες δέσμευσης του διοξειδίου του άνθρακα και διαχείρισης των αποβλήτων.
Οι εταιρείες ενάντια στο κλίμα
Η σύγκρουση αυτή θα είναι πολύ μεγαλύτερη από ό,τι νομίζουμε, δεδομένου ότι ο βασικός εχθρός, που κατονομάζεται από την πρώτη κιόλας σελίδα του προγράμματος, είναι 20 εταιρείες ορυκτών καυσίμων που έχουν παράξει το ισοδύναμο 480 περίπου δισεκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα (CO2 ), ή το ένα τρίτο των συνολικών εκπομπών από το 1965 μέχρι σήμερα (1). Μπορούμε να προσθέσουμε στον κατάλογο αυτό και τις πέντε μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής κρέατος και γαλακτοκομικών, οι οποίες συνολικά ξεπερνούν τις ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου της Exxon, της Shell ή της BP (2), καθώς και τους μεγάλους γίγαντες της βιομηχανίας αγροχημικών, όπως η Bayer, που παράγουν αζωτούχα λιπάσματα και φυτοφάρμακα και είναι υπεύθυνοι για το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών υποξειδίου του αζώτου (N2O) στη γεωργία (3).
Ως εκ τούτου, το κλειδί για τη δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου για το κλίμα είναι η «εξημέρωση» αυτών των βιομηχανικών γιγάντων, τα συνολικά ακαθάριστα κέρδη των οποίων υπερβαίνουν κατά πολύ το ποσοστό του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού που διατίθεται για κλιματικές δράσεις (4). Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πέντε μεγαλύτερες εταιρίες που είναι εισηγμένες στο χρηματιστήριο (BP, Chevron, Exxon Mobil, Shell, Total) δαπανούν ετησίως 200 εκατομμύρια δολάρια για να προκαλούν καθυστερήσεις στην εφαρμογή, ή ακόμη και την πλήρη κατάργηση, των πολιτικών για το κλίμα (5). Η επιρροή που ασκούν με τις συγκεκριμένες μεθόδους, τους επιτρέπει να συνεχίζουν τη βιομηχανική τους δραστηριότητα (“business–as–usual”) και να εξοικονομούν τεράστια ποσά από φορολογικές απαλλαγές, ενώ ταυτόχρονα δαπανούν ελάχιστο μέρος από τα κέρδη τους σε πρόστιμα και αποζημιώσεις, κατ’ επιταγή του δόγματος «ο ρυπαίνων πληρώνει» που ισχύει μέχρι στιγμής, και χάρη στο εξαιρετικά προβληματικό σύστημα εμπορίας των εκπομπών αερίων. Ακόμη λιγότερα ποσά δαπανούν στην έρευνα για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (4). Επομένως, η ανάκτηση του ελέγχου του ενεργειακού τομέα, μιας από τις πιο προσοδοφόρες πηγές της καπιταλιστικής ανάπτυξης, δεν μπορεί να επιτευχθεί αν δεν καταργήσουμε τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, τις ρυθμίσεις και τις Συνθήκες που αποτελούσαν εξαρχής τη ραχοκοκαλιά του επιχειρείν στην ΕΕ. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια από τις απαιτήσεις της Τρόικας απέναντι σε χώρες που βάλλονται από τη λιτότητα και την οικονομική κρίση όπως η Ελλάδα, είναι η απορρύθμιση και η ιδιωτικοποίηση του νερού και του ηλεκτρικού ρεύματος (6). Φαίνεται ότι αυτή θα είναι μια από τις μεγαλύτερες μάχες που θα δώσει η Αριστερά.
Να επανεφεύρουμε τη γεωργία και την παραγωγή τροφίμων
Ένα δεύτερο θεμελιώδες ζήτημα που θέτει το Πράσινο και Κοινωνικό «New Deal» για την Ευρώπη της GUE/NGL, όπως και η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, είναι η ανάγκη για ριζική αλλαγή του συστήματος παραγωγής τροφίμων. Η προτεινόμενη στρατηγική για την ΕΕ που φέρει το όνομα: «Από το αγρόκτημα στο πιρούνι» επιδιώκει τον επανασχεδιασμό της αγροτικής παραγωγής, της αλιείας και των αντίστοιχων αλυσίδων διανομής με τρόπο βιώσιμο, ο οποίος θα εξασφαλίζει, ταυτόχρονα, στους αγρότες και τους αλιείς τα μέσα διαβίωσης. Τα ζητήματα που τίθενται είναι πολλά και πολύπλοκα: καταρχάς, η γεωργία σε βιομηχανική κλίμακα είναι υπεύθυνη για το 75% των ανθρωπογενών εκπομπών υποξειδίου του αζώτου (N2O), ενός αερίου του θερμοκηπίου που μπορεί να προκαλέσει περίπου 300 φορές μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη από ό,τι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2 ), εξαιτίας της κατάχρησης των αζωτούχων λιπασμάτων, τα οποία, επιπλέον, ρυπαίνουν τον υδροφόρο ορίζοντα με νιτρικά άλατα (3). Ένα μεγάλο ποσοστό της αγροτικής καλλιέργειας αφορά την παραγωγή ζωοτροφών, προκειμένου να συνεχίσουμε να καταναλώνουμε μεγάλες ποσότητες κρέατος, γεγονός που ευθύνεται για το 25% των ανθρωπογενών εκπομπών μεθανίου από τα βοοειδή (7). Επιπλέον, η αλλαγή χρήσης της γης από δάση σε γεωργικές εκτάσεις ή βοσκοτόπους προκαλεί εκπομπές αερίων από το έδαφος.
«Η πρωτεϊνική μετάβαση»
Παρότι υποστηρίζει τις βιολογικές καλλιέργειες μικρής κλίμακας και τη βελτίωση των όρων σταβλισμού των ζώων, το πρόγραμμα της GUE/NGL αναφέρεται ακροθιγώς και σε ένα άλλο, μάλλον ακανθώδες ζήτημα: πώς θα επιτύχουμε τη λεγόμενη «πρωτεϊνική μετάβαση». Είναι γεγονός ότι η παγκόσμια προτίμηση για δίαιτες πλούσιες σε ζωικές πρωτεΐνες, σε συνδυασμό με τον ρυθμό αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού, δεν είναι πλέον βιώσιμη. Η προώθηση μιας υγιεινής διατροφής με χαμηλή περιεκτικότητα σε ζωικές πρωτεΐνες, η οποία θα περιλαμβάνει οικονομικά προσιτά προϊόντα, παραγόμενα σε τοπικό επίπεδο, προκειμένου να αποφευχθούν οι εκπομπές άνθρακα που σχετίζονται με τη μεταφορά τους, χωρίς υπερβολική χρήση λιπασμάτων ή φυτοφαρμάκων, και γενικά, η αντιμετώπιση της υπερπαραγωγής και της υπερκατανάλωσης της τροφής στον Δυτικό κόσμο, θα αποτελέσουν καίριες προκλήσεις τα επόμενα χρόνια. Επομένως, κύριοι στόχοι μας είναι όσοι ελέγχουν την παραγωγή τροφίμων: η ισχυρή βιομηχανία κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων, οι αγροχημικοί γίγαντες που παράγουν λιπάσματα και φυτοφάρμακα και τα μονοπώλια διανομής των τροφίμων. Αν κρίνουμε από την αποτυχία των πρόσφατων πανευρωπαϊκών εκστρατειών με στόχο τη νομοθετική ρύθμιση, σε επίπεδο ΕΕ, του αμφιλεγόμενου ζιζανιοκτόνου που περιέχει γλυφοσάτη και παράγεται από την Monsanto (η οποία σήμερα ανήκει στην Bayer), η μάχη δεν θα είναι εύκολη.
Η προστασία του εδάφους
Ένα συμπληρωματικό θέμα που ορθώς περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα της GUE/NGL είναι η ανάγκη επαρκούς προστασίας του εδάφους μέσω μιας προτεινόμενης Οδηγίας-Πλαισίου για το έδαφος. Η διάβρωση των εδαφών, που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην κλιματική αλλαγή η οποία προκαλεί ραγδαίες βροχοπτώσεις και απρόβλεπτες αλλαγές θερμοκρασίας, καθώς και στην αλλαγή χρήσης της γης λόγω της εντατικοποίησης της γεωργίας και της αστικής επέκτασης, μειώνει την ικανότητα του εδάφους να λειτουργεί ως δεξαμενή άνθρακα (δηλαδή να κατακρατεί το διοξείδιο του άνθρακα). Η υποβάθμιση της ποιότητας του εδάφους στις υφιστάμενες καλλιεργούμενες εκτάσεις οδηγεί σε χαμηλότερες αποδόσεις, που καθιστούν αναγκαία τη χρήση ακόμη περισσότερων λιπασμάτων για την επίτευξη των στόχων της παραγωγής.
Επαναπροσδιορισμός της γεωργίας ως «οικοσυστημικής υπηρεσίας»
Σύμφωνα με ένα άλλο προβληματικό σενάριο, η πλήρης μετάβαση στη βιολογική γεωργία με βιώσιμες μεθόδους, ενδέχεται να οδηγήσει σε σημαντική πτώση της αγροτικής απόδοσης, παρότι η ποιότητα των τροφίμων θα βελτιωθεί. Μια έρευνα που επεξεργάστηκε ένα τέτοιο σενάριο για την Αγγλία και την Ουαλία προβλέπει μείωση της γεωργικής απόδοσης γύρω στο 40%, συνοδευόμενη από μείωση των εκπομπών κατά 20% (8). Τούτο θέτει σε κίνδυνο το εισόδημα των αγροτών, και μας καλεί να ξανασκεφτούμε τον ρόλο τους: αντί για παραγωγοί τροφής, οι αγρότες πρέπει να μετατραπούν σε επαγγελματίες που παρέχουν υπηρεσίες στο οικοσύστημα: προστατεύουν τη βιοποικιλότητα, εφαρμόζουν μεθόδους δέσμευσης του άνθρακα, διαφυλάσσουν και βελτιώνουν την ποιότητα του εδάφους και των υδάτων και ανταμείβονται για όλα τα παραπάνω από την Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ (ΚΑΠ). Φυσικά, κάτι τέτοιο απαιτεί τον ριζικό επανασχεδιασμό της ΚΑΠ, την εγκατάλειψη των εκτεταμένων και καταστροφικών μονοκαλλιεργειών του παρελθόντος, την κατάργηση του προβληματικού συστήματος επιδοτήσεων και της συγκέντρωσης της αγροτικής γης στα χέρια των μεγάλων εταιριών και των τοπικών μονοπωλίων.
Η αντιμετώπιση των παγκόσμιων συνεπειών
Στο τελευταίο σημείο του προγράμματος της GUE/NGL γίνεται έκκληση για μια ριζική αλλαγή του ρόλου της Ευρώπης διεθνώς: αντί για ενορχηστρωτής Συμφωνιών Ελευθέρου Εμπορίου με κύριο στόχο την αύξηση των εξαγωγών και της ανάπτυξης, η Ευρώπη πρέπει να γίνει εγγυήτρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να βοηθήσει στην επίτευξη μιας πράσινης και δίκαιης μετάβασης σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό συνεπάγεται πρωτίστως την παύση, από πλευράς της, κάθε καταστροφικού έργου σε παγκόσμιο επίπεδο, κάτι που αυτή τη στιγμή δεν φαίνεται να μπορεί να κάνει -βλέπε την πρόσφατη αποτυχία να αποτραπεί η συνεχιζόμενη επένδυση της Siemens στα ανθρακωρυχεία της Αυστραλίας- (9). Η έκκληση για ένα δίκαιο διεθνές εμπόριο, που θα σέβεται τους κλιματικούς και τους κοινωνικούς στόχους, συνεπάγεται την κατάργηση της έννοιας της «διαρκούς ανάπτυξης», η οποία καθιερώθηκε από τις ιδρυτικές συνθήκες της ΕΕ.
Τέλος, ένα από τα πιο τολμηρά αιτήματα του προγράμματος είναι η έκκληση για αναγνώριση του καθεστώτος του «κλιματικού πρόσφυγα» και του διεθνούς εγκλήματος της «οικοκτονίας» (ecocide). Το αίτημα είναι παλιό και αφορά στην αναγνώριση μιας ζοφερής πραγματικότητας που διαμορφώνει τα πρότυπα της ανθρώπινης κινητικότητας και αλλάζει τον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε. Αφορά, ακόμη, στην απόδοση ευθυνών για εγκλήματα κατά της φύσης, στον μοναδικό πραγματικό υπαίτιο, που ξέρει καλά να φυλά τα νώτα του: τον καπιταλισμό.
1.https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/09/revealed-20-firms–third–carbon–emissions
3. Erisman, J.W.; J.N. Galloway; N.B. Dise; M.A. Sutton; A. Bleeker; B. Grizzetti; A.M. Leach & W. de Vries. 2015. Nitrogen: too much of a vital resource. Science Brief. WWF Netherlands, Zeist, The Netherlands.
4.https://www.theguardian.com/environment/2019/oct/09/what-we-know-top-20-global-polluters
7. https://phys.org/news/2019-01-scientists-breathalyze-cows-methane-emissions.html
8. Smith, LG, Kirk, GJD, Jones, PJ κ.ά. The greenhouse gas impacts of converting food production in England and Wales to organic methods. Nat Commun 10,4641 (2019) doi:10.1038/s41467-019-12622-7
9. time.com/5763678/siemens-australia-coal-mine-greta-thunberg/