Για τους νεοναζί της Χρυσής Αυγής – No Pasaran?

Την συνέντευξη πήραν η Ελένη Βαρίκα και ο Μισέλ Λεβί και αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα Mediapart.

1. Πως θα περιγράφατε την καταγωγή της Χρυσής Αυγής;
Από τότε που ιδρύθηκε η Χρυσή Αυγή στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στην ηγεσία της βρίσκεται η ίδια ομάδα με αδιαφιλονίκητο αρχηγό τον Νικόλαο Μιχαλολιάκο. Ο Μιχαλολιάκος υπήρξε κατά την περίοδο της δικτατορίας μέλος της νεοφασιστικής οργάνωσης «Κόμμα Τετάρτης Αυγούστου» του εθνικοσοσιαλσιστή Κωνσταντίνου Πλεύρη. Μετά την πτώση της δικτατορίας υπήρξαν πολλές βομβιστικές ενέργειες από νοσταλγούς της χούντας σε συνεργασία με Ιταλούς νεοφασίστες της Ordine Nuovo. Ο Μιχαλολιάκος καταδικάστηκε και έμεινε ένα χρόνο στη φυλακή με την κατηγορία της προμήθειας εκρηκτικών υλών. Η Χρυσή Αυγή ιδρύθηκε τον Δεκέμβρη του 1980 ως κλειστή ομάδα εθνικοσοσιαλιστικών «αναζητήσεων». Το 1984 ο φυλακισμένος δικτάτορας Παπαδόπουλος έχρισε τον Μιχαλολιάκο πρώτο αρχηγό της νεολαίας του κόμματος που είχε ιδρύσει, της ΕΠΕΝ. Στη θέση αυτή ο Μιχαλολιάκος έμεινε λίγο, γιατί το κόμμα των χουντικών δεν ήταν αρκετά σκληρό και κυρίως αντισημιτικό, όπως ήθελε εκείνος. Στη συνέχεια επανενεργοποίησε τη Χρυσή Αυγή και συνέχισε τη ναζιστική προπαγάνδα. Από τις αρχές του 1990 η οργάνωση εκμεταλλεύτηκε το κύμα εθνικισμού που συνόδευσε τη διαμάχη μεταξύ Ελλάδας και FYROM για το όνομα της Μακεδονίας και έκανε για πρώτη φορά δημόσιες εμφανίσεις (π.χ. στα παλλαϊκά εθνικιστικά συλλαλητήρια), ενώ και οι επιθέσεις της άρχισαν να γίνονται όλο και πιο συχνές. 

2. Ποιες είναι οι διαφορές της Χρυσής Αυγής με τα άλλα ακροδεξιά μορφώματα της χώρας;
Τα περισσότερα ακροδεξιά μορφώματα που έδρασαν μετά την πτώση της δικτατορίας χαρακτηρίζονταν από μια έντονη τάση εθνικισμού, προσκόλληση στην παράδοση, υποστήριξη της επέμβασης του στρατού, επιθυμία επανόδου στη βασιλεία και ταύτιση της εκκλησίας με το κράτος. Αντίθετα, η Χρυσή Αυγή είχε και εξακολουθεί να έχει σαφή εθνικοσοσιαλιστικό προσανατολισμό. Διαθέτει δηλαδή μια σαφή ναζιστική κοσμοθεωρία, κάτι που δεν χαρακτήριζε ούτε τη δικτατορία ούτε τα άλλα ακροδεξιά πολιτικά κόμματα. Όλα τα προηγούμενα χαρακτηριστικά, και κυρίως τις σχέσεις με τα υπολείμματα της δικτατορίας, τους βασιλικούς και την εκκλησία, η Χρυσή Αυγή τα αντιμετωπίζει ως συμπληρωματικά στοιχεία και τα υιοθετεί μόνο για τακτικούς λόγους. 

3. Ποια είναι συγκεκριμένα τα νεοναζιστικά χαρακτηριστικά της Χρυσής Αυγής; Ποια είναι η σύνδεσή της με το Γ΄ Ράιχ και τον Χίτλερ; Με ποιο τρόπο εκπροσωπεί ή αναζωογονεί μια νεοναζιστική παράδοση στην Ελλάδα;
Από την πρώτη της εμφάνιση, η Χρυσή Αυγή ταυτίστηκε με τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό. Δεν πρόκειται για ένα ακροδεξιό κόμμα ενταγμένο στο λεγόμενο «τρίτο κύμα» της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς, ούτε καν για ένα απλά «νεοφασιστικό» πολιτικό μόρφωμα. Ο φυλετισμός και η βία είναι συστατικά στοιχεία της. Στα έντυπά της από το 1980 μεταφράζει τους κλασικούς του ναζισμού, τον Χίτλερ, τον Ρόζενμπεργκ, αλλά και τον Φράισλερ ή τον Νταρέ, ενώ κατά καιρούς συνεργάζεται με όλα τα ευρωπαϊκά νεοναζιστικά κινήματα. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την ευρωπαϊκή διάσταση της πολιτικής δράσης της Χρυσής Αυγής έπαιξαν στην αρχή οι Ισπανοί του CEDADE, και ο Βέλγος στρατηγός των Waffen SS Λεόν Ντεγκρέλ.
Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι δεν αρκούν οι θεωρητικές συμπτώσεις. Η Χρυσή Αυγή ακολουθεί κατά γράμμα την πολιτική δράση του γερμανικού NSDAP, με τη δημιουργία των δικών της Ταγμάτων Εφόδου, τα οποία «καταλαμβάνουν» συνοικίες των μεγάλων πόλεων, σπάνε τα μαγαζιά των μεταναστών και επιτίθενται μαζικά εναντίον τους. Η χρήση βίας είναι συστατικό στοιχείο της δράσης της και όχι ευκαιριακό σύμπτωμα της δράσης των πιο ακραίων μελών της.

4. Ποιοι είναι για τη Χρυσή Αυγή οι "εχθροί"; Οι εβραίοι, οι ομοφυλόφιλοι, οι μετανάστες, οι μουσουλμάνοι, οι αριστεροί, οι φεμινίστριες;
Φυσικά όλοι αυτοί, σύμφωνα με την ιδεολογία της Χρυσής Αυγής ανήκουν στην κατηγορία των «υπανθρώπων», οπότε είναι εχθροί και ενδεχόμενοι στόχοι. Αλλά η Χρυσή Αυγή φροντίζει να εντοπίζει τους στόχους της σύμφωνα με την πολιτική «μόδα» κάθε εποχής. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ήταν στην Ελλάδα της «μόδας» η εθνικιστική υστερία γύρω από το όνομα της Μακεδονίας. Τότε η Χρυσή Αυγή είχε στόχο κυρίως αγωνιστές της διεθνιστικής αριστεράς και αντιεξουσιαστές, τους οποίους αποκαλούσε «προδότες» και τους χτυπούσε στο όνομα του έθνους. Τα τελευταία χρόνια είναι οι μετανάστες ο κύριος στόχος τους, εφόσον και πάλι έχει δημιουργηθεί ένα πολιτικό κλίμα ξενοφοβίας στη χώρα, πάνω στο οποίο στηρίζουν την αιματηρή τους προπαγάνδα.

5. Μπορείτε να μας περιγράψετε την εκλογική πορεία της Χρυσής Αυγής κατά τα προηγούμενα χρόνια.
Από τότε συμμετείχε επιλεκτικά σε ορισμένες εκλογικές αναμετρήσεις, με χαμηλές επιδόσεις : 7.242  (0,11%).   Πιο σημαντική επίδοση είχε Ευρωεκλογές του 1999, όπου συνεργάστηκε με τον Κώστα Πλεύρη και έφτασε τις 48.532 ψήφους (0,75%). Στις νομαρχιακές εκλογές του 2002 συνεργάστηκε με τον Γιώργο Καρατζαφέρη, ο οποίος είχε τότε ιδρύσει ένα ακροδεξιό κόμμα με πρότυπο τον Λεπέν. Στις Ευρωεκλογές του 2009, η Χρυσή Αυγή θα επανεμφανιστεί για να πάρει 23.609 ψήφους (0,46%), ενώ στις εθνικές εκλογές του 2009 θα πάρει 19.624 ψήφους και ποσοστό 0,29%.
Το εκλογικό άλμα της οργάνωσης θα πραγματοποιηθεί στις δημοτικές εκλογές του 2010, όταν είχε ήδη εκδηλωθεί η κρίση. Η οργάνωση θα καταφέρει να φτάσει το 5,29% στο δήμο Αθήνας και να εκλέξει για πρώτη φορά τον Μιχαλολιάκο στο δημοτικό συμβούλιο. Σε ορισμένες περιοχές του κέντρου της Αθήνας η εκλογική της επίδοση έφτασε πολύ ψηλότερα.
Τελικά, στις εκλογές του Μαΐου του 2012 η Χρυσή Αυγή συγκέντρωσε συνολικά 441.018 ψήφους (6,97%), ενώ ένα μήνα αργότερα έφτασε τις 425.990 ψήφους (6,92%), και εξέλεξε 18 βουλευτές.

6. Πως ερμηνεύεται η εκλογική εκτίναξη της Χρυσής Αυγής το 2012;
Αν δεν υπήρχε οικονομική κρίση, τα πράγματα θα ήταν ασφαλώς διαφορετικά. Αλλά δεν αρκεί η κρίση για να ερμηνευτεί η προσέγγιση τόσων πολιτών σε ένα τόσο ακραίο μόρφωμα. Αν δεν συνοδευόταν η κρίση με την κατάρρευση του πολιτικού συστήματος δεν θα βλέπαμε κάτι παρόμοιο. Η πλειοψηφία των ψηφοφόρων της οργάνωσης θεωρούν ότι μέσω αυτής της ακραίας τους επιλογής εκδικούνται τους πολιτικούς, τα κόμματα, τους κυβερνώντες. Η απόλυτη απελπισία οδηγεί στην πεποίθηση ότι το μόνο που μένει στον πολίτη είναι να εκδικηθεί μέσω της ακραίας οργάνωσης. Πρόκειται δηλαδή για μια χαρακτηριστική περίπτωση ομαδικού Ressentiment. Αλλά δεν πρέπει να υποτιμούμε το γεγονός ότι πολλές από τις θέσεις της Χρυσής Αυγής –ιδίως στο μεταναστευτικό- πάτησαν σε ένα ήδη διαμορφωμένο υπόστρωμα ξενοφοβίας. Από πολύ καιρό τα μέσα ενημέρωσης και ιδίως τα ιδιωτικά κανάλια έχουν υιοθετήσει πολλά εθνικιστικά και ρατσιστικά στερεότυπα, ενώ δεν έχουν παραλείψει με κάθε ευκαιρία να καλούν τους ναζιστές τηλεστάρ στα «παράθυρά» τους, προκειμένου να εξασφαλίσουν την περιβόητη τηλεθέαση. Αλλά και τα δυο μέχρι πρότινος μεγάλα κόμματα (Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ), μόλις διαπίστωσαν την απήχηση της Χρυσής Αυγής διέπραξαν το λάθος να υιοθετήσουν μεγάλο μέρος της αντιμεταναστευτικής της ρητορικής, νομίζοντας αφελώς ότι θα προσελκύσουν τους υποψήφιους ψηφοφόρους της. Μάλιστα τα δυο αυτά κόμματα συνέπηξαν το 2011 συμμαχική κυβέρνηση με το ΛΑΟΣ, νομιμοποιώντας την παρουσία ενός ακροδεξιού κόμματος στην εξουσία για πρώτη φορά από την πτώση της δικτατορίας το 1974. Σημειώνω ότι ορισμένα μέσα ενημέρωσης (τηλεοπτικά αλλά και η μεγαλύτερη σε κυκλοφορία κυριακάτικη εφημερίδα, το Πρώτο Θέμα) βοήθησαν στη διάδοση των προπαγανδιστικών μύθων της οργάνωσης, αναπαράγοντας το ψεύδος ότι οι ναζιστές ασκούν «κοινωνικό έργο», βοηθώντας γριούλες και ανήμπορους. Όπως αποδεικνύω στο βιβλίο μου, τα δημοσιογραφικά αυτά ρεπορτάζ είναι σε μεγάλο βαθμό «στημένα».

7. Η Ελλάδα υπέφερε φοβερά κάτω από την ναζιστική Κατοχή. Όμως, αυτό δεν εμπόδισε την πρόσφατη εκλογική επιτυχία των νεοναζί. Υπάρχει έλλειμμα ιστορικής μνήμης στη χώρα;
Φαίνεται ότι η ιστορική μνήμη δεν αρκεί όταν το αίσθημα απελπισίας και τυφλής εκδίκησης παίρνει μαζικές διαστάσεις. Αλλά πρέπει να λάβουμε και κάτι άλλο υπόψη μας. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής έδρασαν στην Ελλάδα και συνεργάτες των ναζί. Επειδή την κατοχή ακολούθησε ο εμφύλιος πόλεμος (1946-1949) πολλοί απ’ αυτούς τους συνεργάτες των Γερμανών μεταβλήθηκαν σε υποστηριχτές του «εθνικού κράτους», αξιοποιώντας την εμπειρία τους στην αντικομμουνιστική δράση. Οι χτεσινοί συνεργάτες των Γερμανών μεταβλήθηκαν μετά τον πόλεμο σε διώκτες των αντιστασιακών. Δεν μιλάμε για ελλιπή «αποναζιστικοποίηση», κάτι που συνέβη σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Εδώ οι συνεργάτες αναδείχτηκαν σε επιφανή κρατικά στελέχη, ενώ οι πραγματικοί αντιστασιακοί (καθότι Αριστεροί), διασύρθηκαν από το μεταπολεμικό κράτος ως προδότες, οδηγήθηκαν σε εξορίες και φυλακές. Υπάρχει δηλαδή δυστυχώς ένα μαύρο (και κρυμμένο) παρελθόν στη σχέση του «βαθέος» ελληνικού κράτους και των μηχανισμών του με τη ναζιστική παρουσία στη χώρα.

8. Ποιες κοινωνικές ομάδες προσελκύονται περισσότερο από τη Χρυσή Αυγή;
Όσο αφορά το προφίλ των ψηφοφόρων της Χρυσής Αυγής, οι άνδρες υπερτερούν έναντι των γυναικών (8,5/5,1) και η επιρροή στις νεότερες ηλικίες είναι σχετικά μεγαλύτερη (8,1 στην ηλικιακή ομάδα 18-24 ετών, 9,9 στις ηλικίες 25-34, 11,9 στις ηλικίες 35-44, 6,7 στις ηλικίες 45-54, 3,8 στις ηλικίες 55-64 και 2,5 πάνω από τα 65). Η ψήφος είναι μοιρασμένη σε αστικά, ημιαστικά και αγροτικά κέντρα, με αντίστοιχα ποσοστά 6,8, 7,4 και 6,9. Στα επαγγέλματα προηγούνται οι ανειδίκευτοι εργάτες – ελαστικά απασχολούμενοι (24,5) και ακολουθούν οι άνεργοι (23,5), οι εργοδότες – επιχειρηματίες (20,3), τα μεσαία στελέχη του ιδιωτικού τομέα – πωλητές (12,6), οι ειδικευμένοι εργάτες (11,1), οι μισθωτοί του ιδιωτικού τομέα (10,2), οι βιοτέχνες – μικροί επαγγελματίες (9,1), οι ελεύθεροι επαγγελματίες (8,7), οι αυτοαπασχολούμενοι αγρότες, κτηνοτρόφοι, ψαράδες (7,5), οι μισθωτοί του δημοσίου (4,7), οι νοικοκυρές (3,6), οι μαθητές-φοιτητές-στρατιώτες (3,6), οι συνταξιούχοι του ιδιωτικού τομέα (2,8), τα μεσαία στελέχη του δημοσίου (2,3) και οι συνταξιούχοι του δημοσίου (1,7).
Η καταγραφή της ψήφου προς τη Χρυσή Αυγή στις εκλογές του Ιουνίου του 2012 δείχνει μικρότερα ποσοστά στις αστικές περιοχές υψηλότερων εισοδημάτων (6,10 στη Γλυφάδα, αλλά μόνο 3,67 στο Ψυχικό, 2,94 στη Φιλοθέη, 2,28 στην Εκάλη και 4 στο Πανόραμα της Θεσσαλονίκης). Εδώ εξαιρείται για προφανείς λόγους η περιοχή Παπάγου (6,58). Στις περιοχές υψηλών-μεσαίων εισοδημάτων τα ποσοστά ανεβαίνουν, αλλά είναι ακόμα κατώτερα του εθνικού μέσου όρου: 5,09 στο Χολαργό, 4,94 στην Αγία Παρασκευή, 5,07 στο Χαλάνδρι, 5,18 στο Μαρούσι. Στις περιοχές κατοικίας μισθωτών και εργατών τα ποσοστά είναι αισθητά μεγαλύτερα: 12,54 στο Μενίδι, 9,09 στο Κερατσίνι, 10,91 στο Πέραμα, 8,43 στη Νίκαια, 7,78 στο Περιστέρι, 7,85 στο Αιγάλεω και 9,86 στην Ευκαρπία της Θεσσαλονίκης.
Η ψήφος αυτή χαρακτηρίζεται δηλαδή από «λαϊκή ταξικότητα», γεγονός που διαφοροποιεί τη Χρυσή Αυγή από το πρόδρομο σχήμα της Άκρας Δεξιάς στην Ελλάδα, το ΛΑΟΣ, το οποίο ήταν πολυσυλλεκτικό και με ισχυρή επιρροή στις ανώτερες και υψηλές-μεσαίες περιοχές.

9. Χαρακτηρίζετε τη δράση της Χρυσής Αυγής ως "πογκρόμ"και "λυντσαρίσματα". Μπορείτε να μας το αναλύσετε;
Ο τρόπος δράσης της οργάνωσης μπορεί πράγματι να χαρακτηριστεί μ’ αυτούς τους τόσο βεβαρημένους ιστορικούς όρους. Πιο χαρακτηριστική περίπτωση πογκρόμ είναι η επί δύο σχεδόν βδομάδες οργανωμένη επίθεση εναντίον μεταναστών που οργανώθηκε τον Μάιο του 2011 στο κέντρο της Αθήνας, με αφορμή τη δολοφονία ενός Ελληνα, του Μανώλη Καντάρη. Δεκάδες μετανάστες τραυματίστηκαν, ορισμένοι βαριά, ενώ υπήρξε και ένας νεκρός. Παρόμοια πογκρόμ εναντίον μεταναστών, στα οποία πρωτοστάτησαν οι ναζιστές πραγματοποιήθηκαν σε όλη την Ελλάδα και αρκετά χρόνια νωρίτερα, το 2004, μετά από έναν ποδοσφαιρικό αγώνα Αλβανίας – Ελλάδας. Την ήττα της Ελλάδας πλήρωσαν δεκάδες Αλβανοί μετανάστες που βρίσκονται στη χώρα μας. Οσο για το λιντσάρισμα, αυτό είναι που συμβαίνει κατά κανόνα το βράδυ, με πολυμελείς ομάδες της Χρυσής Αυγής («φάλαγγες» ή «Τάγματα Εφόδου») να απομονώνουν ένα δυο μετανάστες και να τους χτυπούν μέχρι να μείνουν αναίσθητοι. Η πιο χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση που έχει εξιχνιαστεί πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 1998. Ο τότε υπαρχηγός της οργάνωσης Αντώνιος Ανδρουτσόπουλος επικεφαλής μιας ομάδας δέκα Χρυσαυγιτών, οπλισμένοι με ρόπαλα επιτέθηκαν μέρα μεσημέρι σε τρεις αριστερούς συνδικαλιστές φοιτητές που κάθονταν σε ένα καφενείο. Δεν τους άφησαν παρά μόνο όταν ο ένας φάνηκε ότι είχε πεθάνει. Τελικά έζησε, μετά από πολυήμερη μάχη με το θάνατο. Παρόμοιες επιθέσεις συμβαίνουν σχεδόν κάθε βράδυ, με στόχο μετανάστες, αλλά τις μαθαίνουμε μόνο όταν τα θύματα τολμήσουν να φτάσουν στα νοσοκομεία.

10. Γιατί όλες αυτές οι επιθέσεις, ακόμη κι εναντίον βουλευτών της Αριστεράς, παραμένουν ατιμώρητες;
Η αλήθεια είναι ότι ελάχιστες από αυτές τις επιθέσεις φτάνουν στα δικαστήρια. Ο υπαρχηγός της Χρυσής Αυγής, πάντως, καταδικάστηκε σα βαριά ποινή για την επίθεση του 1998. Αλλά είχε κατορθώσει να φυγοδικεί επί 7 χρόνια, προτού παραδοθεί στις αρχές. Ο λόγος είναι ότι επί χρόνια η Χρυσή Αυγή διατηρούσε ιδιαίτερες σχέσεις με την αστυνομία και ειδικά τα ΜΑΤ. Η αστυνομία χρησιμοποιούσε την οργάνωση για τη «βρομοουλειά» κατά την καταστολή μαζικών διαδηλώσεων. Στις πρόσφατες εκλογές διαπιστώσαμε ότι πολύ μεγάλο μέρος των αστυνομικών ψηφίζει την οργάνωση. Αυτός είναι και ο λόγος της απροθυμίας των αρχών να εξιχνιάσουν τις ναζιστικές επιθέσεις. Θα προσθέσω ότι δεν υπάρχει και κάποιο κοινωνικό δίκτυο ενίσχυσης και υποστήριξης των μεταναστών που υφίστανται επιθέσεις, με αποτέλεσμα τα θύματα να φοβούνται ότι αν καταγγείλουν στην αστυνομία παρόμοια συμβάντα, θα υποστούν οι ίδιοι κυρώσεις, ειδικά αν δεν έχουν χαρτιά. Μόνο τώρα τελευταία έχουν αρχίσει να κινητοποιούνται κάπως περισσότερο οι αρχές, ειδικά μετά από ορισμένες επιδεικτικά προκλητικές ενέργειες που πραγματοποίησε η οργάνωση (επιθέσεις σε μετανάστες μικροπωλητές), έχοντας επικεφαλής βουλευτές της. Η βουλή προχώρησε άμεσα σε άρση της βουλευτικής τους ασυλίας, ενώ το υπουργείο Δημόσιας Τάξης απέσυρε τους αστυνομικούς που υπηρετούσαν ως συνοδοί ασφαλείας της κοινοβουλευτικής ομάδας της Χρυσής Αυγής.

11. Πως εκτιμάει η ελληνική Αριστερά σήμερα αυτό το φαινόμενο; Ποια είναι η στάση των κομμάτων και των οργανώσεων της, των αντιεξουσιαστών και των φεμινιστικών κινημάτων; Υπάρχει πεδίο για μια κοινή στρατηγική;
Δυστυχώς μέχρι στιγμής δεν έχει διαφανεί η πιθανότητα μιας ενιαίας αντιφασιστικής στρατηγικής από την Αριστερά. Ο λόγος είναι ότι όλα αυτά τα κόμματα και οι οργανώσεις θεωρούν μεγαλύτερης σημασίας τις διαφορές μεταξύ τους στο γενικότερο πολιτικό πρόγραμμα. Για παράδειγμα το ΚΚΕ δεν δέχεται σε καμία περίπτωση να συνεργαστεί με τον ΣΥΡΙΖΑ, στον οποίο καταλογίζει «φιλοευρωπαϊκή» στάση, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θέλει να ακούσει για τη ΔΗΜΑΡ, η οποία συμμετέχει στην αντιλαϊκή κυβέρνηση Σαμαρά. Φυσικά όλα αυτά τα πολιτικά κόμματα και τα κοινωνικά κινήματα επιχειρούν μόνο του το καθένα να αντιμετωπίσει την απειλή, αλλά είναι φανερό ότι αυτό δεν αρκεί. Φοβάμαι ότι έχουν σε μεγάλο βαθμό υποτιμήσει τον κίνδυνο και ίσως αιφνιδιάστηκαν από το γεγονός ότι δεν αρκεί η «αποκάλυψη» του χαρακτήρα της Χρυσής Αυγής για να μειωθεί η λαϊκή της απήχηση. Αποδείχτηκε επίσης λανθασμένη η εκτίμηση ορισμένων ηγετών της Αριστεράς (όπως π.χ. της γ.γ. του ΚΚΕ), ότι μόλις μπει στη βουλή η Χρυσή Αυγή, θα ενσωματωθεί στο πολιτικό σύστημα. Όπως διαπιστώσαμε συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Μετά την εκλογική της επιτυχία η οργάνωση έγινε πιο προκλητική και πιο επιθετική. 

12. Τι μέτρα πρέπει να ληφθούν ενάντια στη Χρυσή Αυγή και στην ατιμωρησία της;
Ηδη υπάρχουν τα πρώτα σπέρματα μιας αντιφασιστικής δράσης που εκδηλώνεται στη βάση της κοινωνίας. Το ζήτημα είναι να αναλάβουν δράση και οι οργανωμένες δυνάμεις της κοινωνίας δράση (πολιτικά κόμματα, συνδικάτα, κλπ). Μπορώ να σας πω ορισμένα μέτρα που συζητάμε στο χώρο της δημοσιογραφίας:
-Ενημέρωση για τον πραγματικό χαρακτήρα της οργάνωσης, με ντοκουμέντα από τα έντυπα, τις αφίσες και τους ιστότοπούς της.
-Αποκάλυψη της εγκληματικής της δράσης, μέσα από τη δημοσίευση τελεσίδικων δικαστικών αποφάσεων.
-Κριτική των μέσων ενημέρωσης που υποτίθεται ότι «αποκαλύπτουν» τους ναζιστές, ενώ στην πραγματικότητα τους ξεπλένουν.
-Ξεσκέπασμα των μύθων περί κοινωνικής δράσης της οργάνωσης, με συγκεκριμένα παραδείγματα από τη δράση της στις επίμαχες περιοχές.
-Αποφυγή κάθε είδους βίαιης αντιπαράθεσης, αλλά περιφρούρηση των αντιφασιστικών εκδηλώσεων.
-Προσπάθεια να αποκρουστεί ο φόβος που ήδη απλώνεται σε μερίδα δημόσιων προσώπων (τηλεπαρουσιαστών και πολιτικών), οι οποίοι είναι έτοιμοι να ανταλλάξουν την ησυχία τους με μια χειρονομία νομιμοφροσύνης προς τη ναζιστική ομάδα.