Κλιματική κρίση και αποικιοκρατία στο Πουέρτο Ρίκο

Ο Πολ Λίπερτ Φιγκερόα ήταν ένας από τους ομιλητές στο διεθνές συνέδριο για το κλίμα με τίτλο “Η επείγουσα κατάσταση του πλανήτη – Γιατί η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής απαιτεί την αλλαγή του συστήματος”, που διοργανώθηκε τον Μάρτιο του 2022 από το Transform!Danmark.

Το Πουέρτο Ρίκο είναι ένα έθνος που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Αν δεν το σκοτώσει η κλιματική κρίση, θα το σκοτώσει η αποικιοκρατία του 21ου αιώνα. Το Πουέρτο Ρίκο βιώνει σήμερα τις χειρότερες επιπτώσεις της καπιταλιστικής κλιματικής κρίσης. Ένα από τα μεγάλα προβλήματα είναι ότι στην πραγματικότητα δεν είναι μια χώρα. Η διαχείριση της οικονομίας του υπόκειται στο αμερικανικό συμβούλιο δημοσιονομικού ελέγχου PROMESA (Puerto Rico Oversight, Management and Economic Stability). Το PROMESA έχει ιδιωτικοποιήσει τις εθνικές επιχειρήσεις ηλεκτρισμού, και έτσι το 100% της ηλεκτρικής μας ενέργειας και το 50% των πόρων γλυκού νερού που διαθέτουμε είναι στα χέρια μιας αμερικανικής εταιρείας.

Η εν λόγω εταιρεία αρνείται να αναζητήσει εναλλακτικές πράσινες ενεργειακές λύσεις και δεν συμμορφώνεται με τα ισχύοντα κλιματικά πρότυπα. Στην COP26, που έγινε στη Γλασκώβη τον Νοέμβριο του 2021, οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να σταματήσουν να χρησιμοποιούν ενέργεια προερχόμενη από άνθρακα, η οποία αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για το Πουέρτο Ρίκο, καθώς η τοξική τέφρα του άνθρακα που προέρχεται από τις δραστηριότητες των αμερικανικών εταιρειών ηλεκτρικής ενέργειας θάβεται στις νότιες κοιλάδες του νησιού. Αυτό δημιουργεί υγειονομική κρίση σε πολλές ευάλωτες περιοχές. Οι ΗΠΑ πραγματοποιούν τις συγκεκριμένες κλιματικές προκλήσεις παράλληλα με μια σύγχρονη μορφή εποικιστικής αποικιοκρατίας. Οι πλούσιοι Αμερικανοί αντιμετωπίζουν το Πουέρτο Ρίκο ως φορολογικό παράδεισο, αγοράζοντας γη που βρίσκεται μέσα σε ευάλωτους παράκτιους βιότοπους και γύρω από αυτούς. Ταυτόχρονα, υπάρχει ένα ισχυρό λόμπι που αντιτίθεται στις προτάσεις για παράκτια και περιβαλλοντική προστασία. Αυτή η συμπεριφορά αγνοεί εντελώς το γεγονός ότι για κάθε εκατοστό ανόδου της στάθμης της θάλασσας, το Πουέρτο Ρίκο χάνει ένα μέτρο ακτογραμμής.

Οι «κομμουνιστικές χελώνες»

Όλες οι παραλίες στο Πουέρτο Ρίκο είναι δημόσιες. Έτσι, όταν ετοιμαζόταν να κατασκευαστεί μια ιδιωτική πισίνα σε κάποια δημόσια παραλία, υπήρχαν διαμαρτυρίες. Οι διαμαρτυρίες δεν αφορούσαν μόνο την οικοδόμηση μιας ιδιωτικής κατασκευής σε δημόσια γη∙ η συγκεκριμένη περιοχή ήταν βιότοπος ωοτοκίας για θαλάσσιες χελώνες, οι οποίες απειλούνται με εξαφάνιση, οπότε έπρεπε να προστατευτεί. Ταυτόχρονα, αυτή η κατασκευή παραβίαζε και τους περιβαλλοντικούς κανόνες για την παράκτια δόμηση. Μετά από αυτές τις αντιδράσεις, οι περιβαλλοντολόγοι χλευάζονταν από τους αντιπάλους τους που τους αποκαλούσαν «κομμουνιστικές χελώνες».

Από το 2015, το PIP (Κόμμα Ανεξαρτησίας του Πουέρτο Ρίκο) προσπαθεί να αυξήσει την ευαισθητοποίηση για τους βιότοπους των θαλάσσιων χελωνών, και μόλις πρόσφατα έχουν εμπλακεί σ’ αυτήν την προσπάθεια και οι αρχές. Πρόκειται για ένα παράδειγμα του πώς η κλιματική κρίση συνδέεται με τον αγώνα για αυτοδιάθεση. Οι ΗΠΑ, με την αποικιοκρατική νοοτροπία τους, δείχνουν ότι δεν είναι αξιόπιστος εταίρος στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής. Αντίθετα, αποτελούν άμεση απειλή για την ύπαρξή μας. Οι ΗΠΑ πρέπει να παραδώσουν τον έλεγχο της χώρας και των φυσικών της πόρων στους ίδιους τους Πορτορικανούς. Αν θέλουμε να επιβιώσουμε αντιμετωπίζοντας την κλιματική κρίση, εμείς οι Πορτορικανοί πρέπει να διεκδικήσουμε το δικαίωμά μας στην αυτοδιάθεση και την ανεξαρτησία.

Τυφώνες, κλιματικοί πρόσφυγες και λειψυδρία

Τον Σεπτέμβριο του 2017, δύο τυφώνες κατηγορίας 5 έπληξαν το νησί της Καραϊβικής. Η «Ίρμα» και η «Μαρία» έπληξαν το Πουέρτο Ρίκο μέσα σε δύο εβδομάδες – σκοτώνοντας σχεδόν 5.000 ανθρώπους. Στα επακόλουθα του τυφώνα περιλαμβάνεται το γεγονός ότι περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν από τις ακτές στο εσωτερικό ενός νησιού μόλις 9.104 τετραγωνικών χιλιομέτρων².
[Σημείωση της σύνταξης: Στα μέσα του Σεπτεμβρίου 2022, ο τυφώνας «Φιόνα» έφτασε στις νοτιοδυτικές ακτές του Πουέρτο Ρίκο με ανέμους ταχύτητας έως 140 χιλιόμετρα την ώρα. Ο τυφώνας προκάλεσε καταστροφικές πλημμύρες και ζημιές στις υποδομές].

Στο Πουέρτο Ρίκο υπάρχει η άποψη ότι η καταστροφή που άφησε πίσω του ο τυφώνας «Μαρία» είναι επίσης συμβολική – επειδή όταν μετά από δύο ημέρες οι άνθρωποι μπόρεσαν να βγουν από τα σπίτια τους αυτό που είδαν ήταν μόνο ξύλα, τσιμέντο και άγρια βλάστηση. Η «Μαρία» άφησε, επίσης, πίσω της την ωμή πραγματικότητα του ανεξέλεγκτου καπιταλισμού, που επιδεινώνεται από το καθεστώς του νησιού ως αμερικανικής ημι-αποικίας. Η κυβέρνηση έχει παραλύσει λόγω της εξάρτησής της από τις ΗΠΑ και, πέντε χρόνια μετά, πολλά σπίτια δεν έχουν ακόμη ανοικοδομηθεί. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση δεν έχει τη δύναμη να χαράξει πολιτική για την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης.

Στο Πουέρτο Ρίκο, βλέπουμε ήδη παράκτια οικοσυστήματα να καταστρέφονται, παραλίες να εξαφανίζονται και ολόκληρες κοινότητες να σαρώνονται και να αναγκάζονται να μετεγκατασταθούν λόγω της διάβρωσης των ακτών και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Οι ακανόνιστες και υπερβολικές βροχοπτώσεις αυξάνουν τη συχνότητα των πλημμυρών, των κατολισθήσεων και της ξηρασίας. Από το 2015, η κυβέρνηση του Πουέρτο Ρίκο χρειάστηκε να επιβάλει αρκετές φορές διανομή νερού με δελτίο, για τον απλούστατο λόγο ότι υπάρχει μεγάλη έλλειψη. Η κλιματική αλλαγή δεν έχει επηρεάσει μόνο κάθε Πορτορικανό, αλλά μας έχει τραυματίσει όλους και όλες και αποτελεί ένα αναπόσπαστο μέρος της συνείδησής μας.

Όταν το Πουέρτο Ρίκο καταστράφηκε το 2017 από δύο τυφώνες κατηγορίας 5, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ πήγε στο νησί μόνο για να πετάξει κάπια χαρτιά υγείας στα πλήθη. Το Πουέρτο Ρίκο πρέπει να διαμορφώσει τη δική του απάντηση στην κλιματική κρίση, η οποία δεν θα επηρεάζεανικανότητα της αμερικανικής κυβέρνησης.

Οι θηριωδίες της αποικιοκρατίας

Ίσως το πιο καταστροφικό παράδειγμα της διασύνδεσης που υπάρχει μεταξύ της αποικιοκρατίας, του καπιταλισμού και του κλίματος που παρατηρείται στο Πουέρτο Ρίκο είναι η σημερινή κατάσταση στους νησιωτικούς δήμους Βιέκες και Κουλέμπρα. Το Βιέκες και το Κουλέμπρα είναι μικρές, κατοικημένες νησιωτικές πόλεις κοντά στην ηπειρωτική ακτή.

Ειδικά το Βιέκες έχει αισθανθεί  έντονα τις συνέπειες της αμερικανικής αποικιοκρατίας. Το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ χρησιμοποίησε αυτό το νησί ως στρατιωτικό πεδίο άσκησης για περισσότερα από 60 χρόνια,  εκτοξεύοντας σ’ αυτό, μεταξύ άλλων, και βόμβες απεμπλουτισμένου ουρανίου. Κατά καιρούς, υπήρχαν περισσότεροι από 180 βομβαρδισμοί το χρόνο και οι συνέπειες είναι φρικτές. Έγιναν πολυάριθμες διαμαρτυρίες κατά της ασυδοσίας του Αμερικανικού Ναυτικού από τους κατοίκους και από πρόσωπα της ηγεσίας του PIP, με πολλά από αυτά να μετατρέπονται σε πολιτικούς κρατούμενους με την κατηγορία της κατάληψης γης σε στρατιωτικές βάσεις. Αλλά και όταν ο στρατός εγκατέλειψε τις βάσεις του το 2003, άφησε πίσω του ένα εξαιρετικά εύθραυστο οικοσύστημα, και τα επακόλουθα της μόλυνσης από ουράνιο που προκλήθηκε από τα όπλα του εξακολουθούν να δυσκολεύουν πολύ τη ζωή των κατοίκων, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά την αποχώρησή του.

Σήμερα, το Βιέκες είναι εθνικό καταφύγιο άγριας ζωής, αλλά πολλές περιοχές είναι αποκλεισμένες λόγω της ρύπανσης και των μη εκραγέντων  πυρομαχικών. Για τους περίπου 10.000 κατοίκους του νησιού, οι συνέπειες είναι καταστροφικές, με πιο σημαντική την υγειονομική κρίση. Μελέτες της Μεταπτυχιακής Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου του Πουέρτο Ρίκο έχουν δείξει ότι οι κάτοικοι του Βιέκες έχουν οκτώ φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από καρδιαγγειακά νοσήματα και επτά φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από διαβήτη σε σχέση με το υπόλοιπο Πουέρτο Ρίκο. Το Βιέκες έχει επίσης το υψηλότερο ποσοστό εμφάνισης καρκίνου σε όλο το Πουέρτο Ρίκο. Σύμφωνα με τα ευρήματα ανεξάρτητων επιστημόνων και ερευνητών, η αιτία της υγειονομικής κρίσης στο Βιέκες οφείλεται στην ύπαρξη στο νησί υψηλών επιπέδων τοξικών βαρέων μετάλλων.

Όμως, ο ομοσπονδιακός οργανισμός των ΗΠΑ για την καταγραφή τοξικών ουσιών και ασθενειών ισχυρίζεται ότι δεν έχει διαπιστώσει κάποια αιτιώδη σχέση μεταξύ τοξικών ουσιών και αυξημένων ασθενειών στο Βιέκες. Ως εκ τούτου, η αμερικανική κυβέρνηση αρνείται να διαθέσει κονδύλια για την αντιμετώπιση της μόλυνσης.

Πολλοί ασθενείς – όμως, όχι νοσοκομεία

Το νοσοκομείο στο Βιέκες καταστράφηκε από τον τυφώνα Μαρία και δεν έχει ακόμη ανοικοδομηθεί. Τα ομοσπονδιακά κεφάλαια για τις φυσικές καταστροφές που διατέθηκαν στο νησί δεν έχουν ακόμη εκταμιευθεί. Έτσι, όταν οι κάτοικοι του Βιέκες αρρωσταίνουν και χρειάζεται να πάνε στονοσοκομείο για θεραπεία, πρέπει να πάρουν το πλοίο για το μεγάλο νησί του Πουέρτο Ρίκο. Όμως, το ακτοπλοϊκό σύστημα έχει ιδιωτικοποιηθεί και, μετά τον τυφώνα Μαρία, οι ναύλοι έχουν αυξηθεί κατά 700%.

Οι συνθήκες αυτές καθιστούν αδύνατη την παραμονή των κατοίκων στο νησί, επειδή στερούνται βασικών υπηρεσιών. Το γεγονός αυτό έχει καταστήσει το Βιέκες πρόσφορο μέρος για ξένες επενδύσεις, με αποτέλεσμα αυτό να έχει μετατραπεί σε προνομιακό πεδίο κατασκευαστικών εταιρειών και επενδυτών επιχειρηματικών κεφαλαίων υψηλού κινδύνου (venture capital) που έχουν αγοράσει μεγάλες εκτάσεις γης στο νησί.

Προφανώς, είναι προς το συμφέρον της αμερικανικής κυβέρνησης να μετριάσει τη ζημιά που προκάλεσε στο νησί, ενώ αυτό που θέλουν οι καπιταλιστές-γύπες και οι ελίτ, που ασκούν αφάνταστα μεγάλη επιρροή και έλεγχο στην αποικιακή κυβέρνηση, είναι να εκμεταλλευτούν την κατάσταση για δικό τους όφελος. Το Βιέκες είναι ένα παράδειγμα στο μικροεπίπεδο του αποικιοκρατικού πολιτικού σχεδίου που εφαρμόζεται στο Πουέρτο Ρίκο και επιδιώκει να καταστήσει τα νησιά μη κατοικήσιμα για τους Πορτορικανούς.

Το σχέδιο του PIP για το κλίμα

Εμείς στο Κόμμα Ανεξαρτησίας του Πουέρτο Ρίκο (PIP) για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή πρέπει να διαμορφώσουμε ένα δικό μας πλάνο. Σ’ αυτό το πλαίσιο, καταρτίσαμε ένα σχέδιο για τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου κατά 25% μέσα στο επόμενο μικρό χρονικό διάστημα. Το κόμμα θέλει επίσης να απαγορευτούν οι αγωγοί φυσικού αερίου, να δημιουργηθεί ένα υπουργείο περιβάλλοντος και να ψηφιστεί ένας νόμος για τα απόβλητα που θα ενθαρρύνει την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση, ο οποίος αναμένεται να δημιουργήσει 40.000 πράσινες θέσεις εργασίας. Ένας άλλος στόχος είναι να μετατραπούν 700.000 εκτάρια γης σε οικολογικές καλλιέργειες, ώστε να μειωθεί το ανθρακικό αποτύπωμα.

Ταυτόχρονα, στόχος μας είναι να καταρτιστεί ένας επικαιροποιημένος νόμος για την προστασία των ακτών, καθώς και μια διαδικασία διαβούλευσης με την κοινότητα, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι πολίτες του Πουέρτο Ρίκο θα μπορούν να συμμετέχουν στα έργα που έχουν οποιεσδήποτε περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Επίσης, το PIP θα επανεθνικοποιήσει το ενεργειακό δίκτυο ώστε να επιταχυνθεί η μετάβαση στην πράσινη και ανανεώσιμη ενέργεια.

Αυτά δεν είναι απλώς κομματικές επιθυμίες. Πίσω από μας υπάρχουν κινήματα βάσης που έχουν δεσμευτεί να είναι ενεργά στον αγώνα για το κλίμα. Όμως, παρά την υποστήριξη αυτή, η έλλειψη εθνικής κυριαρχίας μάς περιορίζει ως προς όσα μπορούμε ή δεν μπορούμε να κάνουμε για να εφαρμόσουμε το σχέδιό μας για το κλίμα.

Έτσι, πάλι, η συνεχιζόμενη εξάρτηση του Πουέρτο Ρίκο από τις Ηνωμένες Πολιτείες αποδεικνύεται πρόβλημα για την ανάπτυξη του. Δεδομένου ότι δεν είμαστε κυρίαρχο έθνος, δεν έχουμε πρόσβαση στα Ηνωμένα Έθνη, οπότε είμαστε εντελώς αποκομμένοι από τη διεθνή πολιτική και δεν έχουμε την ευκαιρία να συμβάλουμε στις παγκόσμιες αποφάσεις για την κλιματική πολιτική. Αυτό είναι πραγματικά ανησυχητικό για ένα μικρό νησιωτικό κράτος που αντιμετωπίζει μια παγκόσμια κλιματική κρίση.

Το αποικιακό παρελθόν του Πουέρτο Ρίκο εξακολουθεί να εμποδίζει την πολιτική του αυτονομία
 Για 400 χρόνια, το Πουέρτο Ρίκο, ένα μικροσκοπικό νησιωτικό κράτος της Καραϊβικής ήταν ισπανική αποικία. Το 1897, απέκτησε κάποια αυτονομία, αλλά μόλις ένα χρόνο μετά, κατά την διάρκεια του πολέμου Ισπανίας-Αμερικής, το νησί κατακτήθηκε και αποικίστηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες.  
Το 1917, οι κάτοικοι του Πουέρτο Ρίκο πήραν την αμερικανική υπηκοότητα, ενώ απέκτησαν πάλι μια περιορισμένη αυτονομία. Μόλις το 1947 οι κάτοικοι του Πουέρτο Ρίκο απέκτησαν το δικαίωμα να εκλέγουν κυβερνήτη και το 1952 το νησί απέκτησε το δικό του σύνταγμα.
Το Πουέρτο Ρίκο έχει πλέον το καθεστώς του ελεύθερα συνδεδεμένου κράτους. Αυτό δίνει στις ΗΠΑ τον έλεγχο της οικονομίας και της εξωτερικής πολιτικής του. Το Πουέρτο Ρίκο έχει έναν εκπρόσωπο στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, αλλά μπορεί να ψηφίζει μόνο στις επιτροπές, όχι στην ολομέλεια του Κογκρέσου.
Αν και ο Τζο Μπάιντεν είναι πρόεδρος και του Πουέρτο Ρίκο, δεν πήρε ούτε μία ψήφο από τους Πορτορικανούς. Στην πραγματικότητα, παρά το γεγονός ότι είναι πολίτες των ΗΠΑ, οι Πορτορικανοί δεν έχουν δικαίωμα ψήφου στις προεδρικές εκλογές.