Πολωνία: Επανάσταση σε καιρούς πανδημίας

Η Πολωνία είναι μια πολύ καθολική χώρα που μεταμορφώνεται σε μια κοσμική κοινωνία, η οποία στηρίζεται στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα των φύλων. Η προηγούμενη γενική υπακοή και αδιαφορία ακόμη και στις πιο εξωφρενικές ενέργειες της κυβέρνησης έχουν πλέον αντικατασταθεί από μια πιο συνειδητή πολιτική συμμετοχή. Μια κοινωνία που παρέμενε παθητική μπροστά στην κατάρα του νεοφιλελευθερισμού, κάνει τώρα ένα τεράστιο βήμα προς ένα πιο δημοκρατικό κράτος.

Πανδημία και διαμαρτυρίες

Η Πολωνία είναι στα πρόθυρα της ανθρωπιστικής καταστροφής. Τα νοσοκομεία ξεχειλίζουν και σε πολλά μέρη οι γιατροί έχουν αρχίσει να κάνουν επιλογή ασθενών καθώς οι αναπνευστήρες γίνονται λιγοστοί. Όσοι δεν είναι ασθενείς του κορωνοϊού πρέπει να περιμένουν για τη θεραπεία τους, με αποτέλεσμα το γενικό ποσοστό θανάτων του περασμένου Οκτωβρίου να είναι το υψηλότερο που έχει καταγραφεί από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Πολωνία έχει τώρα τον 15ο μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων στον κόσμο, πάνω από 750.000 περιπτώσεις. Παρόλα αυτά, παραμένει στην 23η θέση όσον αφορά τον αριθμό των θανάτων -σχεδόν 11.000 (μέχρι τις 19 Νοεμβρίου), λόγω της αποτελεσματικότητας του ανοιξιάτικου λοκντάουν. Ωστόσο, αυτό το λοκντάουν διακόπηκε απότομα πριν από τις προεδρικές εκλογές του Ιουλίου και η κυβέρνηση ήταν απρόθυμη να κλείσει ξανά την οικονομία, παρότι οι αριθμοί των κρουσμάτων αυξάνονται.  

Παρόλο το ζοφερό πλαίσιο, η Πολωνία ζει μια από τις πιο δραστήριες περιόδους της μεταπολεμικής της ιστορίας. Από τις 22 του περασμένου Οκτωβρίου, οι διαδηλωτές συγκεντρώνονται σχεδόν καθημερινά για να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων: από την απαγόρευση των αμβλώσεων μέχρι την έλλειψη νομιμοποίησης της κυβέρνησης, με το αποκαλυπτικό σύνθημα «Αει στο διάολο» να γίνεται το ανεπίσημο σλόγκαν του κινήματος. Στο αποκορύφωμα των κινητοποιήσεων, υπήρχαν περισσότεροι από 800.000 άνθρωποι στους δρόμους, σε έναν αριθμό-ρεκόρ πόλεων και κωμοπόλεων σε ολόκληρη τη χώρα (534). Οι «Μαύρες Διαμαρτυρίες» του 2016, που ήταν οι πρώτες που κινητοποίησαν τόσους πολλούς ανθρώπους σε τόσα μέρη, μοιάζουν σχεδόν ταπεινές συγκρινόμενες με το σήμερα.

Στους δρόμους, οι έφηβοι διαδηλώνουν μαζί με τους βετεράνους του κινήματος Αλληλεγγύη, οι γυναίκες βαδίζουν χέρι-χέρι με τους άνδρες. Σε ορισμένα μέρη, οι διαμαρτυρίες ήταν σα να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τη συμμετοχή του κόσμου. Για παράδειγμα, στο Στσεσίν της Βορειοδυτικής Πολωνίας, οι διοργανωτές προγραμμάτισαν μια παραδοσιακή πικετοφορία το απόγευμα και ένα ρέιβ πάρτι το βράδυ, για να αντιμετωπίσουν την οργή κάποιων επειδή οι δύο εκδηλώσεις επικαλύπτονταν.

Τα επίδικα της διαμαρτυρίας έχουν αλλάξει. Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου για μη διακοπή της κύησης σε περίπτωση δυσπλασίας του εμβρύου πυροδότησε τις πρώτες διαμαρτυρίες την Πέμπτη 22 Οκτωβρίου. Ωστόσο, έγινε γρήγορα προφανές ότι η σκληρή δεξιά διακυβέρνηση των τελευταίων πέντε χρόνων είχε προκαλέσει πολύ θυμό, ικανό να οδηγήσει σε διαμαρτυρίες για πολλές εβδομάδες. Η All-Poland Women’s Strike, μια ημιάτυπη οργάνωση διοργανωτριών γυναικείων διαμαρτυριών από διάφορα μέρη, συνέταξε έναν κατάλογο με 13 βασικά ζητήματα. Τα δικαιώματα των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ είναι στην κορυφή της λίστας, ακολουθούμενα από διακηρύξεις για το κοσμικό κράτος, το κράτος δικαίου, την εξυγείανση των θεσμών, τις δράσεις για το κλίμα, τα εργασιακά δικαιώματα, την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και την προληπτική δράση για την καταπολέμηση της πανδημίας. Η Απεργία κατήγγειλε επίσης την επικείμενη απειλή του νεοφασισμού στη δημόσια ζωή, καθώς και τη βαθιά κρίση που περνά η ψυχιατρική φροντίδα.

Πολωνία: ένα χάρτινο κράτος 

Ένα αστείο του συρμού, που χρονολογείται πριν από τη νίκη του PiS στις εκλογές το 2015, είναι ότι η Πολωνία είναι ένα χάρτινο κράτος, το οποίο μοιάζει αληθινό μόνο από μακριά. Η πανδημία απέδειξε ότι το αστείο μεταφέρει την πικρή αλήθεια. Η κυβέρνηση μοιάζει να ξόδεψε όλα τα αποθέματά της στο εαρινό λοκντάουν. Τότε, με προγραμματισμένες τις προεδρικές εκλογές και με τον συντηρητικό υποψήφιο να αναμένεται να αποσπάσει μια δεύτερη θητεία, το κυβερνών κόμμα δεν επέβαλε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για υγειονομικούς λόγους, γιατί αυτό θα είχε αντίκτυπο στις ημερομηνίες των εκλογών και θα μείωνε τις πιθανότητες επανεκλογής του Ντούντα. Τώρα, κύριο επιχείρημα κατά της επιβολής έκτακτων μέτρων φαίνεται να είναι ο κρατικός προϋπολογισμός. Έπρεπε, όμως, να τηρηθούν τα προσχήματα. Η αυστηροποίηση της απαγόρευσης των αμβλώσεων, ήταν ένας σίγουρος τρόπος πρόκλησης αναταραχών, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε ενδεχομένως ως μέσο απόσπασης της προσοχής του κόσμου από τα κυβερνητικά ελλείματα και στοχοποίησης των φεμινιστριών για τα συνεχώς αυξανόμενα κρούσματα του κορωνοϊού.

Ένας άλλος πονοκέφαλος για την κυβέρνηση είναι η «Πορεία της Ανεξαρτησίας» που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 11 Νοεμβρίου για να τιμήσει την επέτειο του τέλους του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και την ανάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας της Πολωνίας. Η πορεία παραδοσιακά συγκεντρώνει τις πιο ριζοσπαστικές δεξιές δυνάμεις της Πολωνίας, μαζί με νεοφασιστικές ομάδες από τις γειτονικές χώρες και χούλιγκαν. Χρόνο με τον χρόνο μεγαλώνει και από το 2011 και μετά έχει επανειλημμένα αποδειχθεί ότι είναι ανεξέλεγκτη από τις δυνάμεις της αστυνομίας, η οποία δεν θέλει να αντιμετωπίσει τους διαδηλωτές. Ως «κυκλική συνάθροιση», η Πορεία εμπίπτει σε μια ειδική νομική κατηγορία που συνήθως μεταφράζεται σε προνομιακή μεταχείριση. Ωστόσο, δίνεται στην τοπική αυτοδιοίκηση η δυνατότητα να απαγορεύει τη συγκέντρωση για λόγους vis maior ("ανωτέρας βίας"). Η απαγόρευση των συναθροίσεων από την κυβέρνηση θα σήμαινε ότι το PiS κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον των ριζοσπαστικών δεξιών ομάδων και απομονώνει τα ακροδεξιά στοιχεία από την πλειοψηφία, ο Δήμος Βαρσοβίας όμως δεν είχε παρόμοιες  επιφυλάξεις και απαγόρευσε την Πορεία της Ανεξαρτησίας για υγειονομικούς λόγους. Στη συνέχεια, ανακοινώθηκε ότι η Πορεία θα είναι μηχανοκίνητη αλλά, παρά τις εκκλήσεις των διοργανωτών, αρκετές χιλιάδες δεξιοί εμφανίστηκαν πεζοί και έτοιμοι για δράση. Η Πορεία μετατράπηκε σε εξέγερση με αποτέλεσμα να τραυματιστούν μερικές δεκάδες. Μια φωτοβολίδα πετάχτηκε σε ένα μπαλκόνι που είχε αναρτημένη τη σημαία του ουράνιου τόξου και μια μεγάλη αφίσα της Womens’ Strike, βάζοντας φωτιά σε ένα γειτονικό διαμέρισμα. Τελικά, οι ταραχές δυνάμωσαν το αντιεθνικιστικό συναίσθημα του κόσμου.

Η νίκη δεν θα είναι νόμιμη

Κύριο επίδικο των διαμαρτυριών παραμένει η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου Κ1/20, που απαγορεύει τη δυνατότητα διακοπής μιας κύησης λόγω δύσμορφου ή μη βιώσιμου εμβρύου. Οι αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου στο πολωνικό νομικό σύστημα παραμένουν μη αναστρέψιμες, καθώς το Συνταγματικό Δικαστήριο αποτελεί την ανώτερη βαθμίδα επίλυσης νομοθετικών ζητημάτων. Μετά τη νίκη της το 2015, η κυβέρνηση του κόμματος Νόμου και Δικαιοσύνης (PiS) προχώρησε στην αντικατάσταση όσο το δυνατόν περισσότερων συνταγματικών δικαστών, ακυρώνοντας την εκλογή αρκετών δικαστών που δεν είχαν προλάβει να ορκιστούν, τους οποίους αντικατέστησε με τους δικούς τους υποψηφίους, με ένα τρόπο που ήταν πιο εξωφρενικός και από την προώθηση της υποψηφιότητας της Έιμι Μπάρετ από τους Ρεπουμπλικάνους στις ΗΠΑ. Λόγω αυτών των κυβερνητικών ενεργειών και των δυσμενών, για πολύ κόσμο, αποφάσεών του, το Συνταγματικό Δικαστήριο του 2020 θεωρείται ότι είναι το προπύργιο του κυβερνώντος κόμματος και οι αποφάσεις του η ίδια η φωνή του.

Η πρόταση κατάργησης του δικαιώματος άμβλωσης σε περίπτωση δυσπλασίας του εμβρύου ήταν μια ακόμη ενέργεια που ενίσχυσε την απαγόρευση των αμβλώσεων η οποία τέθηκε σε ιχύ το 1993. Ο νόμος του 1993, που χαιρετίστηκε ως «συμβιβασμός γύρω από την άμβλωση», αναγνώριζε μόνο τρεις εξαιρέσεις από τη γενική απαγόρευση των αμβλώσεων: τις εγκυμοσύνες που προκύπτουν μετά από βιασμό ή αιμομιξία, εκείνες που θέτουν σε σοβαρό κίνδυνο τη ζωή και την υγεία της εγκύου και την περίπτωση της δυσπλασίας του εμβρύου.

Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως παραβιάζονταν και οι τρεις εξαιρέσεις. Γιατι, κατά πρώτον, είναι σχεδόν αδύνατο να εκδοθεί το πιστοποιητικό ενός βιασμού εντός του χρονικού περιθωρίου που η διακοπή μιας κύησης είναι ιατρικά δυνατή. Δεύτερον, μακροπρόθεσμα έχουν πεθάνει αρκετές γυναίκες λόγω καθυστερημένων ή διαστρεβλωμένων διαγνώσεων, εξαιτίας της απροθυμίας των γιατρών να διακόψουν την κύηση. Οι πιο γνωστές περιπτώσεις είναι της Αγκάτα Λαμζακ, που πέθανε από φλεγμονή του εντέρου για την οποία δεν είχε λάβει καμιά αγωγή και της Αλίσια Τιζιατς που τυφλώθηκε γιατί οι γιατροί αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τον κίνδυνο που διέτρεχε και να διακόψουν την εγκυμοσύνη της. Η δυσπλασία του εμβρύου παρέμεινε η πιο κοινή αιτία εκτρώσεων στην Πολωνία, με αρκετές εκατοντάδες εκτρώσεις τον χρόνο. Ωστόσο, η πρόσβαση στον προγεννητικό έλεγχο γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη, ενώ οι εξετάσεις συχνά προγραμματίζονται πολύ αργά, γεγονός που αποβαίνει απαγορευτικό για τη διακοπή της κύησης.

Η εκκλησία παρουσίασε την απόφαση ως «διάσωση της ζωής των παιδιών» που δεν πάσχουν από θανατηφόρο σύνδρομο Down, παρότι οι αμβλώσεις που πραγματοποιήθηκαν αφορούσαν πολύ πιο σοβαρές περιπτώσεις. Όπως και το 2016, το 2017 ή το 2018, οι Πολωνές εξέλαβαν αυτή την απόφαση ως κάτι που δεν αφορά μόνο χίλια ζευγάρια τον χρόνο, αλλά ως επίθεση στο δικαίωμά τους στην αξιοπρέπεια και την ορθή υγειονομική φροντίδα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Όπως γράφτηκε σε πλακάτ: «Το να γαμάμε έχει γίνει τρομακτικό», προσθέτοντας: «πάντα όμως θα έχουμε το πρωκτικό».

Ο Πολωνός Πρόεδρος Αντρέι Ντούντα προσπάθησε να καθησυχάσει τους διαδηλωτές προτείνοντας έναν νόμο για την επαναφορά της τρίτης εξαίρεσης με διαφορετική διατύπωση. Οι απελπισμένες προσπάθειές του που ο κόσμος ονόμασε «συμβιβασμό πάνω στον συμβιβασμό» δεν ικανοποίησαν κανέναν, αφήνοντας τους διαδηλωτές ακόμη πιο θυμωμένους και σχεδόν προκαλώντας ρήξη μέσα στη συντηρητική πλειοψηφία. Προς το παρόν, η απόφαση Κ1/20 παραμένει αδημοσίευτη και, ως εκ τούτου, δεν έχει γίνει ακόμη νόμος. Ωστόσο, οι δικηγόροι των νοσοκομείων υποστηρίζουν εύλογα ότι με την απόφαση αυτή, που θα δημοσιευθεί ανά πάσα στιγμή, τα νοσοκομεία πρέπει να αρχίσουν ήδη να ακυρώνουν τις προγραμματισμένες διακοπές κύησης. Προς το παρόν, ο μόνος τρόπος αποφυγής των δυσάρεστων αλλαγών είναι η αλλαγή της κυβέρνησης και ολόκληρου του νομικού συστήματος.

Για την ηγεσία του κινήματος των διαδηλώσεων, η παραίτηση δεν αποτελεί επιλογή. Οι διαμαρτυρίες είναι τώρα λιγότερο πολυάριθμες αλλά πιο δυναμικές και οργανώνονται σε απροσδόκητα μέρη όπως το Οτβότσκ, μια συντηρητική πόλη κοντά στη Βαρσοβία ή το Ζακοπάνε, έναν ορεινό τουριστικό προορισμό, γνωστό για τα εξαιρετικά υψηλά ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας που εμφανίζει. Μπορεί να βιώνουμε μια επανάσταση συγκρίσιμη με τον Μάη του ’68 στη Δύση, στην οποία η Πολωνία δεν συμμετείχε ποτέ.

Τελευταία ενημέρωση: 19 Νοεμβρίου