Ενας Γιούνκερ πιο ευχάριστος από ότι συνήθως εμφανίστηκε τις προάλλες στην αίθουσα συνεδριάσεων του Στρασβούργου. Με μια ομιλία ιδιαίτερα αισιόδοξη για την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θέλησε να πάει πολύ πιο μακριά από τις εκτιμήσεις που περιλαμβάνονται στο τελευταίο ανακοινωθέν της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας.
Στο ανακοινωθέν αυτό –τα θέματα είχαν τεθεί από τον Μάριο Ντράγκι στη συνάντηση των κεντρικών τραπεζών τον Αύγουστο στο Τζάκσον Χόουλ- η οικονομική κατάσταση περιγράφεται με πολύ περισσότερη περίσκεψη. Είναι αλήθεια ότι το παγκόσμιο πλαίσιο στο δεύτερο τρίμηνο του 2017 προμηνύει μια περίοδο συγκρατημένης ανάπτυξης. Αλλά, οι πανεπιστημιακοί της Κεντρικής Τράπεζας προειδοποιούν ότι, παρότι «η τρέχουσα θετική οικονομική κατάσταση θα μπορούσε να επιτρέψει μια εντονότερη ανάκαμψη, … από την άλλη, παραμένει πάντα ο κίνδυνος της ύφεσης». Με άλλα λόγια, εξαρτάται. Από τι; Από την ποιότητα της οικονομικής πολιτικής. Ο κατακλυσμός ρευστότητας δεν μπορεί να επανεκκινήσει τον πραγματικό μηχανισμό της οικονομίας. Αυτό που μπορεί να κάνει, κυρίως, είναι να αποτρέψει, ή να απομακρύνει τον κίνδυνο νέων κατακόρυφων πτώσεων. Και, εφόσον το φαινόμενο μας είναι άγνωστο, δεν γνωρίζουμε ούτε πόσο θα διαρκέσει ούτε τι θα συμβεί μετά την αναπόφευκτη, αν και δυνάμενη να αναβληθεί, ποσοτική χαλάρωση.
Αλλά ο ενθουσιασμός του Γιούνκερ δεν ήταν μόνο για το φαίνεσθαι. Επεδίωκε, κυρίως, την προβολή νέων κυβερνητικών προγραμμάτων τα οποία εκπονήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης. Η οικονομική ανάκαμψη μπορεί να βοηθήσει στην πολιτική επανεκκίνηση της ΕΕ, λέει ο Γιούνκερ. Αλλά, αυτό δεν αληθεύει, αν με τον όρο πολιτική εννοεί τη δημοκρατία. Η ιδέα μιας οικονομικής Ευρώπης η οποία γίνεται πολιτική, σύμφωνα με τον λειτουργισμό του Ντέιβιντ Μίτρανι, ισχύει μόνο σε ένα αντιδημοκρατικό πλαίσιο, ακόμη πιο αποστασιοποιημένο από τους πολίτες.
Από τη δημοκρατία στην ολιγαρχία
Ο κ. Γιούνκερ υποστήριξε χθες[1] ότι το κείμενο που εκπόνησαν οι πέντε πρόεδροι το 2015, συνέχεια του οποίου είναι το πιο πρόσφατο Κείμενο Προβληματισμού που δημοσιεύθηκε στα τέλη Μαΐου του 2017 από την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αποτελούσε μόνο την αρχή του προγράμματος. Έτσι, ο κ. Γιούνκερ υιοθέτησε τη γερμανική πρόταση να μετατρέψει τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας σε ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, με ενισχυμένες εξουσίες ώστε να μπορεί να επεμβαίνει και να ρυθμίζει τις εθνικές οικονομίες. Δεν ακολούθησε κατά γράμμα την εντολή του Βερολίνου, στο βαθμό που δεν του ανέθεσε άμεσα το ρόλο της επιτήρησης των εθνικών προϋπολογισμών, γεγονός που θα εκτιμούσε ακόμη περισσότερο η Γερμανία, γιατί θα περιόριζε την αντίστοιχη δυνατότητα της Επιτροπής.
Αλλά έβαλε τα δυνατά του, όπως και ο ανανεωμένος γαλλογερμανικός άξονας. Αναφερόμαστε στη μετατροπή του Επιτρόπου Νομισματικών Υποθέσεων σε Υπουργό Οικονομικών της ευρωζώνης. Ο λόγος αυτής της πρότασης είναι, ρητά, η επιτήρηση των εθνικών προϋπολογισμών, η προώθηση των διαρθρωτικών (αντι)μεταρρυθμίσεων και η προεδρία του Γιούρογκρουπ (ή μάλλον, ο συντονισμός των υπουργών οικονομίας και οικονομικών των κρατών μελών της ευρωζώνης) που θα διαθέτει δικά του κονδύλια. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί εξαρχής να αποτρέπεται η κατανομή των κινδύνων μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, προς μεγάλη ικανοποίηση της Γερμανίας. Επομένως, θα υπάρχει μια μοναρχική αρχή, έργο της οποίας θα είναι να αποτρέπει εξαρχής τέτοια ατυχήματα.
Κάτι τέτοιο συνιστά νέα επίθεση στην τεχνοκρατική κατασκευή του συστήματος διακυβέρνησης. Ο λόγος είναι ότι χρειάζεται ένα έντονα αντιδημοκρατικό και ολιγαρχικό θεσμικό πλαίσιο, που αφαιρεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το μοναδικό εκλεγμένο ευρωπαϊκό σώμα, κάθε διευθυντικό ή ελεγκτικό ρόλο. Πρόκειται ακριβώς για το πλαίσιο που προέβλεπε και ζητούσε ο Ινδός οικονομολόγος Παράγκ Κάνα στο τελευταίο βιβλίο του στο οποίο καλεί τις μεγαλύτερες χώρες του κόσμου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εγκαταλείψουν δια παντός κάθε επίφαση δημοκρατίας και να ασπαστούν την «άμεση τεχνοκρατία» ως μορφή διακυβέρνησης και οργάνωσης της κοινωνίας, επιτελώντας ένα τεράστιο βήμα προς τα πίσω, από τη δημοκρατία στην ολιγαρχία.
Στη συνέχεια, ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ έκανε έκκληση για μεγαλύτερη ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων εντός της ΕΕ, ζητώντας την εφαρμογή της πλειοψηφικής ψήφου, και την εγκατάλειψη της αρχής της ομοφωνίας σε θέματα μείζονος σημασίας, όπως η φορολογία, που θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλες περιοχές. Γνωρίζοντας πολύ καλά ότι αντικαθιστώντας την ομοφωνία με την πλειοψηφία δεν ευνοείται απαραιτήτως η διατήρηση όσων ισχύουν, έσπευσε να πει ότι όλο αυτό δεν απαιτεί καμιά μετατροπή των συνθηκών.
«Άντε να σαλπάρουμε κι αέρα στα πανιά μας»
Πριν να ολοκληρώσει την ομιλία του, με λόγια που μας θυμίζουν πιο ζοφερούς καιρούς, όπως: «Τώρα που ο ήλιος λάμπει…. ας λύσουμε τους κάβους να σαλπάρουμε με τον άνεμο στα πανιά μας»- και αποσπώντας το χειροκρότημα ενός κοινού προερχόμενου από το λαϊκό, το σοσιαλιστικό και το φιλελεύθερο κόμμα, ο Γιούνκερ δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει την Ιταλία (ακολουθούμενος από ένα ενθουσιώδες τουίτ του Πάολο Τζεντιλόνι) που έσωσε την τιμή της Ευρώπης στο θέμα των προσφύγων. Κι εμείς, δεν παραλείπουμε να εκφράσουμε τη ντροπή μας.
Σημειώσεις
1. Σημείωση της σύνταξης: Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου στην εφημερίδα Il Manifesto με τον τίτλο “La camicia di forza di Juncker”.