Με μια πρώτη ματιά, σύμφωνα με τους πιο συνηθισμένους δείκτες, η Δημοκρατία της Τσεχίας φαίνεται να είναι μια χώρα χωρίς κοινωνικές ανισότητες, με χαμηλό ποσοστό φτώχιας. Η πραγματικότητα, όμως, είναι πιο σύνθετη, γιατί πολλοί πολίτες θεωρούν ότι βρίσκονται πολύ κοντά στο όριο της φτώχιας.
Ένας από τους δείκτες που χρησιμοποιούνται συχνότερα για τη μέτρηση της κοινωνικής ανισότητας είναι ο συντελεστής Gini. Με εύρος κλίμακας από 0 έως 1, η Τσεχία εμφανίζει πολύ καλό τον συγκεκριμένο συντελεστή, στο 0,246, τη στιγμή που ο μέσος όρος στην Ευρώπη των 28 είναι 0,305. Όμως, δεν έχει σημασία μόνο ο αριθμός, αλλά και η σύλληψή του και το τι ακριβώς αντανακλά.
Αισιόδοξη είναι και η εικόνα που απορρέει από τους δείκτες για τη φτώχια. Το 2004, μόνο το 9,7% του συνολικού πληθυσμού βρισκόταν κάτω από το όριο της φτώχιας, ποσοστό που είναι μάλλον εξαιρετικό, αν το συγκρίνουμε με την ΕΕ [1]. Ας δούμε, όμως, και μερικά «αλλά»:
Οι κοινωνικές παροχές παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο [2] γιατί, στην ουσία, μειώνουν το ποσοστό της φτώχιας στο μισό. Η κατάργηση ή το πάγωμά τους (π.χ. συντάξεις [3]) απειλεί να ρίξει άμεσα στη φτώχια έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων.
Το όριο της φτώχιας είναι μάλλον χαμηλό, γιατί, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, είναι πολλοί αυτοί που θεωρούν ότι βρίσκονται πολύ κοντά σε αυτό. Δηλαδή, το υπερβαίνουν μόνο λίγες εκατοντάδες κορώνες (όπου: 100 κορώνες ισοδυναμούν μετά βίας με 4 ευρώ) και αυτό δείχνει πόσο ευάλωτο είναι το ποσοστό της φτώχιας απέναντι στην παραμικρή πολιτική αλλαγή.
Η χρησιμοποιούμενη μέθοδος είναι αμφίβολης εγκυρότητας. Όπως διαπίστωσε η Τσέχα ερευνήτρια Χάνα Ποπέλκοβα [4], οι στατιστικές μετρήσεις αφορούν έναν πληθυσμό αποτελούμενο από τυπικά νοικοκυριά τα οποία ζουν σε διαμερίσματα. Αυτό σημαίνει ότι τα κοινωνικά κέντρα, τα ιδρύματα, οι οίκοι ευγηρίας, αλλά και οι άστεγοι, εξαιρούνται από την έρευνα.
Υπάρχουν περίπου 100.000 άνθρωποι οι οποίοι ζουν σε ιδρύματα, σε διάφορα κοινωνικά κέντρα ή είναι άστεγοι. Το γεγονός αυτό ανεβάζει σημαντικά τον αριθμό των φτωχών.
Αυτοί που απειλούνται πιο πολύ από τη φτώχια είναι οι αρχηγοί μονογονεϊκών οικογενειών. Και σε αυτήν την κατηγορία, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, η Τσεχία είναι στην κορυφή, αν λάβουμε υπόψη μας πόσες ώρες την εβδομάδα πρέπει να εργάζεται ένας γονιός που είναι μόνος με δυο παιδιά, για να γλιτώσει και αυτός/ή και τα παιδιά του/της από τη φτώχια. «Χάρη» στο πολύ χαμηλό ελάχιστο εισόδημα, ο δείκτης αυτός ισοδυναμεί με 79 ώρες την εβδομάδα, τοποθετώντας την Τσεχία στην κορυφή των χωρών του ΟΟΣΑ [5]. Οι μόνοι γονείς, συνήθως γυναίκες, απειλούνται από τη φτώχια περισσότερο από κάθε άλλη κοινωνική κατηγορία (35%). Ένα από τα χρόνια προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι η μη είσπραξη της διατροφής. Οι εκτιμήσεις μας λένε ότι ένα στα δέκα παιδιά δεν έχει τη δυνατότητα να τρώει στο σχολείο και ότι περίπου οι μισές διατροφές δεν καταβάλλονται.
Οι συνταξιούχοι, κυρίως οι γυναίκες, αντιμετωπίζουν την απειλή της στέρησης. Και πάλι, τα στατιστικά δεδομένα επιβεβαιώνουν ότι περίπου οι μισοί ηλικιωμένοι που ζουν μόνοι τους είναι κατ’ ελάχιστο πάνω από το όριο της φτώχιας. Η κατάσταση μπορεί να γίνει ιδιαίτερα δραματική στην Πράγα, γιατί τα ενοίκια είναι υψηλά και η έλλειψη κοινωνικής κατοικίας μεγάλη. Ωστόσο, παρατηρούμε ότι οι ηλικιωμένοι εγκαταλείπουν την Πράγα. Επίσης, βλέπουμε τραγικές καταστάσεις όταν ηλικιωμένοι, προκειμένου να πληρώσουν το ενοίκιό τους, δεν μπορούν να εξασφαλίσουν τη διατροφή ή τα φάρμακά τους.
Το πόσο λεπτό είναι το θέμα γίνεται εμφανές όταν η έρευνα στρέφεται σε αυτούς που δεν έχουν (ακόμα) πέσει κάτω από το όριο της φτώχιας, αλλά είναι κοντά σε αυτό. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Λίμπορ Προύντκι, ειδικό στο συγκεκριμένο θέμα, περισσότεροι από 240.000 άνθρωποι αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να μείνουν άστεγοι. Το ποσοστό των νοικοκυριών που είναι σε θέση να πληρώνουν το ενοίκιό τους και τα υπόλοιπα έξοδα –που αντιπροσωπεύουν 40% του οικογενειακού εισοδήματος- είναι περίπου 20%. Δεν είναι δύσκολο να μείνει κάποιος χωρίς στέγη, τονίζει ο Προύντκι. Αρκεί μια απόλυση ή μια αρρώστια.
Παρά τους επίσημους αριθμούς οι οποίοι μεταφέρουν μια πολύ θετική εικόνα αναφορικά με την ανισότητα και τη φτώχια, η πραγματικότητα είναι μάλλον διαφορετική. Η κοινωνική κατάσταση παραμένει πολύ ευαίσθητη, με σοβαρές επιπτώσεις στην πολιτική πραγματικότητα.
Σημειώσεις:
1. Για καλύτερη σύγκριση, βλ. τα στοιχεία της Eurostat: http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:At-risk-of-poverty_rate_before_and_after_social_transfers_and_at-risk-of-poverty_threshold_%28for_a_single_person%29,_2012_and_2013.png
2. Μικρότερη είναι η επίδρασή τους στην παιδική φτώχεια.
3. Η προηγούμενη, δεξιά, κυβέρνηση άλλαξε τον τρόπο αξιολόγησης των συντάξεων, εις βάρος των συνταξιούχων.
4. Βλ. Hana Popelková, Vývoj chudoby v ČR [Εξέλιξη της φτώχιας στη Δημοκρατία της Τσεχίας].
5. “Viel arbeiten und trotzdem arm bleiben“, Die Zeit, 11 Αυγούστου 2015, http://www.zeit.de/wirtschaft/2015-08/mindestlohn-arbeitszeit-oecd-vergleich