H ποικιλία και ο πλούτος των ιδεών που παρουσιάστηκαν στο εργαστήριο που διοργάνωσε η Akademia, η Ομάδα Εργασίας του transform! για την Ενέργεια, μας οδήγησαν να τις συμπεριλάβουμε σε ένα ηλεκτρονικό βιβλίο (e-book) το οποίο δεν διεκδικεί να καλύψει πλήρως το θέμα, θέλει όμως να συμβάλλει στη συζήτηση που διεξάγεται στους ευρωπαϊκούς προοδευτικούς χώρους, στα κοινωνικά κινήματα και τα συνδικάτα. Το e-book θα είναι διαθέσιμο σε όλους/ες στον ιστότοπο του transform! Europe εντός του Δεκεμβρίου.
Καθώς ανεβαίνει η θερμοκρασία της γης, η γεωπολιτική σύγκρουση για την «ασφάλεια της ενέργειας» δυναμώνει και πάρα πολλοί άνθρωποι σε όλον τον πλανήτη μένουν χωρίς τη δυνατότητα να ικανοποιούν τις στοιχειώδεις ενεργειακές τους ανάγκες. Το ζήτημα της δίκαιης ενεργειακής μετάβασης είναι πιο κρίσιμο από ποτέ γιατί συνεπάγεται ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης. Οι αληθινά προοδευτικές ομάδες έχουν συνειδητοποιήσει πλήρως ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα θεμελιώδη αντίθεση που είναι σημαντικότερη από εκείνη ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία: την αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και τη βιωσιμότητα του πλανήτη. Οι λαϊκοί αγώνες που σχετίζονται με την ενέργεια κερδίζουν παντού οπαδούς και αυτό αποδεικνύει τη δύναμη της θέλησης να νικήσουμε τις προσπάθειες των πολυεθνικών για συμψηφισμό των περιβαλλοντικών διεκδικήσεων με την ετικέτα του πράσινου καπιταλισμού. Ομάδες πολιτών σε όλη την Ευρώπη διεκδικούν την ενεργειακή δημοκρατία, από το στάδιο της παραγωγής μέχρι εκείνο της αναδιανομής και παλεύουν ενάντια στην ενεργειακή επισφάλεια.
Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια Ενεργειακή Ένωση δεν θα αρθεί στο ύψος των περιστάσεων, για να το πούμε ευγενικά. Η στρατηγική αυτή, που δημοσιοποιήθηκε στις αρχές του 2015, έχει τους εξής τρεις στόχους: το σχεδιασμό και την εφαρμογή μιας κοινής ενεργειακής πολιτικής, την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας. Το πλαίσιο της ευρωπαϊκής στρατηγικής εστιάζει κυρίως στην ασφάλεια της προμήθειας της ενέργειας και στη δημιουργία μιας ανταγωνιστικής αγοράς ενέργειας, χωρίς να αντιμετωπίζει το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχιας. Η Ενεργειακή Ένωση συνιστά, επομένως, ένα ακόμα βήμα προς την κατεύθυνση της εμπορευματοποίησης της ενέργειας, προς όφελος των μονοπωλίων και των πολυεθνικών.
Στόχος του παρόντος ηλεκτρονικού βιβλίου (e–book) είναι η αναζήτηση εναλλακτικών τρόπων πολιτικής δράσης και η παρουσίαση μιας συνοπτικής ανάλυσης του τι διακυβεύεται όταν μιλάμε για προοδευτικό σχεδιασμό της ενεργειακής μετάβασης στην Ευρώπη. Περιέχει κείμενα γραμμένα από επιστήμονες, από κοινωνικούς ακτιβιστές και από συνδικαλιστές. Οι συγγραφείς πιστεύουν ακράδαντα ότι μόνο μια τόσο μεγάλη γκάμα προσεγγίσεων και εμπειριών μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της δημοκρατίας μας, προσφέροντας σε ακτιβιστές, σε προοδευτικούς πολιτικούς φορείς –και σε όλους τους πολίτες- συγκεκριμένες εναλλακτικές προτάσεις για μια ενεργειακή μετάβαση. Μια μετάβαση που θα απαντά στις ανάγκες ολόκληρης της κοινωνίας, με σύγχρονο δημοκρατικό τρόπο. Έναν τρόπο ο οποίος ανοίγει το δρόμο για ένα νέο σύστημα που θα έχει ως θεμέλιο λίθο του τα κοινά αγαθά.
Πολύ συχνά, η προοπτική της ενεργειακής μετάβασης δεν παρουσιάζεται σε όλο το φάσμα των δυνατοτήτων της. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται σπάνια δείχνει πώς η ενεργειακή μετάβαση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο κοινωνικής αλλαγής και αναδιαμόρφωσης των διακρατικών σχέσεων προς την κατεύθυνση της καλύτερης συνεργασίας μεταξύ των κρατών. Επιπλέον, όσον αφορά τα ζητήματα της οικολογίας, ακόμη και τα σενάρια που παρουσιάζει το Διακυβερνητικό Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) βασίζονται σε αμφισβητούμενα νούμερα που προσπαθούν να ποσοτικοποιήσουν μεγέθη που δεν ποσοτικοποιούνται. Αυτό οδηγεί, τελικά, σε λάθος αναπαραστάσεις για την κλιματική αλλαγή. Τέτοιες λάθος αναπαραστάσεις υποβαθμίζουν τους πραγματικούς κινδύνους, καθησυχάζουν την κοινή γνώμη για το μέγεθος της απειλής που συνιστά η κλιματική αλλαγή για την ανθρωπότητα και, τελικά, αποδυναμώνουν τις λαϊκές κινητοποιήσεις. Εκείνες, δηλαδή, που θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν την εξουσία των πολυεθνικών και των εταιριών ορυκτών καυσίμων του Παγκόσμιου Βορρά, οι οποίες φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για την περιβαλλοντική καταστροφή. Είναι, επομένως, ένα θέμα άκρως πολιτικό: η χρήση των σωστών αναπαραστάσεων που στηρίζονται σε αυθεντικά επιστημονικά αποτελέσματα και όχι σε έωλες εκτιμήσεις, αποτελεί μείζονα πρόκληση για τα κοινωνικά κινήματα, τα κινήματα για την κλιματική δικαιοσύνη, τις περιβαλλοντικές ΜΚΟ και τα ενδιαφερόμενα συνδικάτα, αλλά και για τη ριζοσπαστική αριστερά. Με άλλα λόγια, αποτελεί δημοκρατική αναγκαιότητα.
Η ριζοσπαστική αριστερά δεν πρέπει να υποτιμά τις ευθύνες που φέρει η άρχουσα τάξη για την κλιματική αλλαγή. Η αντίθεση ανάμεσα στις αιτίες της κλιματικής αλλαγής (ποιος ευθύνεται για τι;) και τα αποτελέσματά της (ποιος υποφέρει από αυτήν;) είναι τρομακτική. Για παράδειγμα, μια έρευνα για την εκπομπή των αερίων του θερμοκηπίου ανά κοινωνική τάξη θα μπορούσε να αποτελέσει πολύ σημαντικό εργαλείο στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής και να επιτρέψει στα κινήματα για κοινωνική και κλιματική δικαιοσύνη να έρθουν πιο κοντά και να οργανώσουν από κοινού πιο μαζικές κινητοποιήσεις. Τα πράγματα εξελίσσονται προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως απέδειξε το παράδειγμα της ευρωπαϊκής εκστρατείας κατά της υδραυλικής θραύσης (βλ. κεφάλαιο 1). Ενώ τα συνδικάτα αρχικά υποστήριζαν την υδραυλική θραύση, ως τρόπο άντλησης πιο φθηνής ενέργειας ο οποίος θα ελάττωνε τις πιέσεις για μειώσεις στους μισθούς των εργαζομένων, οι πιο στενές σχέσεις τους με τα κοινωνικά κινήματα βοήθησαν τα συνδικάτα να ενημερωθούν για το κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος που η υδραυλική θραύση συνεπάγεται για τις τοπικές κοινωνίες.
Πραγματικά, το ζήτημα της δημοκρατίας, το οποίο συνδέεται με την κουλτούρα του διαφανούς διαλόγου από τη βάση μέχρι την κορυφή, είναι θεμελιώδους σημασίας για το σχεδιασμό της ενεργειακής μετάβασης από τη ριζοσπαστική αριστερά, βήμα-βήμα, από την παραγωγή μέχρι την αναδιανομή μέσω της επανεγκατάστασης. Η ενεργειακή μετάβαση πρέπει να βαδίζει χέρι με χέρι με τη δημοκρατία, προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι λειτουργεί προς όφελος του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού ανθρώπων και να συμπεριλάβει όσο το δυνατό περισσότερες απόψεις και εμπειρίες για την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση αυτού του συλλογικού προβλήματος. Η χρήση της ενέργειας πρέπει να θεωρηθεί ανθρώπινο δικαίωμα. Κατά συνέπεια, η μάχη κατά της ενεργειακής φτώχιας και της επισφάλειας πρέπει να αποτελέσει κορυφαία προτεραιότητα. Η στροφή προς ένα πιο δίκαιο και πιο δημοκρατικό ευρωπαϊκό ενεργειακό μοντέλο θα χρειαστεί μεγάλες δημόσιες επενδύσεις, δηλαδή, ισχυρή πολιτική βούληση. Αλλά, η αναζήτηση ενός άλλου ευρωπαϊκού ενεργειακού μοντέλου απαιτεί την αντιμετώπιση εκρηκτικών ζητημάτων που άπτονται της γεωπολιτικής και της ασφάλειας των προμηθειών ενέργειας, καθώς και την εξεύρεση νέων τρόπων συνεργασίας με τις χώρες-προμηθευτές που γειτνιάζουν με την ΕΕ. Ο εκδημοκρατισμός του ενεργειακού μας μοντέλου δεν θα μπορέσει να επιτευχθεί πλήρως αν δεν επαναπροσδιορίσουμε τις εμπορικές μας σχέσεις με τις χώρες-προμηθευτές. Η συνεργασία, οι άνθρωποι, η κοινωνία και το περιβάλλον πρέπει να αποτελούν την πυξίδα όλων των εμπορικών σχέσεων και ειδικά όσων αφορούν την ενέργεια. Με αυτήν τη λογική, θα πρέπει να εμποδίζονται οι εχθρικές μονομερείς ενέργειες, αν θέλουμε να προστατεύσουμε την ειρήνη στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Είναι προφανές –αν μιλάμε για μια σοβαρή θεώρηση- ότι ένα πλήρες σχέδιο για την ενεργειακή μετάβαση από το πρίσμα της ριζοσπαστικής αριστεράς δεν μπορεί να αγνοήσει κανένα από τα ζητήματα που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Μόνο έτσι τα οικολογικά προτάγματα θα μπορέσουν να συναντηθούν με τις κοινωνικές και τις πολιτικές ανάγκες. Αυτός είναι ο λόγος που η συντακτική επιτροπή που ανέλαβε το συντονισμό της έκδοσης αυτού του e–book αποφάσισε να συμπεριλάβει κείμενα που αφορούν κάθε πλευρά του διαλόγου για την ενεργειακή μετάβαση. Δεν διεκδικεί την πλήρη κάλυψη του θέματος, επιθυμεί κυρίως να εμπλουτίσει τη συζήτηση που διεξάγεται στους προοδευτικούς πολιτικούς χώρους, στα κοινωνικά κινήματα και τα συνδικάτα.
Περιεχόμενα (e-book)
Maxime Benatouil, Marc Delepouve and Jean-Claude Simon (eds.)
Introduction: Maxime Benatouil
1. The Resistance Against Fracking and the European Social Movements – Report of the ENKRATEIA Project, European Observatory on Fracking and TTIP: Llorenç Planaguma and Raül Valls
2. Emergency of the Energy Transition – What is at Stake?: Marc Delepouve and Anne Paul
3. Emergency of climate change – Scientific Knowledge, IPCC Scenarios and Representations of Climate Change: Marc Delepouve
4.A Principles of a Democratic Energy Transition: Jean-Claude Simon
4.B Toward a Responsible Research: Marc Delepouve
5.A Proposals for an Alternative Energy Transition – Overview of Transition Deployment: Jean-Claude Simon
5.B Proposals for an Alternative Energy Transition – Citizens Initiatives: Jean-Claude Simon
6.A Energy Issues and the Balance of Power between the European Union and its Neighbours: Dimitri Zurstrassen
6.B New Geopolitical Developments, Socio-Ecological Transformation in Europe and the Missing Link for the Climate Solution: Josef Baum
7.A With the Sun Out of the Crisis – Project for Cooperation Aimed at Increased Implementation and Development of Solar-Thermal Facilities in Greece: Josef Baum
7.B SYRIZA’s Project for an Alternative Energy Transition: Jean-Claude Simon
Conclusion: Marc Delepouve
Μετάφραση: Καλλιόπη Αλεξοπούλου