Μια κριτική ανάλυση της αποτυχίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να αντιμετωπίσει την κρίση του Covid-19, από τον Αντρέα Ντελ Μόνακο, συγγραφέα και εμπειρογνώμονα για τους ευρωπαϊκούς πόρους.
Σύμφωνα με τον Μαρξ [1] (ο οποίος παραθέτει τον Χέγκελ), τα μεγάλα γεγονότα και οι μεγάλες μορφές εμφανίζονται δυο φορές: πρώτα ως τραγωδία και μετά ως φάρσα. Ακριβώς όπως ο Βοναπαρτισμός του Ναπολέοντα Α’ που επανεμφανίστηκε στον ανιψιό του Ναπολέοντα Γ’, έτσι και ο φασισμός του Μουσολίνι επανεμφανίστηκε με νέα μορφή στα πρόσωπα των Γκιόργκια Μελόνι και Ματέο Σαλβίνι. Εάν η ΕΕ επιθυμεί να αντιμετωπίσει την οικονομική κατάσταση έκτακτης ανάγκης που δημιούργησε ο Covid-19 μόνο με τη λύση που πρότεινε το τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, χωρίς τη διάθεση πόρων, οι Σαλβίνι και Μελόνι θα κερδίσουν την ψήφο των καινούριων ανέργων και των πτωχευμένων μικρών επιχειρηματιών, με τον ίδιο τρόπο που οι αποπληθωριστικές πολιτικές του καγκελάριου Μπρούνινγκ, το 1930-32, έφεραν στην εξουσία τον Χίτλερ. Ο ορντοφιλελευθερισμός της ΕΕ και η απουσία μιας ισχυρής ιταλικής Αριστεράς, μπορεί να χαρίσουν στους Σαλβίνι και Μελόνι την εκλογική νίκη. Γιατί; Επειδή οι θέσεις της Άγγελα Μέρκελ, του Μαρκ Ρούτε και του Σεμπάστιαν Κουρτς υπερίσχυσαν στο τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Ο ορντοφιλελευθερισμός τους, όπως μαθαίνουμε από το Δελτίο Τύπου της 23ης Απριλίου που δημοσίευσε ο Πρόεδρός του Σαρλ Μισέλ, περιστρέφεται γύρω από τα εξής τρία σημεία:
α) την έγκριση του πακέτου των 540 δισεκατομμυρίων ευρώ που πρότεινε το Γιούρογκρουπ στις 9 Απριλίου, με έναρξη ισχύος την 1η Ιουνίου,
β) μια γενική αναφορά στη δημιουργία ενός ταμείου ανάκαμψης,
γ) την απόρριψη των ευρωομολόγων.
Τα 540 δισεκατομμύρια του πακέτου θα προέρχονται από τις ακόλουθες πηγές: 200 δισεκατομμύρια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ), 100 δισεκατομμύρια από την πρωτοβουλία SURE (Στήριξη για τον μετριασμό του κινδύνου ανεργίας σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης) και 240 δισεκατομμύρια από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ΕΜΣ). Στην πραγματικότητα όμως, δεν υπάρχουν 540 δισεκατομμύρια, και δεν πρόκειται να εισρεύσει νέο χρήμα, γιατί τα προαναφερθέντα ποσά θα αντισταθμιστούν από τις οικονομικές υποχρεώσεις που θα βαρύνουν χώρες όπως η Ιταλία, αν ζητήσουν οικονομική βοήθεια. Ας κοιτάξουμε όμως πιο προσεκτικά την έκθεση του Γιούρογκρουπ, με ημερομηνία 9 Απριλίου, που δημοσιοποίησε ο Σαρλ Μισέλ στις 23 Απριλίου:
1. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EΤΕ): επισήμως χορηγεί δάνεια ύψους 200 δισεκατομμυρίων σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, τα πραγματικά κονδύλια όμως είναι μόνο 12 δισεκατομμύρια
Οι Υπουργοί Οικονομικών δηλώνουν:
«Χαιρετίζουμε την πρωτοβουλία της ΕΤΕ για τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού ταμείου εγγυήσεων ύψους 25 δισεκατομμυρίων ευρώ, το οποίο θα μπορεί να στηρίξει τη χρηματοδότηση εταιριών σε όλη την ΕΕ -με έμφαση στις μικρές και μεσαίες- με 200 δισεκατομμύρια ευρώ, μεταξύ άλλων και μέσω των εθνικών αναπτυξιακών τραπεζών»[2].
Συγκεκριμένα, υπάρχουν μόνο 25 δισεκατομμύρια σε εγγυήσεις. Και αυτές οι εγγυήσεις υποτίθεται ότι θα προτρέψουν όλες τις ευρωπαϊκές τράπεζες να χορηγήσουν αναντίρρητα δάνεια ύψους 200 δισεκατομμυρίων στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που πλήττονται από την κρίση. Η Ανακοίνωση της Ιταλικής Γερουσίας αρ. 44/2 με τίτλο: Η επιδημία του Covid και η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου επισημαίνονται οι τέσσερις παρεμβάσεις της ΕΤΕ για τη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, είναι ανεκτίμητης αξίας για την κατανόηση του σχεδίου, και πιο ειδικά:
1) Προγράμματα εγγυήσεων στις τράπεζες, τα οποία βασίζονται στα ήδη υπάρχοντα και έχουν τη δυνατότητα σύντομης υλοποίησης. Τα προγράμματα αυτά θα επιτρέψουν την έναρξη της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων μέχρι το ποσό των 20 δισεκατομμυρίων ευρώ, χωρίς όμως να είναι σαφές πόσο πραγματικό χρήμα διατίθεται.
2) Επιτάχυνση και αλλαγή του προορισμού των πιστωτικών γραμμών σε τράπεζες οι οποίες μπορούν να τις μεταβιβάζουν ειδικά σε επιχειρήσεις που πλήττονται από την κρίση. Η χρηματοδότηση από την ΕΤΕ θα ανέλθει σε 5 δισεκατομμύρια ευρώ και μπορεί να επιτρέψει τη ροή 10 δισεκατομμυρίων προς τις επιχειρήσεις. Στην περίπτωση αυτή, το πραγματικό χρήμα είναι 5 δισεκατομμύρια.
3) Δύο δισεκατομμύρια ευρώ σε προγράμματα για την αγορά ενυπόθηκων τίτλων (ABS), με πόρους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων για στρατηγικές επενδύσεις, ώστε οι τράπεζες να μπορούν να εγγυώνται για τους κινδύνους δανεισμού των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και, ως εκ τούτου, να κινητοποιήσουν πρόσθετη στήριξη 10 δισεκατομμυρίων ευρώ: εδώ, το πραγματικό χρήμα ανέρχεται σε μόνο 2 δισεκατομμύρια.
4) Μέτρα για την αγορά υποδομών, συστημάτων και εξοπλισμού στον τομέα της υγείας, μέσω της αξιοποίησης υπαρχόντων αποθεμάτων της ΕΤΕ για προγράμματα στην υγεία, ύψους 5 δισεκατομμυρίων: εδώ, υπάρχουν όντως 5 δισεκατομμύρια σε πραγματικό χρήμα.
Άρα, για να ανακεφαλαιώσουμε, το πραγματικό χρήμα ανέρχεται σε 12 δισεκατομμύρια ευρώ (5+2+5).
2. Το πρόγραμμα SURE: Επισήμως, 100 δισεκατομμύρια για παροχές ανεργίας, στην πραγματικότητα όμως μόνο 25 δισεκατομμύρια για εγγυήσεις, αν τα πληρώσουν τα κράτη της ΕΕ
Στις 9 Απριλίου, η Ευρωομάδα χαιρέτισε την πρόταση «COM (2020) 139, τελική» που κατέθεσε η Επιτροπή στις 2 Απριλίου, για τη θέσπιση ενός «προσωρινού εργαλείου στήριξης των κρατών μελών για την προστασία της απασχόλησης στις ειδικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης που δημιούργησε η κρίση του COVID-19 » [3]. Τα επιδόματα ανεργίας στην Ιταλία θα καταβάλλονται μέσω «δανείων που θα χορηγεί στα κράτη μέλη η ΕΕ, με ευνοϊκούς όρους, συνολικού ύψους μέχρι 100 δισεκατομμύρια ευρώ» [4]. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορεί να δανείζεται έως 100 δισεκατομμύρια ευρώ κατ ‘ανώτατο όριο, για λογαριασμό της Ένωσης, μέσω της έκδοσης τίτλων στις κεφαλαιαγορές ή απευθείας από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Αλλά ο διάβολος κρύβεται στη λεπτομέρεια. Η πρόταση της Επιτροπής της 2ας Απριλίου -COM (2929) 139 (άρθρο 12)- είναι σαφής: «Η χρηματική συνδρομή που περιλαμβάνει το άρθρο 3 θα είναι διαθέσιμη μόνο εφόσον συνεισφέρουν όλα τα κράτη μέλη με τις εισφορές τους, οι οποίες περιλαμβάνονται στο άρθρο 11 παράγραφος 1, με ποσά που αντιστοιχούν τουλάχιστον στο 25% του ποσού που αναγράφεται στο άρθρο 5». Το 25% (κατ’ αναλογία με τη συμμετοχή των κρατών μελών στο ακαθάριστο εθνικό εισόδημα της Ένωσης) των 100 δισεκατομμυρίων ευρώ είναι 25 δισεκατομμύρια. Σημειώστε όμως: Το SURE θα ενεργοποιηθεί μόνο αφού τα κράτη μέλη της ΕΕ πληρώσουν τη συμμετοχή των 25 δισεκατομμυρίων που τους αναλογεί, ως εγγύηση για ένα δάνειο 100 δισεκατομμυρίων!
3. Όχι στο χρέος προς τον ΕΜΣ που θα μπορεί να εξαναγκάσει την Ιταλία να πληρώσει έως και 111 δισεκατομμύρια και να παραδοθεί στα χέρια της τρόικας
Με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, οι υπουργοί Οικονομικών δημιουργούν έναν μηχανισμό στήριξης που βασίζεται στην προληπτική ECCL (Πιστωτική γραμμή ενισχυμένων όρων):
«Ο μόνος όρος πρόσβασης στην πιστωτική γραμμή για τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που ζητούν στήριξη, θα είναι να δεσμεύονται ότι θα την χρησιμοποιήσουν για να στηρίξουν την εγχώρια χρηματοδότηση των άμεσων και έμμεσων δαπανών του υγειονομικού τομέα, τις δαπάνες για τη θεραπεία και την πρόληψη της κρίσης του COVID 19. Θα τηρηθούν οι διατάξεις της Συνθήκης του ΕΜΣ. Η στήριξη που θα παρέχει ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ΕΜΣ) θα αναλογεί στο 2% του ΑΕΠ του ενδιαφερόμενου κράτους μέλους, όπως διαμορφωνόταν στο τέλος του 2019, ως σημείο αναφοράς»[5].
Η Ιταλία θα μπορεί να δανειστεί μέχρι 36 δισεκατομμύρια, μόνο για της ενίσχυση του συστήματος υγείας της και όχι για την οικονομική της κατάσταση. Ποιες είναι οι διατάξεις του ΕΜΣ που πρέπει να τηρούνται σύμφωνα με την ισχύουσα συνθήκη; Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα, η συνολική εγγραφή κεφαλαίων ανέρχεται σε 704,88 δισεκατομμύρια ευρώ και τα καταβεβλημένα κεφάλαια σε 80,55 δισεκατομμύρια ευρώ. Όσον αφορά τη συνολική εγγραφή κεφαλαίων, η Ιταλία έρχεται τρίτη σε ποσό συνεισφοράς, με 125,4 δισεκατομμύρια ευρώ (17,7%), μετά τη Γερμανία (190 δισεκατομμύρια) και τη Γαλλία (142 δισεκατομμύρια). Όσον αφορά το καταβληθέν κεφάλαιο, η Ιταλία έχει πληρώσει 14,3 δισεκατομμύρια, η Γερμανία 21,7 και η Γαλλία 16,3 δισεκατομμύρια.
Οι συνεισφορές κεφαλαίου των κρατών μελών του ΕΜΣ
Πηγή: ιστότοπος του ESM
Σημείωση : τα κράτη μέλη κατατάσσονται με κριτήριο το εγγεγραμμένο κεφάλαιο. Τα κλειδιά εισφοράς κεφαλαίου που εμφανίζονται στον πίνακα είναι του Φεβρουαρίου του 2019. Το καταβληθέν κεφάλαιο αναφέρεται στο τελικό ποσό καταβολής αφού έχουν πληρωθεί και οι πέντε δόσεις. Λόγω της στρογγυλοποίησης, ενδέχεται να υπάρχουν κάποιες διαφορές μεταξύ των επιμέρους ποσών και του αθροίσματός τους.
Η ουσία είναι η εξής: Σύμφωνα με το άρθρο 8 του ΕΜΣ: «οι υποχρεώσεις των μελών του ΕΜΣ να συνεισφέρουν στο εγκεκριμένο κεφαλαιακό απόθεμα, σύμφωνα με τους όρους της παρούσας Συνθήκης, δεν αλλάζουν αν κάποιο από τα μέλη του ΕΜΣ πληροί τις προϋποθέσεις για να λάβει, ή λαμβάνει, οικονομική βοήθεια από τον ΕΜΣ»[6]. Σύμφωνα με το άρθρο 12, παράγραφος 1:
«Εάν είναι απαραίτητο, για τη διασφάλιση της χρηματοοικονομικής σταθερότητας της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της και των κρατών μελών της, ο ΕΜΣ μπορεί να παράσχει στήριξη σε κάποιο μέλος του υπό αυστηρούς όρους, ανάλογα με το επιλεγμένο μέσο οικονομικής βοήθειας. Οι όροι αυτοί μπορεί να κυμαίνονται, από ένα πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής ως τη διαρκή τήρηση των προκαθορισμένων όρων επιλεξιμότητας».
Άρα, ο ελάχιστος όρος για τον ΕΜΣ είναι ένα πρόγραμμα μακροοικονομικών διαρθρωτικών προσαρμογών, δηλαδή ένα μνημόνιο που υπαγορεύει περικοπές παρόμοιες με αυτές που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα το 2015. Επομένως:
1) Οποιαδήποτε στιγμή, το Διοικητικό Συμβούλιο του ΕΜΣ μπορεί να ζητήσει από την Ιταλία τη διαφορά μεταξύ του εγκεκριμένου κεφαλαίου των 125,4 δισεκατομμυρίων και του καταβληθέντος των 14,3 δισεκατομμυρίων, δηλαδή μέχρι και 111 δισεκατομμύρια ευρώ (125,4 – 14,3 = 111,1).
2)Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε την έκτακτη οικονομική κατάσταση, πρέπει να ζητήσουμε δάνειο από τον ΕΜΣ.
3) Ταυτόχρονα όμως, θα πρέπει να συνεισφέρουμε στο κεφαλαιακό απόθεμα του EMΣ που μας δανείζει τα χρήματα.
4) Και, σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να υπογράψουμε κάποιο μνημόνιο, σαν το ελληνικό. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στην Ισπανία, από την οποία το Συμβούλιο των Διοικητών μπορεί να απαιτήσει 73,8 δισεκατομμύρια, τη διαφορά, δηλαδή, μεταξύ του καταβληθέντος κεφαλαίου και του κεφαλαίου εγγραφής (83.3 – 9.5).
Γιατί η Μέρκελ απορρίπτει τα ευρωομόλογα
Η Μέρκελ δεν θέλει τα ευρωομόλογα επειδή θα καταργούσαν το spread (διαφορά των επιτοκίων) μεταξύ των ιταλικών (BTP) και του γερμανικών (Bund) ομολόγων και επειδή εμπιστεύεται τους όρους του EMΣ. Η επίσημη αιτιολόγηση για την άρνηση του ευρωομολόγου από τους Μέρκελ, Ρουτ και Κουρτς, είναι ότι δεν θέλουν να αναλάβουν μέρος του τρέχοντος και του μελλοντικού χρέους της Ιταλίας. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική. Δυστυχώς, το ευρώ δεν είναι δολάριο. Το δολάριο είναι νόμισμα: στην οικονομική του περιοχή τα επιτόκια δανεισμού είναι ουσιαστικά ομοιογενή. Το ευρώ, αντιθέτως, είναι ένα σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών: το χρησιμοποιούν 19 κράτη με 19 διαφορετικά επιτόκια ομολόγων και διαφορετικά spread μεταξύ τους. Σήμερα, έχουμε τα BTP, τα Bunds (τα κρατικά ομόλογα της Γερμανίας και της Αυστρίας) και τα Bonos (ισπανικά κρατικά ομόλογα), με διαφορετικές αποδόσεις και επιτόκιο το καθένα. Ορισμένα Bunds έχουν αρνητικές αποδόσεις, δηλαδή, όσοι τα αγοράζουν δεν λαμβάνουν τόκους αλλά πληρώνουν για να τα διατηρήσουν. Με αυτόν τον τρόπο η Γερμανία δανείζεται με μηδενικό ή και αρνητικό επιτόκιο. Τι σημαίνει αυτό; Η Ιταλία (και η Ισπανία) πληρώνει τόκους σε όσους αγοράζουν το χρέος της. Αντίθετα, με το ίδιο νόμισμα, η Γερμανία λαμβάνει τόκους από εκείνους που αγοράζουν το χρέος της. Σημειώστε όμως: αν η ΕΚΤ εκδώσει ευρωομόλογα για τον κορονοϊό, δηλαδή εγγυημένα ευρωπαϊκά χρεόγραφα με χαμηλό ως μηδενικό επιτόκιο, και η Ιταλία και η Ισπανία θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν το χρέος τους με σχεδόν μηδενικό επιτόκιο. Θα ήταν η αρχή του τέλους του spread μεταξύ του BTP και του Bund. Οι ιταλικές και οι ισπανικές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να λαμβάνουν δάνεια από τις τράπεζες με επιτόκια εξίσου χαμηλά με εκείνα που πληρώνουν οι γερμανικές ή ολλανδικές επιχειρήσεις. Το ίδιο θα συνέβαινε και με τα στεγαστικά δάνεια. Η Γερμανία, η Αυστρία και η Ολλανδία θα έχαναν το αποκλειστικό προνόμιο να χρηματοδοτούν το χρέος τους με μηδενικό επιτόκιο. Γι ‘αυτό αντιτίθενται στα ευρωομόλογα. Και προτείνουν τον EMΣ επειδή το Συμβούλιο της ΕΕ μπορεί πάντα να επιβάλλει όρους εκ των υστέρων, με ειδική πλειοψηφία. Η Ιταλία δεν έχει τη δύναμη να προβάλει βέτο. Πράγματι, σύμφωνα με το άρθρο 7, κόμμα 5 του κανονισμού 472/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου:
Υποσημειώσεις
- Karl Marx, The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte, στο Karl Marx and Frederick Engels, Collected Works, τ. 11, Νέα Υόρκη: Διεθνής έκδοση, 1978, σελ. 103.
Council of the EU, Report on the comprehensive economic policy response to the COVID-19 pandemic, <https://www.consilium.europa.eu/it/press/press-releases/2020/04/09 / report-on-the-comprehensive-economic-policy-response-to-the-covid-19-pandemic/pdf>, - Council of the EU, Report on the comprehensive economic policy response to the COVID-19 pandemic, <https://www.consilium.europa.eu/it/press/press-releases/2020/04/09 / report-on-the-comprehensive-economic-policy-response-to-the-covid-19-pandemic/pdf>, παράγραφος 15.
Council of the EU, Report on the comprehensive economic policy response to the COVID-19 pandemic, - Council of the EU, Report on the comprehensive economic policy response to the COVID-19 pandemic, παράγραφος 17.
- Ibid.
- Ibid., Παράγραφος 16.
- <https://www.esm.europa.eu/sites/default/files/20150203_-_esm_treaty_-_en.pdf>, άρθρο 8, παράγραφος 5.