Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο έχει αποτύχει. Ως απάντηση στις καταστροφικές τάσεις που εκδηλώνουν οι κυρίαρχες ευρωπαϊκές ελίτ, οι δυνάμεις της αριστεράς οργάνωσαν διάφορα συνέδρια και συναντήσεις με στόχο την αναζήτηση μιας κοινής στρατηγικής. Οι εκδηλώσεις αυτές διοργανώνονται σε όλη την Ευρώπη αναζωπυρώνοντας τις ελπίδες μας για την αλλαγή που επιζητούμε από καιρό.
Η αφετηρία
Η Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη που την απαρτίζουν αντιμετωπίζουν μια πολυδιάστατη και, καθώς φαίνεται, χωρίς τέλος κρίση. Η κατάρρευση της αλληλεγγύης ανάμεσα στα κράτη μέλη όσον αφορά την υποδοχή των προσφύγων ακυρώνει μία από τις βασικές επιτυχίες της ΕΕ: την ελεύθερη κίνηση των ατόμων. Η κρίση εντάθηκε όταν ηγέτες κρατών και ευρωπαϊκών θεσμών υιοθέτησαν πολιτικές λιτότητας ως αντίδοτο στην οικονομική κρίση. Οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν προκάλεσαν εσωτερικές διαιρέσεις στις κοινωνίες και έστρεψαν κράτη εναντίον άλλων κρατών. Όταν η αριστερά έγινε κυβέρνηση στην Ελλάδα, τον Ιανουάριο του 2015, η αμφισβήτηση των πολιτικών λιτότητας έμοιαζε δυνατή, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλη την Ευρώπη. Όμως, οι ελπίδες εξανεμίστηκαν τον περασμένο Ιούλιο, όταν η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αναγκάστηκε να υπογράψει το τρίτο μνημόνιο υπό την απειλή μιας χαοτικής πτώχευσης.
Ένα πολυδιάστατο πρόβλημα
Η κατάσταση αυτή μας οδηγεί σε δίλημμα. Η αναγκαστική συνέχιση των πολιτικών λιτότητας με τη χρήση αυταρχικών μέτρων δεν θα προσφέρει λύση στην ευρωπαϊκή κρίση. Αφενός, το νεοφιλελεύθερο μοντέλο που επιβάλλουν η Συνθήκη του Μάαστριχτ και η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση απέτυχε. Η συνέχισή του συναντά όλο και μεγαλύτερη αντίσταση, ενώ όπου αυτή η αντίσταση δεν καταφέρνει να πάρει τη μορφή μιας εναλλακτικής πολιτικής πρότασης, ο πληθυσμός απογοητεύεται και γυρνά την πλάτη στους θεσμούς. Αφετέρου, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι, μέχρι στιγμής, οι προσπάθειες των κοινωνικών κινημάτων και της αριστεράς να μπει ένα τέλος στις πολιτικές λιτότητας, ήταν ανεπιτυχείς. Αυτό ακριβώς συνέβη με την αριστερή κυβέρνηση της Ελλάδας που αγωνιζόταν να βρει μια δίκαιη λύση στο πρόβλημα του χρέους. Προφανώς, υπήρξαμε αφελείς στις εκτιμήσεις μας για τον συσχετισμό των δυνάμεων στην Ευρώπη και τα εμπόδια που μπορούν να εγείρουν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί προκειμένου να καταστήσουν οποιαδήποτε αλλαγή αδύνατη. Αυτό πρέπει να μας κάνει να σκεφτούμε πολύ σοβαρά.
Η κατάσταση γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη αλλά και επικίνδυνη, καθώς η αριστερά δίνει την πολιτική της μάχη σε δυο διαφορετικά μέτωπα. Δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο την αυταρχική συνέχιση της νεοφιλελεύθερης λιτότητας, αλλά και την άνοδο της ριζοσπαστικής εθνικιστικής δεξιάς -σε πανευρωπαϊκό επίπεδο-, η οποία χρησιμοποιεί την απογοήτευση και τη δυσπιστία των πολιτών προκειμένου να ενισχύσει τη λαϊκιστική στρατηγική της και να αμφισβητήσει την πολιτική εξουσία. Αυτό έγινε εμφανές στα εκλογικά αποτελέσματα του περασμένου έτους, όταν τα κόμματα της ριζοσπαστικής δεξιάς απέσπασαν, κατά μέσο όρο, το 22% των ψήφων σε εννέα ευρωπαϊκές χώρες. Παρά την εμφανή άνοδο της αριστεράς, ιδιαίτερα στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, ο κίνδυνος μιας πανευρωπαϊκής στροφής προς τη δεξιά μοιάζει να γίνεται πραγματικότητα.
Προοπτικές και στρατηγικές: ποιες προσπάθειες γίνονται
Από τις αρχές του 2016, η αριστερά προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει τη στάση της μέσω μιας σειράς ευρωπαϊκών συνεδρίων και στρατηγικών συναντήσεων. Στις συναντήσεις αυτές δεν επιτεύχθηκε απόλυτη ομοφωνία, προέκυψε, ωστόσο, μια γενική κοινή τάση.
Το συνέδριο του Παρισιού με θέμα το «Σχέδιο Β» (“Plan B”) που διοργάνωσαν τον Ιανουάριο οι Ζαν-Λυκ Μελανσόν, Όσκαρ Λαφοντέν, Ζωή Κωνσταντοπούλου και Στέφανο Φασίνα, αποτέλεσε την αρχή: στον πυρήνα του “Plan B” είναι η ιδέα να ζητηθεί από τις χώρες της Νότιας Ευρώπης να εγκαταλείψουν το Γιούρογκρουπ. Η Επιτροπή για την παραγραφή του χρέους του Τρίτου Κόσμου μάλλον συμμερίζεται αυτή την άποψη. Όπως το έθεσε ο Λαφοντέν, «η ευρωπαϊκή αριστερά –σοσιαλιστές, κομμουνιστές ή άλλες αριστερές ομάδες από τα κράτη μέλη της ΕΕ- πρέπει να συσπειρωθεί και να προωθήσει το plan B, ανεξάρτητα από τους εσωτερικούς της αντιπάλους. Γιατί στόχος του σχεδίου είναι το τέλος των πολιτικών λιτότητας και η ανοικοδόμηση της σοσιαλδημοκρατίας» (συνέντευξη στην Junge Welt της 25ης Ιανουαρίου). Στόχος των διοργανωτών ήταν το συνέδριο του Παρισιού να αποτελέσει την αφετηρία μιας σειράς ανάλογων εκδηλώσεων οι οποίες θα πραγματοποιηθούν σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες με στόχο την επεξεργασία και τη διάδοση μιας συγκεκριμένης στρατηγικής.
Στις αρχές Φεβρουαρίου, 200 ακτιβιστές/τριες που ανήκουν στην διεθνική συμμαχία Blockupy συμμετείχαν σε ένα συνέδριο στο Βερολίνο. Τα μέλη του συνεδρίου αποφάσισαν να επεξεργαστούν μια κοινή στάση απέναντι στην ευρωπαϊκή πολιτική, μέσω της δημοσιοποίησης ενός «μανιφέστου», και ένα νέο σχέδιο δράσης για την περίοδο που προηγείται των εκλογών του γερμανικού κοινοβουλίου το 2017. Θέλουν να εργαστούν για μια διαφορετική Ευρώπη: «Μια Ευρώπη της αλληλεγγύης και της πραγματικής δημοκρατίας, μια Ευρώπη που καθοδηγείται από τα κάτω και που παρέχει κοινωνική προστασία σε όλους (…). Αυτή δεν μπορεί να είναι μια Ευρώπη των συνόρων και της απομόνωσης, των διαταγών και των εκβιασμών. Είναι και οφείλει να είναι μια Ευρώπη για όλους που στηρίζει την αλληλεγγύη».
Ο Γιάνης Βαρουφάκης κατέληξε σε ένα παρόμοιο συμπέρασμα για την προφανή κρίση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όταν δημοσιοποίησε την ίδρυση του κινήματος του με το όνομα DiEM25 (“Democracy in Europe Movement 2025”: «Κίνημα για τη δημοκρατία στην Ευρώπη 2025»), στο Βερολίνο στις 9 Φεβρουαρίου. Το Μανιφέστο του για τον εκδημοκρατισμό της Ευρώπης (Manifesto for democratising Europe) βασίζεται στο ακόλουθο δίλημμα: «Η ΕΕ ή θα γίνει δημοκρατική ή θα διαλυθεί!». Το DiEM25 δε βλέπει τη διάλυση της ΕΕ ως θετική εναλλακτική λύση, δεδομένου ότι αντιτίθεται στην ιδέα του “Plan B” του Παρισιού.
Ωστόσο, πρότεινε μια διευρυμένη συμμαχία για μια δημοκρατική και διαφανή ΕΕ. Πέρα από αιτήματα τα οποία μπορούν να βρουν εύκολη και γρήγορη ανταπόκριση (υπό τον όρο ότι υπάρχει πολιτική βούληση), όπως η ζωντανή αναμετάδοση των συνεδριάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του Γιούρογκρουπ, του Συμβουλίου των Υπουργών Οικονομικών (ECOFIN) και του Προεδρείου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, καθώς και η άμεση δημοσίευση των πρωτοκόλλων, το DiEM25 απευθύνει κάλεσμα για την έναρξη της επανίδρυσης της ΕΕ. «Οι ευρωπαϊκοί λαοί έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν για το μέλλον της Ένωσης και το καθήκον να μετασχηματίσουν την Ευρώπη (μέχρι το 2025) σε μια ολοκληρωμένη δημοκρατία που θα έχει ένα κυρίαρχο Κοινοβούλιο το οποίο σέβεται τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό και μοιράζεται την εξουσία με τα εθνικά Κοινοβούλια, τις περιφερειακές συνελεύσεις και τα δημοτικά συμβούλια».
Και το DiEM25 θεωρεί ότι η ίδρυσή του, η οποία έτυχε μεγάλης προσοχής από τα ΜΜΕ, εγκαινιάζει μια σειρά συνεδρίων και εκδηλώσεων που πρόκειται να πραγματοποιηθούν τους επόμενους μήνες σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Μια τέταρτη σημαντική εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στη Μαδρίτη στις 21 Φεβρουαρίου: 1500 ενεργά μέλη των ισπανικών κοινωνικών κινημάτων και κομμάτων συναντήθηκαν με ανθρώπους από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, την ώρα που οι διαπραγματεύσεις για τη συγκρότηση κυβέρνησης στην Ισπανία ήταν σε πλήρη εξέλιξη. Παρότι η εκδήλωση είχε τον τίτλο «Συνέδριο για ένα Σχέδιο Β» (Plan B Conference), η εξέλιξη και τα συμπεράσματά του διέφεραν σε ένα βαθμό από την εκδήλωση του Παρισιού με το ίδιο όνομα. Για παράδειγμα, η «Δήλωση για μια δημοκρατική εξέγερση στην Ευρώπη» που το συνέδριο υιοθέτησε μετά από μακρές και ποικίλες συζητήσεις, δεν περιλαμβάνει καμιά αξίωση για διαπραγμάτευση της εξόδου της Ισπανίας, ή άλλης χώρας, από την Ευρωζώνη ή την ΕΕ.
Σε μια από τις βασικές προτάσεις της παραπάνω δήλωσης αναφέρεται ότι είναι σημαντικό να δημιουργηθεί ένα κίνημα που θα «βάλει τα ανθρώπινα και τα πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτιστικά και δημοκρατικά δικαιώματα στην καρδιά του ευρωπαϊκού σχεδίου, ως αναπόσπαστη αρχή της δημοκρατίας». Το κείμενο καλεί για «ανυπακοή σε όλα τα επίπεδα», συμπεριλαμβανομένου του θεσμού της δημοτικής αρχής. Η 28η Μαϊου, επέτειος της Κομμούνας του Παρισιού, θα προκηρυχθεί Ημέρα Δράσης κατά της λιτότητας και υπέρ μιας δημοκρατικής Ευρώπης –ει δυνατόν σε πανευρωπαϊκή κλίμακα-.
Στις 22 Φεβρουαρίου το AlterSummit, μια συμμαχία εργατικών συνδικάτων, κοινωνικών κινημάτων, ΜΚΟ και πολιτικών κομμάτων, πραγματοποίησε τη γενική συνέλευσή του. Η συνέλευση αποφάσισε να συμμετέχει σε όλες τις πρωτοβουλίες που εναντιώνονται στις πολιτικές λιτότητας οι οποίες εφαρμόζονται στα κράτη μέλη σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Μαζί με το κίνημα DiEM25 και άλλους εταίρους, θα πραγματοποιηθεί στις Βρυξέλες συνέδριο με τον τίτλο «Η αξιοπρέπεια της εργασίας». Το συνέδριο θα συνδιοργανώσουν συνδικαλιστές από διάφορες χώρες.
Οι στρατηγικές συναντήσεις θα συνεχιστούν στην Αθήνα, στις 18-20 Μαρτίου, όπου ο ΣΥΡΙΖΑ, το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς και το transform! Europe θα ανοίξουν έναν ευρύ δημόσιο διάλογο, στο πλαίσιο ενός τριήμερου συνεδρίου (three-day conference) με τον τίτλο «Χτίζοντας συμμαχίες για την καταπολέμηση της λιτότητας και την ανάκτηση της δημοκρατίας στην Ευρώπη».
Εμείς στο transform! ήμασταν παρόντες/ούσες σε όλες τις παραπάνω εκδηλώσεις γιατί θεωρούμε ότι κάθε συμβολή στον ανοιχτό και συντροφικό διάλογο που στοχεύει σε ένα «εναλλακτικό σχέδιο για την Ευρώπη» είναι θετική. Δε μιλάμε για «Σχέδιο Β» γιατί θέλουμε να αποφύγουμε τη δημιουργία σύγχυσης με το «Σχέδιο Β» που εφαρμόζεται σήμερα από τμήματα των κυρίαρχων ελίτ στη Γερμανία, τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες χώρες της ΕΕ, και κάνει την Ευρώπη δέσμια του εθνικιστικού εγωισμού.
Ωστόσο, οι πιασάρικες φράσεις και τα σλόγκαν δεν μας απασχολούν. Εμείς θέλουμε να υποστηρίξουμε τέτοιες πρωτοβουλίες με τρόπο που να μην αποβαίνουν ανταγωνιστικές. Θέλουμε να βρούμε τρόπους επικοινωνίας που διαπερνώνται από το πνεύμα των καλών παλιών ημερών που ζήσαμε στο πλαίσιο του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης, να αναζητήσουμε τα κοινά στοιχεία στις θεωρίες και την πρακτική μας –με ειδική αναφορά στην ανάπτυξη μιας πανευρωπαϊκής μάχης ενάντια στη Συνθήκη Διατλαντικού Εμπορίου και Επενδύσεων (ΤΤΙΡ)-.
+++
Δες επίσης, Tracing an Alternative Plan for Europe: (Σχεδιάζοντας ένα εναλλακτικό πλάνο για την Ευρώπη): Απαραίτητος ο συντροφικός διάλογος χωρίς ταμπού! – Δήλωση υπογεγραμμένη από εκπροσώπους του transform! europe
Μετάφραση: Καλλιόπη Αλεξοπούλου