Η πολιτική κρίση που, εξήντα χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης στοιχειώνει την Ευρώπη, είναι βαθιά και ανθεκτική απέναντι σε κάθε εύκολη ερμηνεία. (Ομιλία στην εκδήλωση: «Μια Ευρώπη για τον Λαό και από τον Λαό» στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, στη διάρκεια των κινητοποιήσεων με την ευκαιρία των εορτασμών για τη Συνθήκη της Ρώμης).
Η Ευρώπη βιώνει ένα παγκόσμιο πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από τις προσφυγικές ροές: 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι αναζητούν καταφύγιο και η Ευρωπαϊκή Ένωση, που αποτελεί ένα από τα κέντρα του παγκόσμιου πλούτου και της παγκόσμιας ισχύος και την κοιτίδα 500 εκατομμυρίων ανθρώπων, αρνείται να τους το προσφέρει. Αυτή η στάση αποτελεί ένα μεγάλο παράδοξο και μεγάλη ντροπή. Είναι απαραίτητο οι Ευρωπαίοι να μάθουν ότι η κρίση δεν έγκειται στο πώς τα 500 εκατομμύρια άνθρωποι θα στεγάσουν το ενάμιση εκατομμύριο, αλλά στο πώς αυτά τα 500 εκατομμύρια που εξακολουθούν να απολαμβάνουν προνομιακές συνθήκες, θα βρουν μια θέση σε ένα κόσμο που στο άμεσο μέλλον θα περιλαμβάνει 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Και αυτός θα είναι ο κόσμος στον οποίο θα ζήσουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας.
Ο επόμενος αιώνας δεν θα είναι ούτε ο αιώνας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, όπως μάλλον πιστεύει ο Ντόναλντ Τραμπ, ούτε εκείνος της Ευρώπης. Η Ευρώπη δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένη για να αντιμετωπίσει αυτό τον μεταβαλλόμενο κόσμο. Αυτό καταδεικνύεται με τον πιο κατάπτυστο τρόπο από τις Συνθήκες που συνήψε η ΕΕ με την Τουρκία και ετοιμάζεται να συνάψει και με τη Λιβύη, με στόχο να κρατήσει τους πρόσφυγες εκτός ευρωπαϊκού εδάφους.
Δεν πρόκειται όμως μόνο για τις προκλήσεις που έρχονται από έξω. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες ζουν σε αντίθεση με την ιδέα της Ευρώπης. Η ψήφος υπέρ του Brexit έδειξε πώς οι αγανακτισμένοι άνθρωποι αντιδρούν απέναντι στη διάλυση του κράτους πρόνοιας και την εξαφάνιση κάθε προοπτικής για ολόκληρες γενεές, μετά από τρεις δεκαετίες νεοφιλελεύθερων «αντιμεταρρυθμίσεων» και λιτότητας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί εύκολο στόχο για τους δεξιούς λαϊκιστές και εθνικιστές, όχι μόνο γιατί είναι κακοί και κυνικοί, πράγμα που ισχύει φυσικά, αλλά επειδή η ΕΕ δεν παρέχει όσα είχε υποσχεθεί.
Γι αυτό και η 60ή επέτειος της Συνθήκης της Ρώμης δεν πρέπει να είναι ευκαιρία για θριαμβολογίες, αλλά για περισυλλογή και αυτοκριτική. Προφανώς, τα υψηλά κλιμάκια της ΕΕ δε συμμερίζονται αυτή την άποψη. Δε χρειάζεται να θυμίσω εδώ την περιφρόνηση με την οποία ο Γερούν Ντάισεμπλουμ μίλησε για τους Νοτιοευρωπαίους [1]. Επιτρέψτε μου μόνο μια παρατήρηση: αυτή η ρατσιστική και σεξιστική δήλωση δεν προήλθε από τον Ντόναλντ Τραμπ ή κάποιον άλλο διαβόητο δεξιό λαϊκιστή. Προήλθε από ένα σοσιαλδημοκράτη, έναν υπουργό οικονομικών που τυγχάνει να ηγείται του Γιούρογκρουπ στις διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα! Τι είδους Ευρώπη προσδοκούμε από τέτοιους ανθρώπους;
Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Γιούνκερ είναι σίγουρα άνθρωπος άλλου διαμετρήματος. Στις αρχές Μαρτίου, δημοσίευσε εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μια Λευκή Βίβλο για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην οποία παραδέχεται ανοιχτά ότι οι λαοί της Ευρώπης γυρνούν όλο και πιο πολύ την πλάτη τους στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Είναι καλό να ξεκινήσει ένας ουσιαστικός διάλογος για την Ευρώπη ως αποτέλεσμα, όχι κάποιας αισιόδοξης σκέψης, αλλά της «απαισιοδοξίας της λογικής». Και ίσως να αποτελεί σοφή κίνηση από πλευράς του κ. Γιούνκερ που αποφάσισε να μην παρουσιάσει στη Λευκή Βίβλο μια ενιαία πρόταση, αλλά διάφορα σενάρια.
Η πλήρης οικονομική και δημοσιονομική ένωση που ίσως επιθυμεί δε μοιάζει να είναι εφικτή. Επομένως, τα σενάρια που απομένουν είναι: α) να συνεχίσουμε στον ίδιο δρόμο, ο οποίος δεν είναι βέβαια πολύ δημοφιλής, εφόσον έχει οδηγήσει την Ένωση στο αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται. Δεύτερο σενάριο: ο μετασχηματισμός της ΕΕ σε μια περιοχή ελεύθερου εμπορίου, γεγονός το οποίο θα οδηγούσε στην επικράτηση του εθνικισμού της άκρας δεξιάς και θα απαιτούσε βεβαίως να απαντήσουμε στην ερώτηση αν πραγματικά πιστεύουμε ότι τα μεγάλα προβλήματα που θα πρέπει να επιλύσουν οι κοινωνίες μας, η ψηφιοποίηση, ο οικολογικός μετασχηματισμός, η αντιμετώπιση της παγκόσμιας ανισότητας, μπορούν να επιλυθούν μέσω του ελεύθερου εμπορίου και του αδυσώπητου ανταγωνισμού σε απορρυθμισμένες αγορές.
Η Ευρώπη των «διαφορετικών ταχυτήτων ολοκλήρωσης» παραμένει η απάντηση που πάει με όλα. Εντάξει, ας κινηθούμε με διαφορετικές ταχύτητες! Αυτό όμως, δεν απαντά στο κρίσιμο ερώτημα προς ποια κατεύθυνση θέλουμε να κινηθούμε. Πράγματι, η Ευρώπη και οι κοινωνίες της βρίσκονται μπροστά σε σταυροδρόμι. Μέχρι τώρα, η αριστερά δεν αποδείχθηκε ικανή να δείξει το δρόμο, παρά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Σε πολλές χώρες αρθρώνεται δυσφορία και φόβος από τον κόσμο αναφορικά με το μέλλον, διαμέσου της ψήφισης εθνικιστικών και ρατσιστικών κομμάτων.
Παραμένουμε σκεπτικιστές απέναντι στην ΕΕ αλλά δεν πρόκειται να παίξουμε το παιχνίδι τους! Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξε εξαρχής μια καπιταλιστική επιχείρηση, όμως, ο συμβιβασμός στον οποίο στηρίχθηκε, συνιστούσε ένα συνδυασμό κοινωνικού κράτους, υψηλής απασχόλησης και ανοδικών κριτηρίων διαβίωσης, για ευρέα κοινωνικά στρώματα, τουλάχιστον. Οι ηγεμονικές τάξεις ακύρωσαν το συμβιβασμό αυτό, στο όνομα του νεοφιλελευθερισμού, και το αποτέλεσμα είναι προφανές σήμερα. Είναι κοινωνικό ζήτημα, αλλά όχι μόνο. Είναι και πολιτικό. Γι’ αυτό. ο κ. Γιούνκερ κάνει λάθος αν πιστεύει ότι η Ευρώπη μπορεί να σωθεί από τον κίνδυνο του εθνικισμού παρέχοντας μια από τα ίδια! Και κάνει λάθος αν πιστεύει ότι ένας ευρωπαϊκός στρατός μπορεί να αντικαταστήσει ένα κοινωνικό κράτος που καταρρέει.
Αυτό που χρειάζεται η Ευρώπη είναι ένα πρόγραμμα κοινωνικής και οικονομικής ανόρθωσης, μια ατζέντα μετασχηματισμού του τρόπου παραγωγής και διαβίωσης προσανατολισμένη στη δικαιοσύνη των κοινωνικών φύλων, τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος και την κοινωνική ισότητα. Άρα, ποιο είναι το πρόβλημα; Τι μας εμποδίζει να επιτύχουμε αυτά που χρειάζονται; Μαθαίνουμε από τον Γάλλο φιλόσοφο Λουί Αλτουσέρ να διακρίνουμε το σημαντικό σε όσα δε λέγονται. Το πιο εντυπωσιακό σε σχέση με τη Λευκή Βίβλο είναι ότι στις 35 συνολικά σελίδες της, η λέξη «Δημοκρατία» δεν αναφέρεται ούτε μια φορά! Το ότι δεν αναφέρεται στο δημοκρατικό έλλειμμα, παρότι υπάρχει, ότι δηλαδή, αν η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέβαλε αίτηση για να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα απορριπτόταν εξαιτίας του ελλείμματος κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που παρουσιάζει. Αυτό πώς μπορούμε να το αποδεχόμαστε;
Η άλλη μεγάλη παράλειψη δεν είναι λιγότερο προκλητική: αφορά τις ισχύουσες συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις συνθήκες του Μάαστριχτ, της Λισαβόνας, το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το Δημοσιονομικό Σύμφωνο και μπορείτε να προσθέσετε ένα ολόκληρο σύνολο ρυθμίσεων το οποίο καθιστά το νεοφιλελευθερισμό το βασικό οικονομικό κανόνα στην ΕΕ. Η έλλειψη αναφοράς στις συνθήκες σε ένα κείμενο όπως η Λευκή Βίβλος, σημαίνει ότι δεν τις θέτουμε σε αμφισβήτηση. Πώς όμως μπορείς να επιτύχεις μια κοινωνική και δίκαιη Ευρώπη με την υπερίσχυση της ελεύθερης αγοράς πάνω από όλα τα άλλα;
Ορισμένοι δηλώνουν ευρωφεντεραλιστές. Γιατί όχι! Αλλά ο φεντεραλισμός είναι μια αφηρημένη έννοια που μπορεί να λάβει διαφορετικές σημασίες. Η ενίσχυση του αυταρχικού φεντεραλισμού που μάλλον είναι η κυρίαρχη τάση στο σημερινό διάλογο, δεν θα καταφέρει να καταδείξει την έξοδο από το δίλημμα.
Αυτό που χρειαζόμαστε είναι η ιδέα μιας δημοκρατίας που σέβεται το δικαίωμα στο δημοκρατικό αυτοπροσδιορισμό και των πολιτών, και των κρατών, των εθνοτήτων και των εθνοτικών μειονοτήτων, είτε είναι αυτόχθονες είτε νεοαφιχθείσες στο ευρωπαϊκό έδαφος. Και αυτό δεν αντίκειται στο ότι χρειαζόμαστε, συγχρόνως, τη δημοκρατία μεταξύ των κρατών η οποία να εκφράζεται μέσα από ένα πλήρως ενεργό ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, εκλεγμένο από όλους τους άνδρες και όλες τις γυναίκες που ζουν σε ευρωπαϊκό έδαφος, στο πλαίσιο μιας καθολικής ψηφοφορίας. Ένα κοινοβούλιο που θα επιτηρεί την Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα, τον ευρωπαϊκό μηχανισμό σταθερότητας, θα αποφασίζει τον προϋπολογισμό της Ένωσης και θα εκλέγει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως το εκτελεστικό του σώμα.
Κανείς, ούτε καν η αριστερά δεν έχει ανοσία απέναντι στον ιό του εθνικισμού που στρέφει τους ανθρώπους και την εργατική τάξη των διαφόρων χωρών ενάντια στους/στις άλλους/ες. Δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε την Ευρώπη, παραδίνοντάς την στην ακροδεξιά και τον εθνικισμό. Πρέπει όμως να την αλλάξουμε για να διασώσουμε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση!
Η δική μας αριστερά, που αποκαλούμε ριζοσπαστική, τοποθετείται στην παράδοση όλων των κινημάτων για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία που αποτελούν τμήμα της ευρωπαϊκής κουλτούρας και ιστορίας. Αυτό που μάθαμε σε αυτούς τους αγώνες είναι ότι η δημοκρατία δεν παραχωρήθηκε ποτέ ανοιχτά από τις ηγεμονικές τάξεις. Μέχρι σήμερα, κερδήθηκε πάντα μέσα από μαζικά κινήματα και επαναστάσεις. Η Ευρώπη χρειάζεται την αλλαγή και δημοκρατικά μαζικά κινήματα, αλλιώς η ειρηνική ολοκλήρωσή της κινδυνεύει να ναυαγήσει ξανά.
Πρέπει να επανοικειοποιηθούμε την ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας από το 1% που την απήγαγε για να ενισχύσει την εξουσία και τα κέρδη του. Πρέπει να την καταστήσουμε το δικό μας Κοινό αγαθό για να αποδείξουμε ότι μια άλλη Ευρώπη είναι όχι μόνο απαραίτητη αλλά και εφικτή!
Σημείωση
1.http://www.euronews.com/2017/03/22/calls-for-eurogroup-president-jeroen-dijsselbloem-to-resign-after-drinks-and
Μετάφραση: Καλλιόπη Αλεξοπούλου