Οι φετινές κοινοβουλευτικές εκλογές στη Ρωσία δεν υπόσχονταν μεγάλες εκπλήξεις. Τελικά, υπήρξε τουλάχιστον μία: η εντυπωσιακή νίκη του πολιτικού κόμματος Ενωμένη Ρωσία (Yedinaya Rossiya) που πρόσκειται στο Κρεμλίνο και κατέλαβε το 76% των εδρών στο ρωσικό κοινοβούλιο ή Κρατική Δούμα [1].
Κατά συνέπεια, το κόμμα του Κρεμλίνου έχει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, με 343 έδρες -σε σύνολο 450- στο κοινοβούλιο της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Αποτέλεσμα ρεκόρ μετά το 1990.
Τα τελικά αποτελέσματα των φετινών εκλογών μαρτυρούν αλλαγές στο πολιτικό περιβάλλον της Ρωσίας των τελευταίων πέντε ετών. Το 2011, αυξήθηκαν οι πολιτικές διαμαρτυρίες κατά της κυβέρνησης στις μεγάλες πόλεις της Ρωσίας. Χιλιάδες πολίτες, κυρίως από τις μεσαίες ή «δημιουργικές» τάξεις, συμμετείχαν σε διαμαρτυρίες κατά της κυβέρνησης ζητώντας πολιτικές αλλαγές, απελευθέρωση και μεγαλύτερο εκσυγχρονισμό της Ρωσίας. Οι εκλογές, αλλά και το αίτημα για δίκαιες εκλογές, αποτελούσαν τα πολιτικά επίδικα, εξίσου με την πολιτική φυσιογνωμία της εποχής, τον πρωθυπουργό Βλαντιμίρ Πούτιν.
Η αντίδραση του Κρεμλίνου στο κίνημα διαμαρτυριών του χειμώνα 2011-12 που έβγαλε την πολιτική ξανά στους δρόμους, ήταν, ως συνήθως, πολύπλευρη. Σε γενικές γραμμές, θα μπορούσε να περιγραφεί ως ένα μάλλον εξεζητημένο μίγμα παραχωρήσεων, καταστολής και ενσωμάτωσης της αντιπολίτευσης, με στόχο την εξουδετέρωση κάθε ανοιχτής πολιτικής πρόκλησης και τη διατήρηση της σταθερότητας του καθεστώτος. Το Κρεμλίνο βλέπει την πολιτική ως μια στρατηγική ισχύος και τη δημοκρατία ως μια «πολιτική τεχνολογία» αλλά όχι ως σύστημα αξιών και κανόνων.
Οι παραχωρήσεις αποτελούσαν μια καλοζυγισμένη απάντηση στην κύρια κριτική που ασκήθηκε στην ποιότητα των ρωσικών εκλογών, από την επιτροπή επιτηρητών του ΟΟΣΑ. Η ρωσική κυβέρνηση επέλεξε να υλοποιήσει μόνο τις αλλαγές που θεώρησε σημαντικές. Αυτό σημαίνει ότι αποφάσισε να στηρίξει, επιλεκτικά, το αφήγημα της ασφάλειας στην κοινωνία και να κάνει χρήση, και πάλι, της προσεκτικής καταστολής των ΜΜΕ, των δυτικών καναλιών με επιρροή και κάποιων προσώπων της αντιπολίτευσης. Δυστυχώς, η κρίση στην Ουκρανία και η διογκούμενη ένταση στις σχέσεις με τη Δύση ενίσχυσαν κι άλλο τη σημασία της ασφάλειας στην εσωτερική πολιτική του Κρεμλίνου μετά το 2013.
Οι εκλογές στο υβριδικό καθεστώς
Μπορεί να προκαλεί έκπληξη, αλλά οι εκλογές στη Ρωσία ενδιαφέρουν τον κόσμο. Υπάρχει ολόκληρη φιλολογία που υποστηρίζει ότι το πολιτικό καθεστώς της σύγχρονης Ρωσίας είναι ένας ανταγωνιστικός/εκλογικός αυταρχισμός [2] όπου κάποιες δημοκρατικές αρχές σχηματίζουν ένα υβριδικό μόρφωμα, μαζί με τις τοπικές αυταρχικές παραδόσεις, αξίες και πράξεις. Η φιλολογία αυτή έχει μεγάλη απήχηση. Οι εκλογές αποτελούν ακόμα σημαντική, αν όχι τη μοναδική, πηγή νομιμότητας της πολιτικής εξουσίας στη Ρωσία. Παρά ταύτα, το βάρος του παρελθόντος -ή μονοπάτι της εξάρτησης- αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα. Η ερμηνεία του θα πρέπει να γίνει μέσα από μια δομική και θεσμική προσέγγιση, που πάει πιο βαθιά από τις λαϊκές απλουστεύσεις του τύπου: «Ο Πούτιν είναι πρώην αξιωματούχος της KGB».
Το βασικό ζήτημα των ρωσικών εκλογών είναι ότι είναι διαβλητές. Το παιχνίδι είναι νοθευμένο προς όφελος των καθεστωτικών δυνάμεων, ενώ η αντιπολίτευση πρέπει να παίζει με όρους περισσότερο ή λιγότερο άνισους. Και τα δυο συμβαίνουν με τρόπο μάλλον εξεζητημένο και στο πλαίσιο της σχέσης του θεσμικού κράτους με το διοικητικό καθεστώς [3]. Αλλά, την κεντρική εξουσία (το Κρεμλίνο) τη συμφέρουν τέτοιες εκλογές γιατί απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της ρωσικής κοινωνίας. Από την άλλη πλευρά, η αξιοπιστία προς τα έξω θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας, αφού βασικός πυλώνας του Κρεμλίνου είναι η ιδέα της εθνικής κυριαρχίας και αυτονομίας.
Αυτή η ουσιώδης στάση του καθεστώτος απέναντι στις εκλογές τις οποίες χρησιμοποιεί ως μηχανισμό νομιμοποίησης, εξηγεί την ιδιαίτερη μέριμνα που δόθηκε φέτος στην αξιοπιστία, τη σχετική διαφάνεια και τον δίκαιο (και πάλι σχετικά) χαρακτήρα των εκλογών του Σεπτεμβρίου. Η μέριμνα αυτή οδήγησε σε μια σειρά αλλαγών. Ανάμεσά τους ήταν και η αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου, με στόχο την επανεισαγωγή του μικτού συστήματος αντιπροσώπευσης: τα 250 μέλη του κοινοβουλίου εκλέχθηκαν με βάση το αναλογικό σύστημα (από λίστες υποψηφίων του κόμματος) και τα άλλα 250 με βάση το σύστημα των πλειοψηφούντων υποψηφίων (στις μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες).
Η άλλη καινοτομία ήταν η πραγματοποίηση προκριματικών εκλογών οι οποίες καθόρισαν (τουλάχιστον εν μέρει) τις υποψηφιότητες του κόμματος πριν από τις εκλογές. Οι προκριματικές εκλογές χρησιμοποιήθηκαν από το κυβερνόν κόμμα αλλά και από έναν αριθμό μικρότερων ανταγωνιστικών κομμάτων. Ως επιπλέον αλλαγή, το εκλογικό όριο για την εκπροσώπηση ενός κόμματος στη Δούμα καθορίστηκε εκ νέου, από το 7% στο 5%. Ο κόσμος πίστεψε ότι αυτό, μαζί με το πλειοψηφικό σύστημα, θα άνοιγε το πεδίο της κομματικής αντιπαράθεσης στις εκλογές. Ακόμη, έγινε μερική άρση των αυστηρών γραφειοκρατικών κανόνων εγγραφής στα κόμματα. Τελικά, αυτό επέτρεψε τη συμμετοχή στην εκλογική αναμέτρηση δεκατεσσάρων πολιτικών κομμάτων, διπλάσιων δηλαδή, από το 2011. Έγιναν κάποιες αλλαγές για την εξασφάλιση της τυπικής –τουλάχιστον- πρόσβασης σε όλα τα κρατικά ΜΜΕ. Τέλος, το Κρεμλίνο άλλαξε τον πρόεδρο της Κεντρικής Εκλογικής Επιτροπής (CEC). Ο εκλογικός «μάγος» Βλαντιμίρ Τσουρόφ αντικαταστάθηκε από την Έλλα Παμφίλοβα, πρώην Διαμεσολαβήτρια της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Η προκαταρκτική έκθεση της αποστολής του ΟΟΣΑ στη Ρωσία, ωστόσο, βρήκε και πάλι πολλές αδυναμίες, κυρίως σε σχέση με κάποιες περιφερειακές δυσλειτουργίες, αλλά και με την εκλογική νομοθεσία και την άνιση και άδικη κάλυψη από τα ΜΜΕ. Αναφέρθηκαν και κάποιες θετικές αλλαγές [4]. Μια εβδομάδα μετά τις εκλογές, έγιναν διάφορες αναφορές για δυσλειτουργίες οι οποίες ερευνώνται. Η Κεντρική Εκλογική Επιτροπή δεν απέκλεισε την πιθανότητα επανάληψης των εκλογών σε ορισμένες περιπτώσεις.
Ως εκ τούτου, οι εκλογές του 2016 είχαν δυο στόχους: να εξασφαλίσουν την αξιοπιστία τους στο εσωτερικό της χώρας και να διατηρήσουν την Ενωμένη Ρωσία -ή την ηγεμονία του Πούτιν- στο πλαίσιο της συνεχούς αναζήτησης σταθερότητας.
Γιατί νίκησε η Ενωμένη Ρωσία;
Η ευκολότερη απάντηση σε αυτή την ερώτηση θα ήταν: εξαιτίας των διαβλητών εκλογών. Αλλά αυτό είναι μια πολύ επιφανειακή και εύκολη απάντηση για ένα πρόβλημα πολύ πιο σύνθετο. Επιτρέψτε μου να θέσω την ερώτηση με άλλο τρόπο: πώς είναι δυνατόν το κυβερνόν κόμμα να κέρδισε τις εκλογές την περίοδο της μεγαλύτερης οικονομικής και κοινωνικής στασιμότητας από την εποχή της περεστρόικα; Για να το απαντήσουμε, πρέπει να λάβουμε υπόψιν πολλούς ιδεολογικούς, πολιτικούς και πολιτισμικούς παράγοντες.
Καταρχάς, είναι το γεγονός ότι οι εκλογές στη Ρωσία έχουν χαρακτήρα δημοψηφίσματος που ανάγεται στην εποχή του Μπόρις Γέλτσιν. Φαίνεται ότι και φέτος η εκλογική αναμέτρηση ήταν στην ουσία ψήφος υπέρ ή κατά του …. Πούτιν και πάλι. Παρά το γεγονός ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν, που είναι ακόμη εξαιρετικά δημοφιλής ως πρόεδρος, δεν ήταν το κύριο οπτικό «σύμβολο» της Ενωμένης Ρωσίας (όπως το 2011). Κατάφεραν να διατηρήσουν το κεντρικό αφήγημα ότι η Ενωμένη Ρωσία εκπροσωπεί την πολιτική ισχύ του Βλαντιμίρ Πούτιν.
Η συμβολικά προσωποποιημένη θεώρηση της πολιτικής περιβάλλει ακόμη σε μεγάλο βαθμό τη ρωσική πολιτική και γίνεται θεμελιώδες μέρος της πολιτικής εικόνας της Ενωμένης Ρωσίας. Και όλα αυτά, παρά κάποια μη κολακευτικά πράγματα που συνέβησαν πριν από τις εκλογές, όπως η ανοιχτή κριτική που άσκησε ο πρωθυπουργός Ντιμίτρι Μεντβέντεφ και οι προσπάθειες της αντιπολίτευσης να αναβιώσει το σλόγκαν του 2011 που αποκαλούσε την Ενωμένη Ρωσία κόμμα «κλεφτών και απατεώνων». Η Ενωμένη Ρωσία δεν επηρεάστηκε από την έντονη κοινωνική και οικονομική στασιμότητα της χώρας, χάρη στο έντονα αποπολιτικοποιημένο πρόσωπο ενός δημοφιλούς προέδρου. Κατά συνέπεια, ο Πούτιν ενσαρκώνει ένα είδος μετα-προγράμματος, πέρα από κάθε κομματικό πρόγραμμα, με έναν τρόπο που είναι πολύ μεταμοντέρνος.
Δεύτερον, η εικόνα του καθεστωτικού προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ξένη πολιτική συγκυρία. Ο Πούτιν προσφέρει τώρα ένα νέο και ισχυρό αφήγημα για μια «Ρωσία, μεγάλη και πάλι», παρά την κοινωνικοοικονομική κρίση. Το αφήγημα αυτό αντλεί τη δυναμική και τους πόρους του, τόσο από το εξωτερικό, όσο και από το εσωτερικό της χώρας.
Επιπλέον, είναι πιθανό η κοινωνικοοικονομική στασιμότητα του 2000 και του 2009 να λειτουργεί ακόμα επ’ ωφελεία του Πούτιν, με την έννοια της προβολής της ελπίδας στο μέλλον. Γιατί, ενδέχεται να κάνει πολλούς να πιστεύουν ότι αυτός μπορεί (επομένως, μπορεί και η Ενωμένη Ρωσία) να βγάλει τη χώρα από τις πολλαπλές κρίσεις. Επομένως, ο πρόεδρος δεν θεωρείται μέρος της κρίσης αλλά ένας ουδέτερος παίκτης που την υπερβαίνει.
Στον εγχώριο δημόσιο λόγο παρατηρείται μια σχετικά ισχυρή έμφαση στο νέο οικονομικό μοντέλο για τη Ρωσία. Η Ρωσία σχετίζεται, κατά παράδοση, περισσότερο με τις φιλοδοξίες των μεγάλων δυνάμεων, παρά με την ιδέα της γενικής ευημερίας των Ρώσων πολιτών. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι το νέο οικονομικό μοντέλο υπάρχει εν πολλοίς μόνο στα χαρτιά και οι ελίτ που συνδέονται με τον Πούτιν (οργανωμένες σε διάφορες παρατάξεις) δεν έχουν κάνει καμιά δέσμευση ως προς αυτό. Τις αιτίες θα πρέπει να τις αναζητήσουμε στην τρέχουσα πολιτική οικονομία της Ρωσίας.
Τρίτον, το πατριωτικό πολιτικό αφήγημα της μεγάλης δύναμης (που αποκαλείται μερικές φορές «συναίνεση της Κριμαίας») ενισχύεται αναπόφευκτα από τη Δύση, η οποία πρόσφατα επέλεξε την αντιρωσική, ενίοτε και ρωσοφοβική στάση. Και οι δυο πλευρές (και όχι μόνο η ρωσική, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι) έχουν κατασκευάσει μια εχθρική εικόνα για τον αντίπαλο, η οποία τις συντηρεί. Και οι πολωμένες και συναισθηματικά φορτισμένες εικόνες του εχθρού πουλάνε, κυρίως σε προεκλογικές περιόδους. Η Ενωμένη Ρωσία υιοθέτησε μια αντιδυτική πατριωτική χροιά που ενδυνάμωσε τη θέση της, ενώ από την άλλη, αποδυνάμωσε δραστικά τους φιλοδυτικούς φιλελεύθερους αντιπάλους της (τα κόμματα Yabloko και PARNAS) [5]. Τέλος, άλλοι τρεις κοινοβουλευτικοί ανταγωνιστές στήριξαν λίγο-πολύ το μετα-πρόγραμμα του Πούτιν, το οποίο νόθευσε όλα τα εναλλακτικά προγράμματα που προτάθηκαν. Για να το πούμε απλά, δεν υπήρχαν σαφείς διαφορές ανάμεσά τους.
Τέταρτον, πρέπει να λάβουμε υπόψιν και μη ιδεολογικούς παράγοντες. Θα αναφερθώ μόνο σε έναν: Η Ενωμένη Ρωσία ετοιμάστηκε καλά για τις εκλογές, χάρη στις προκριματικές που της επέτρεψαν να βολιδοσκοπήσει το πολιτικό τοπίο και περιφερειακά και τοπικά. Αυτό απέδωσε, ιδιαίτερα στην περίπτωση των μονοεδρικών εκλογικών περιφερειών.
Τα όρια της νίκης
Ωστόσο, υπάρχουν λόγοι να είμαστε επιφυλακτικοί όταν μιλάμε για νίκη της Ενωμένης Ρωσίας. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που δείχνουν τα όρια της σημερινής πολιτικής που εφαρμόζεται στο πλαίσιο της εξασθενημένης «συναίνεσης της Κριμέας», καταδεικνύοντας ότι η χαμένη συναίνεση του Πούτιν, η οποία στηρίζεται στην οικονομική και κοινωνική σταθερότητα και τη μεγέθυνση αρχίζει να παράγει συνέπειες. Είναι πιθανό αυτές οι πολιτικές συνέπειες να ενταθούν με αργό ρυθμό στο μέλλον.
Πρώτον, πρέπει να σημειώσουμε ότι η Ενωμένη Ρωσία νίκησε σε συνθήκες απότομης πτώσης της εκλογικής συμμετοχής (πάνω από 12%). Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της Ρωσίας (μετά το 1990), σχηματίζεται κοινοβούλιο μειοψηφίας. Μόνο το 48% των ψηφοφόρων προσήλθαν στις κάλπες και εξέφρασαν τη γνώμη τους, ενώ το 52% έμεινε σιωπηλό στο σπίτι του. Στο γενικότερο πλαίσιο, ένα 48% φαίνεται μάλλον κανονικό, αλλά αποτελεί αξιοσημείωτη αλλαγή για τα ρωσικά δεδομένα.
Τώρα, κάποιοι επικριτές κατηγορούν την Ενωμένη Ρωσία ότι έκανε σκευωρία για να αλλάξει την ημερομηνία των εκλογών [6].Ο λόγος είναι ότι, την περασμένη άνοιξη, η Δούμα μείωσε τη διάρκεια της θητείας της, προκειμένου οι εκλογές να πραγματοποιηθούν τον Σεπτέμβριο (ταυτόχρονα με κάποιες περιφερειακές και κυβερνητικές εκλογές, την ημέρα που ονομάστηκε «ημέρα ενιαίων εκλογών»). Και φαίνεται ότι αυτή η παθητικότητά της απέναντι στις εκλογές, τελικά ευνόησε πραγματικά την Ενωμένη Ρωσία.
Από την άποψη της πολιτικής σταθερότητας (και στο πλαίσιο της μακροπρόθεσμης κοινωνικοοικονομικής στασιμότητας), το επόμενο δεν μπορεί να θεωρηθεί καλό νέο. Η σιωπηλή πλειοψηφία αποτελεί πιθανό κίνδυνο για τη σταθερότητα που το καθεστώς Πούτιν οικοδομεί. Μπορεί να ειπωθεί ότι η συναίνεση της Κριμαίας είναι σαφώς παράγοντας αποπολιτικοποίησης και όχι κινητοποίησης, ή ότι οι δυναμικές της είναι αισθητά επιβραδυντικές. Πιθανώς η σιγή της πλειοψηφίας να είναι ένα μίγμα παθητικότητας (του τύπου: «δεν με ενδιαφέρει η πολιτική»), αντισυστημικής καχυποψίας («δεν εμπιστεύομαι τις εκλογές»), διαμαρτυρίας και δυσαρέσκειας. Τέλος, η απουσία πραγματικών εναλλακτικών πολιτικών όπως εκείνες που διατυπώνονται στις δημοκρατίες της Δύσης, είναι άλλος ένας παράγοντας.
Ας εξετάσουμε τη νίκη της Ενωμένης Ρωσίας με μαθηματικούς όρους. Σε σύγκριση με τα αποτελέσματα του 2011, η Ενωμένη Ρωσία έχασε περίπου τέσσερα εκατομμύρια ψήφους ή αλλιώς, σε σύνολο 111 εκατομμυρίων Ρώσων ψηφοφόρων, περί τα 28 εκατομμύρια την ψήφισαν το 2016. Το 2011, η Ενωμένη Ρωσία είχε λάβει ποσοστό σχεδόν 49,3%, ενώ φέτος έλαβε 54,12% με το αναλογικό σύστημα, ενώ κυριάρχησε πλήρως με το πλειοψηφικό στις μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες. Δηλαδή, πρόκειται για μια μάλλον παράδοξη έκβαση. Μαζί με τις πλειοψηφικές ψήφους, το κόμμα ελέγχει το 76% των κοινοβουλευτικών εδρών, με λιγότερη (ή σιωπηλή) υποστήριξη σε σχέση με το 2011. Τα επόμενα τρία κοινοβουλευτικά κόμματα είναι οι χαμένοι, γιατί σε σύγκριση με το 2011 έχασαν έδρες. Τα αριστερά –έστω και ονομαστικά- κόμματα και κόμματα της αντιπολίτευσης, όπως η Δίκαιη Ρωσία και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας θεωρούνται οι μεγαλύτεροι χαμένοι του 2016, γιατί είχαν και τα δύο πολύ σημαντικές απώλειες.
Τελευταίο αλλά όχι έσχατο, αξίζει να προσέξουμε τα περιφερειακά αποτελέσματα της Ενωμένης Ρωσίας, στην ετερογενή ρωσική επικράτεια. Εδώ, έχουμε παραδοσιακά πολύ διαφορετικές καταστάσεις. Στον ρωσικό Νότο (ιδιαιτέρως στον Καύκασο), η Ενωμένη Ρωσία έλαβε τεράστια υποστήριξη (80-90% στην Τσετσενία και τις άλλες δημοκρατίες), ενώ σε κάποιες περιοχές της Νότιας και Νοτιοανατολικής Σιβηρίας τα ποσοστά κυμαίνονταν μεταξύ 33 και 38 ή 40%, με πολύ μικρή προσέλευση (35% κατά μέσον όρο). Αυτές οι περιοχές, άρχισαν να βιώνουν τις συνέπειες της στασιμότητας πιο έντονα από τη νότια περιφέρεια, που είναι μια περιοχή με ειδικό καθεστώς ασφάλειας. Αλλά παραδόξως, σε δυο μεγάλες, πλούσιες και παγκοσμιοποιημένες ρωσικές πόλεις, η κατάσταση ήταν πολύ συναφής με ορισμένα τμήματα της λιγότερο ευνοημένης Σιβηρίας. Στην Αγ. Πετρούπολη και τη Μόσχα, η Ενωμένη Ρωσία δεν έλαβε ούτε 40%, ενώ η εκλογική συμμετοχή κυμάνθηκε γύρω στο 33%.
Μελλοντικά σενάρια για τη ρωσική εσωτερική πολιτική
Πώς θα μπορούσε αυτή η καινοφανής κατάσταση της κοινοβουλευτκής ηγεμονίας της Ενωμένης Ρωσίας να επηρεάσει την πολιτική ζωή της Ρωσίας;
Η Ρωσία έχει ένα υπερβολικά προεδροκεντρικό σύνταγμα που περιορίζει τις δυνατότητες του κοινοβουλίου (νομοθετική εξουσία) να κάνει πολιτικούς ελιγμούς, σε σχέση με την εκτελεστική δύναμη του Κρεμλίνου και της κυβέρνησής του. Μπορούμε να παρομοιάσουμε το κυρίαρχο κομματικό σύστημα της σημερινής Ρωσίας, που είναι προσδεμένο στο Κρεμλίνο, ως ένα κομματικό καρτέλ που στηρίζεται στην διακομματική συναίνεση, η οποία αποτελεί ένα σύστημα άγραφων κανόνων, συμφωνιών, συμβιβασμών και διαπραγματεύσεων. Το βασικό πλαίσιο του συστήματος-καρτέλ με επίκεντρο το Κρεμλίνο δεν άλλαξε με τις εκλογές: και σήμερα υπάρχουν τέσσερα κοινοβουλευτικά κόμματα στη Δούμα. Αυτό που άλλαξε είναι η εσωτερική του διάταξη και η εσωτερική κατάσταση του κυβερνώντος κόμματος της Ενωμένης Ρωσίας.
Το πρώτο σενάριο είναι απλοϊκό: το ανανεωμένο και ισχυρό κόμμα εξουσίας θα μονοπωλεί τελείως το κοινοβούλιο χωρίς να επιζητεί την διακομματική συναίνεση. Η αδυναμία του κοινοβουλίου στο πολιτικό σύστημα θα ενταθεί και το Κρεμλίνο θα έχει λευκή κάρτα για όλα τα μελλοντικά του σχέδια για τη Ρωσία, ενώ η όποια αντιπολίτευση θα εξαφανιστεί επί της ουσίας. Αυτό είναι ένα σενάριο καθαρής ηγεμονίας, η σταθερότητα του οποίου είναι, ωστόσο, σε κίνδυνο εξαιτίας της συνεχιζόμενης μακροχρόνιας στασιμότητας.
Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά την πολιτική του Πούτιν θα δούμε καθαρά ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν προτιμά τη συναινετική ηγεμονία από τα κατασταλτικά μέτρα (χωρίς να απορρίπτει τη χρήση των δεύτερων, σε ειδικές περιπτώσεις). Φυσικά, δεν πρόκειται για δημοκρατική συναίνεση, με την έννοια ότι λαμβάνει υπόψιν το συμφέρον του δήμου στη Ρωσία. Είναι μια διαδικασία διαπραγμάτευσης ανάμεσα στις διαφορετικές πολιτικές ελίτ, στην οποία ο δήμος παίζει απλώς βοηθητικό ρόλο. Αλλά, ειδικά στη συγκυρία της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, ο δήμος δεν μπορεί να αγνοείται τελείως.
Το δεύτερο σενάριο στηρίζεται στη δημιουργία συναίνεσης μεταξύ του υπάρχοντος (και επιβεβαιωμένου) καρτέλ με επίκεντρο το Κρεμλίνο και του κοινού. Είναι ήδη σαφές ότι η Ενωμένη Ρωσία θα κάνει κάποιες παραχωρήσεις στα υπόλοιπα τρία πολιτικά κόμματα του κοινοβουλίου, για παράδειγμα, μέσα από τον τρόπο κατανομής των αρμοδιοτήτων στις κοινοβουλευτικές επιτροπές [7]. Ο ίδιος ο πρόεδρος Πούτιν, αμέσως μετά τις εκλογές, απέφυγε οποιαδήποτε νικηφόρα πολιτική της Ενωμένης Ρωσίας, παρότι «ο νικητής τα παίρνει όλα», και έκανε έκκληση για μια συναινετική κατανομή των αρμοδιοτήτων (που περιλαμβάνει και την κατανομή της ευθύνης για τις μελλοντικές πολιτικές λιτότητας) [8].
Παραδόξως, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι [9], η σημερινή κατάσταση της Ενωμένης Ρωσίας θα μπορούσε να οδηγήσει στην ενίσχυση του πολιτικού ρόλου του κοινοβουλίου στο μέλλον (αλλά, φυσικά, στο πλαίσιο του υβριδικού καθεστώτος).
Οι εκλογές οδήγησαν σε μεγαλύτερη περιφερειοποίηση της Ενωμένης Ρωσίας, η οποία συνοδεύτηκε από μια αξιοσημείωτη ανανέωση, κατά περίπου 70%, του στελεχικού δυναμικού της. Αυτή η περιφερειοποίηση θα οδηγήσει σε μια εντεινόμενη μάχη (και ανταγωνισμό) για άντληση πόρων (μεταφορά από το κέντρο στην περιφέρεια) στο εσωτερικό της Ενωμένης Ρωσίας, γεγονός που δεν θα συμβάλει στην πολιτική της ομοιογένεια, αλλά μπορεί να οδηγήσει σε μια ετερογένεια συμφερόντων. Και είναι πιθανό η νέα Δούμα να κυριαρχείται πολύ περισσότερο από τα περιφερειακά λόμπι, σε σχέση με το παρελθόν.
Επιπλέον, ο Βλαντιμίρ Πούτιν διόρισε τον Βλαντιμίρ Βόλοντιν –πρώην επίτροπο εσωτερικής πολιτικής στην προεδρική διοίκηση- στη θέση του ομιλητή της Δούμας και στις 5 Οκτωβρίου ο Βόλοντιν εκλέχθηκε από το κοινοβούλιο για την ίδια θέση. Θεωρείται ένας φιλόδοξος πολιτικός που μάλλον θα επιδιώξει να αναβαθμίσει τον πολιτικό ρόλο της Δούμας (και τον δικό του). Αυτό μπορεί να προσδώσει νέο ρόλο στο κοινοβούλιο στο μέλλον. Υπάρχουν και άλλα σημάδια που προμηνύουν, όχι μόνο μια σειρά αλλαγών σε επίπεδο στελεχών, αλλά και αλλαγές των αρμοδιοτήτων του ρωσικού πολιτικού συστήματος διακυβέρνησης. Φαίνεται ότι τα κέντρα εξουσίας θα μεταφερθούν, από την προεδρική διοίκηση στο Συμβούλιο Ασφαλείας και τη Δούμα, σε αναζήτηση νέων εσωτερικών ισορροπιών.
Σε κάθε περίπτωση, θα χρειαστεί να λυθούν πολλά πολιτικά αινίγματα στη Ρωσία. Η εξωτερική πολιτική της στόχευε στην ανανέωση των περιφερειακών εξουσιών, την περίοδο της κοινωνικοοικονομικής στασιμότητας. Η αναζήτηση ενός νέου οικονομικού μοντέλου που να απομακρύνεται από μια οικονομία η οποία στηρίζεται στους φυσικούς πόρους αποτελεί μείζον διακύβευμα, με την παράλληλη αναζήτηση οποιουδήποτε τύπου σταθερής κοινωνικής συναίνεσης.
Η Βερόνικα Σουσόβα- Σαλμινεν, Ph.D., είναι Τσέχα συγκριτική ιστορικός που ζει στη Φινλανδία. Τα αντικείμενα ενδιαφέροντός της είναι η πολιτική της Ρωσίας και της Κεντροανατολικής Ευρώπης, οι σχέσεις Ρωσίας-ΕΕ και η γεωπολιτική. Το 2015 δημοσίευσε μια μονογραφία (στην τσεχική γλώσσα) για την πολιτική στη Ρωσία του Πούτιν. Γράφει τακτικά σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες της Τσεχίας.
Σημειώσεις:
[1] Ταυτόχρονα με τις βουλευτικές εκλογές, διενεργήθηκαν οι εκλογές για τις τοπικές κυβερνήσεις (σε εννέα περιφέρειες), τις περιφερειακές νομοθετικές συνελεύσεις (σε 39 περιφέρειες) και ορισμένες δημοτικές εκλογές. Εδώ, η ηγεμονία της Ενωμένης Ρωσίας ήταν πολύ καθαρή. Βλ. τα γραφήματα (στα ρωσικά) εδώ: http://www.kommersant.ru/elections2016.
[2]Για παράδειγμα: Levitsky, Steven – Way, Lucan, The Rise of Competitive Authoritarianism, στο: Journal of Democracy, τεύχος. 3, N. 2/2003, 51-65, Gelman, Vladimir, The Rise and Decline of Electional Authoritarianism in Russia, στο Demokratizatsiya, τεύχος. 22, Issue 4, Fall 2014, 503-522.
[3] Βλ. την επιχειρηματολογία του Richard Sakwa, The Crisis of Russian Democracy. The Dual State, Factionalism and Medvedev Succession, Cambridge University Press: Κέμπριτζ – Νέα Υόρκη 2010.
[4] Βλ. την Προκαταρκτική Έκθεση της αποστολής του ΟΟΣΑ στη Ρωσία: http://www.osce.org/odihr/elections/russia/265186.
[5] Το ποσοστό του Yabloko ήταν 1.99 % στο αναλογικό σύστημα και 0 έδρες στις μονοεδρικές περιφέρειες. Το PARNAS έλαβε 0,76 % στο αναλογικό σύστημα και καθόλου έδρες στις μονοεδρικές.
[6] Βλ. το άρθρο της Novaya Gazeta (στα ρωσικά): http://www.novayagazeta.ru/columns/74605.html.
[7] Στη νέα Δούμα θα υπάρχουν 26 επιτροπές, οι 13 από τις οποίες θα μοιραστούν στους Κομμουνιστές, τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες (με πέντε μέλη από το καθένα) και τη Δίκαιη Ρωσία (3 μέλη), ενώ οι υπόλοιπες 13 θα μείνουν στα χέρια της Ενωμένης Ρωσίας. Η κατανομή σχετίζεται με τους προέδρους των επιτροπών. Βλ.(στα ρωσικά): http://www.kommersant.ru/doc/3100109.
[8] Βλ. (στα ρωσικά) http://www.kommersant.ru/doc/3093724.
[9] Βλ. συνέντευξη με την Ekaterina Shulman (στα ρωσικά): http://www.gazeta.ru/comments/2016/09/24_a_10213019.shtml.
Μετάφραση από τα αγγλικά: Καλλιόπη Αλεξοπούλου