Η ευρωπαϊκή ριζοσπαστική Αριστερά θα αντιμετωπίσει, το 2015, τον πιο σημαντικό εκλογικό κύκλο στη σύγχρονη ιστορία της. Πάνω από το ένα τρίτο του εκλογικού σώματος της ΕΕ θα συμμετάσχει στις τακτικές ή έκτακτες νομοθετικές εκλογές.
Η ημερομηνία της πρώτης πρόκληση είναι η 25η Ιανουαρίου όταν θα γίνουν οι εκλογές στην Ελλάδα. Θα ακολουθήσουν τουλάχιστον επτά άλλες χώρες, η Εσθονία τον Μάρτιο, η Φινλανδία τον Απρίλιο, το Ηνωμένο Βασίλειο τον Μάιο, η Δανία και η Πορτογαλία τον Σεπτέμβριο, η Πολωνία τον Οκτώβριο και η Ισπανία τον. Πιο πολύ και από τον αριθμό των ευρωπαίων πολιτών που θα προσέλθουν στις κάλπες, αυτό που καθιστά τις συγκεκριμένες ψηφοφορίες μια κρίσιμη δοκιμασία για την Αριστερά είναι οι πολιτικές τους συνέπειες. Σε δύο από τις οκτώ χώρες προηγούνται στις δημοσκοπήσεις ριζοσπαστικά αριστερά κόμματα-ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα και το ΠΟΔΕΜΟΣ στην Ισπανία- ένα ασυνήθιστο γεγονός στο εκλογικό τοπίο, όπου μετά τη δεκαετία του 1970 οι κομμουνιστικές και ριζοσπαστικές αριστερές δυνάμεις ηττήθηκαν από κεντροαριστερά και κεντροδεξιά κόμματα.1 Η νίκη στις δύο αυτές χώρες θα αποτελέσει επομένως μια δεύτερη ευκαιρία, μετά το ανεπιτυχές πείραμα της κυπριακής κυβέρνησης του Χριστόφια, την περίοδο 2008-2013, ένα κόμμα της ευρωπαϊκής ριζοσπαστικής Αριστεράς να είναι στο τιμόνι ενός εναλλακτικού κυβερνητικού συνασπισμού, έτσι ώστε να φανεί αν μπορεί να εφαρμοστεί ένα αντι-νεοφιλελεύθερο κοινωνικοοικονομικό πρόγραμμα, καθώς και η δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να το αποδεχθεί.
Το εκλογικό ημερολόγιο
Τα δεδομένα των οκτώ επερχόμενων εκλογικών αναμετρήσεων συνοψίζονται στον Πίνακα 1. Συνολικά, η ριζοσπαστική Αριστερά φαίνεται έτοιμη να αξιοποιήσει τη δυναμική των ευρωεκλογών του 2014 και να διπλασιάσει το ποσοστό ψήφων της (από 7,13% σε 13-15%). Ωστόσο και τα δύο αναμενόμενα αποτελέσματα και κέρδη είναι καταμερισμένα πολύ άνισα. Οι σημερινές προβλέψεις δεν δείχνουν κάποιο σημείο ζωής (είναι κάτω από 1%) στην παραδοσιακά αδύναμη Βρετανία, την Πολωνία και την Εσθονία, ενώ παρουσιάζουν μια σταθερότητα σε μεσαία επίπεδα (8-17%) στη Δανία2, την Πορτογαλία και τη Φινλανδία και μια θεαματική αύξηση στην Ισπανία (πάνω από το 30%) και στην Ελλάδα (πάνω από το 40%). Η προσοχή όλων των παρατηρητών έχει επικεντρωθεί στις ελληνικές εκλογές, όπου η επιτυχία της ριζοσπαστικής αριστεράς μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη διακυβέρνηση και τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο σύνολό της.
Πίνακας 1. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΠΟΥ ΘΑ ΓΙΝΟΥΝ ΤΟ 2015 (ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΕ)
-
Τελευταίες εθνικές εκλογές
2014
Εκλογές ΕΕ
Τελευταίες δημοσκοπήσεις *
Επερχόμενες εθνικές εκλογές
Παρούσα τάση 2010-2012
ΕΤΟΣ
%
%
2015
ΕΛΛΑΔΑ
2012
31,85
33,83
~41,2 %
25 Ιανουαρίου
Αύξηση
ΕΣΘΟΝΙΑ
2011
0,00
0,07
–
1 Μαρτίου
Σταθερή
ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ
2011
8,56
9,66
~8,8 %
Απρίλιος
Σταθερή/Ανοδική
ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ
2010
0,82
1,26
–
7 Μαϊου
Σταθερή
ΔΑΝΙΑ
2011
16,04
18,99
~16,8 %
Σεπτέμβριος
Σταθερή/Ανοδική
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ
2011
14,88
20,96
~14,5 %
Σεπτέμβριος/Οκτώβριος
Σταθερή
ΠΟΛΩΝΙΑ
2011
0,55
0.00
–
Οκτώβριος
Μείωση
ΙΣΠΑΝΙΑ
2011
9,46
20,74
~32.3 %
Νοέμβριος
Αύξηση
ΣΥΝΟΛΟ
7,13
12,61
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ
10,27
13,19
Σημείωση:* Οι εκτιμήσεις βασίζονται στις τελευταίες δημοσκοπήσεις (10.2014-1.2015).
Η Ελλάδα, ο πιο αδύνατος κρίκος του νεοφιλελευθερισμού
Στην Ελλάδα το ριζοσπαστικό αριστερό κόμμα ΣΥΡΙΖΑ3, που το 2012 μεταμορφώθηκε ξαφνικά από ένα μικρό και ανυπότακτο συνασπισμό στη βασική αντιπολιτευτική πολιτική δύναμη της χώρας , προσπαθεί να εδραιώσει το προβάδισμά του απέναντι στη συντηρητική Νέα Δημοκρατία του Σαμαρά και να κερδίσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία για το εναλλακτικό στο νεοφιλελευθερισμό πρόγραμμά του (βλέπε Πίνακα 2).
Πίνακας 2. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ
-
2007
2009
Μάιος 2012
Μάιος 2012
ΕΚ 2014
ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ*
ΕΓΚΥΡΟΙ ΨΗΦΟΙ
72,2%
69,1%
63,6%
61,9%
57,7%
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
13,9%
12,8%
26,9%
31,9%
33,8%
41,2%
ΣΥΡΙΖΑ
5,0%
4,6%
16,8%
26,9%
26,6%
35,2%
KKE
8,2%
7,5%
8,5%
4,5%
6,1%
5,5%
ΑΛΛΑ ΚΟΜΜΑΤΑ
0,7%
0,7%
1,6%
0,5%
1,2%
0,5%
ΠΑΣΟΚ
38,1%
43,9%
13,2%
12,3%
8,0%
4,9%
ΝΔ
41,8%
33,5%
18,9%
29,7%
22,7%
31,1%
ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ
0,0%
0,3%
7,0%
6,9%
9,4%
5,9%
ΑΛΛΑ ΚΟΜΜΑΤΑ
6,1%
9,5%
34,1%
19,3%
26,0%
16,9%
ΣΥΝΟΛΟ
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
Σημείωση: * Οι εκτιμήσεις βασίζονται στις τελευταίες δημοσκοπήσεις (1.2015).
Από μια πρώτη ματιά οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν την ύπαρξη ενός σταθερού και σχετικά σαφούς περιθωρίου μεταξύ 2 και 6 ποσοστιαίων μονάδων. Ο πολιτικός επιστήμονας, Γεράσιμος Μοσχονάς βλέπει την ελληνική κοινή γνώμη να ταλαντεύεται μεταξύ αντιφατικών συναισθημάτων: της «ελπίδας», της «οργής» και του «φόβου»; Ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, ειδικότερα, ελπίζει να πετύχει μια επιστροφή- έκπληξη κεφαλαιοποιώντας τον φόβο ενός άλματος στο σκοτάδι και τη καταστολή των χρηματοπιστωτικών αγορών και των ευρωπαίων εταίρων. Αν δούμε τα πράγματα μια προσεκτικά, παρατηρούμε ότι η σημαντική πριμοδότηση που δίνει ο εκλογικός νόμος στο πρώτο κόμμα (50 έδρες στις 300) καθιστά δυνατό τον σχηματισμό κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας μόνο με το 35-38% των έγκυρων ψήφων.
Οι άλλες χώρες
Στις άλλες χώρες η ριζοσπαστική αριστερά φαίνεται να παραμένει σταθερή στα ποσοστά της των προηγούμενων εκλογών, με μόνο μια εξαίρεση, την Ισπανία. Εδώ οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μια σαφή αύξηση της ριζοσπαστικής Αριστεράς, που σήμερα είναι το πρώτο κόμμα αυτής της πολιτικής οικογένειας σ’ αυτή τη χώρα. Αυτοί που θα επωφεληθούν περισσότερο δεν είναι μια από τις παραδοσιακές δυνάμεις της κατακερματισμένης ισπανικής αριστεράς (τα μέλη της συμμαχίας της Ενωμένης Αριστεράς, ριζοσπαστικές τοπικιστικές ομάδες, μικρά ακρο-αριστερά κόμματα), αλλά μια εντελώς καινούργια οργάνωση : το PODEMOS (ΠΟΔΕΜΟΣ: Μπορούμε). Tο κόμμα αυτό, που ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 2014 από μια ομάδα αριστερών διανοουμένων γύρω από τον πολιτικό επιστήμονα Πάμπλο Ιγκλέσιας και την ακρο-αριστερή οργάνωση Izquierda Anticapitalista (Αντικαπιταλιστική Αριστερά), εξέπληξε το ισπανικό κατεστημένο παίρνοντας 8,2% στις ευρωεκλογές του Μαϊου, ενώ σήμερα το ποσοστό του είναι μεγαλύτερο από το 20% στην πρόθεση ψήφου, ανταγωνιζόμενο το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα για την κατάκτηση της πρώτης θέσης. Αυτή η κατάσταση είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε ένα προσωρινό αδιέξοδο του πολιτικού συστήματος, που είναι ήδη αποδυναμωμένο από μια σειρά σκανδάλων διαφθοράς και την άνοδο των κινημάτων ανεξαρτησίας της Καταναλωνίας και της Χώρας των Βάσκων.
Πίνακας 3. ΙΣΠΑΝΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ
-
2008
2011
EΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2014
ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΙΣ*
Έγκυροι ψήφοι
72,6%
67,1%
42,0%
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
4,9%
9,5%
20,8%
32,6%
Ενωμένη Αριστερά + σύμμαχοι
3,8%
7,0%
10,3%
4,4%
PODEMOS
–
–
8,2%
25,8%
Ριζοσπάστες τοπικιστές
1,0%
2,2%
2,1%
2,2%
Άλλα κόμματα
0,1%
0,3%
0,2%
0,3%
PSOE (ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ)
44,4%
29,2%
23,6%
20,3%
PP (ΛΑΪΚΟ ΚΟΜΜΑ)
40,4%
44,7%
26,7%
25,6%
ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΟΠΙΚΙΣΤΕΣ
6,1%
7,3%
9,7%
6,7%
ΑΛΛΟΙ
4,2%
9,3%
19,2%
14,8%
ΣΥΝΟΛΟ
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
Σημείωσηe: * Οι εκτιμήσεις βασίζονται στις τελευταίες δημοσκοπήσεις (12.2014-1.2015).
Συμπέρασμα
Το μέλλον της ευρωπαϊκής ριζοσπαστικής Αριστεράς στηρίζεται στην εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και στα απτά αποτελέσματα του κυβερνητικού του πειράματος. Μια μέτρια επιτυχία στον αγώνα του κατά της λιτότητας και την επαναφορά της ανάπτυξης και του κράτους πρόνοιας μπορεί να ενθαρρύνει τη ριζοσπαστική Αριστερά σε όλη την ευρωπαϊκή περιφέρεια: Το ΠΟΔΕΜΟΣ στην Ισπανία, το Σιν Φέϊν στην Ιρλανδία, το ZD στη Σλοβενία, το ΚΚ και το Μπλόκο στην Πορτογαλία, ακόμα και την ταραγμένη και διασπασμένη ιταλική Αριστερά. Μια αποτυχία του, όμως, μπορεί να έχει συντριπτικές συνέπειες για την αξιοπιστία της εναλλακτικής λύσης στον νεοφιλελευθερισμό. Η ικανότητα της ριζοσπαστικής Αριστεράς των βασικών χωρών της ΕΕ (Γερμανία, Γαλλία, Ολλανδία…) να σπάσει τη γυάλινη οροφή του 13% των ψήφων και να γίνει μια πραγματικά αξιόπιστη εναλλακτική λύση απέναντι στα κυρίαρχα κόμματα και την επικίνδυνη ακροδεξιά είναι κρίσιμη και για τα δύο προαναφερθέντα ενδεχόμενα.
Σημειώσεις
-
Με μόνη εξαίρεση την Κύπρο, όπου το κομμουνιστικό ΑΚΕΛ παραμένει η δεύτερη ή πρώτη πολιτική δύναμη στη χώρα (2001-2011). Βλέπε: DUNPHY, R. & BALE, T. (2007) “Red flag still flying? Explaining AKEL – Cyprus’ Communist anomaly”, Party Politics, 13(3): 287-304.
-
Περιλαμβάνονται τα ποσοστά και της Πράσινης-Αριστερής Συμμαχίας (E) και το πιο μετριοπαθές Σοσιαλιστικό Λαϊκό Κόμμα (SF), που θεωρείται σήμερα από κάποιους αναλυτές ότι δεν ανήκει στη ριζοσπαστική Αριστερά. Το πρώτο βρίσκεται σήμερα σε άνοδο, με δημοσκοπικές προβλέψεις γύρω μεταξύ 9% και 11%.
-
Βλ. DINAS, E. & RORI, L. (2013) “The 2012 Greek parliamentary elections: fear and loathing at the polls”, West European Politics, 36(1): 270-281; SPOURDALAKIS, M. (2014) “The miraculous rise of the ‘phenomenon SYRIZA’”, International Critical Thought, 4(3): 354-366; KARITZIS, A. (2014) “What is SYRIZA and what it isn’t?”, http://www.transform-network.net/en/blog/blog-2014/news/detail/Blog/-b60c39c253.html