Τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα στην Ελλάδα ήταν ένα σοβαρό πλήγμα στις κυβερνήσεις της Μέρκελ και του Σαρκοζί, καθώς και στην αλαζονική στάση νεοφιλελεύθερων κομμάτων, πολιτικών, αναλυτών, επιφανών στελεχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που νόμισαν ότι οι λαοί της Ευρώπης θα δέχονταν να υφίστανται παθητικά, για μια απροσδιόριστη χρονική περίοδο, τις ακραίες πολιτικές λιτότητας της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας, οι οποίες υποτίθεται ότι έχουν στόχο την έξοδο της Ευρώπης από την καπιταλιστική κρίση.
Αν και αντιστάσεις στους δρόμους και ελπιδοφόρα εκλογικά αποτελέσματα εμφανίζονται σχεδόν σε όλες τις χώρες της ΕΕ από τότε που άρχισε η κρίση, το ενδιαφέρον είναι πως το σαφέστερο μήνυμα κατά του νεοφιλελευθερισμού στην ΕΕ ήρθε από μια μικρή χώρα του ευρωπαϊκού Νότου. Ο λαός του χειρότερου από τα «γουρούνια» (PΙIGS), αντί να δεχθεί να πάει με τη θέλησή του ή να συρθεί με τη βία στο σφαγείο, αποφάσισε να εξεγερθεί και να ψηφίσει μαζικά κατά του κεντροαριστερού Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ) και της κεντροδεξιάς Νέας Δημοκρατίας (ΝΔ), δύο κομμάτων που, μαζί με τον ακροδεξιό Λαϊκό Ορθόδοξο Συναγερμό (ΛΑΟΣ), υπέγραψαν το Μνημόνιο της ντροπής με την «τρόϊκα» και μετείχαν πρόσφατα στην κυβέρνηση του Παπαδήμου.
Κάποιος θα μπορούσε ευλόγως να ισχυριστεί ότι τα εκλογικά αποτελέσματα οφείλονταν αποκλειστικά στο γεγονός ότι η κρίση και οι πολιτικές εξόδου από αυτήν κατέστρεψαν τους δεσμούς που παραδοσιακά συνέδεαν τα κατώτερα και μεσαία στρώματα της ελληνικής κοινωνίας με το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ, δημιουργώντας ένα ρήγμα στο πανίσχυρο διπολικό πολιτικό σύστημα που κυριάρχησε στη χώρα από την πτώση της δικτατορίας το 1974. Στην πραγματικότητα, τα δύο χρόνια που πέρασαν από την εφαρμογή των Μνημονίων που συμφωνήθηκαν μεταξύ των ελληνικών κυβερνήσεων (Παπανδρέου, Παπαδήμου) και της «τρόϊκας», ένας μεγάλος αριθμός βουλευτών του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ παραιτήθηκαν, ανεξαρτοποιήθηκαν, δημιούργησαν άλλα πολιτικά κόμματα ή προσχώρησαν σε άλλα κόμματα και συνασπισμούς κομμάτων.
Όμως, ούτε το ρήγμα στο πολιτικό σύστημα έγινε αυτόματα ούτε η αύξηση της δύναμης της ριζοσπαστικής Αριστεράς ήταν «φυσική» συνέπεια της κρίσης. Οι πρόωρες εκλογές δεν ήταν αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησης είτε του καταρρέοντος ελληνικού πολιτικού συστήματος είτε των Μερκοζί, Λαγκάρντ, Τρισέ/Ντράγκι ή Μπαρόζο-στην πραγματικότητα, η επιθυμία αυτής της «Ιεράς Συμμαχίας» και των «αγορών» ήταν η τρικομματική κυβέρνηση υπό τον μη εκλεγμένο τεχνοκράτη Παπαδήμο να διατηρηθεί για δύο ακόμα χρόνια, στο πρότυπο της αντίστοιχης κυβέρνησης Μόντι στην Ιταλία. Ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο η χώρα πήγε στις κάλπες πρέπει να αναζητηθεί στην αντίσταση του ελληνικού λαού κυρίως στους δρόμους, αλλά και στους χώρους εργασίας (με το κίνημα των πλατειών, τις απεργίες και τις μαζικές διαδηλώσεις, την κοινωνική ανυπακοή- παράδειγμα της οποίας ήταν το κίνημα «δεν πληρώνω», η αποδοκιμασία των πολιτικών των κομμάτων της κυβέρνησης όταν και όπου αυτοί εμφανίζονταν δημόσια κλπ).
Από την άλλη, η εκλογική επιτυχία της ριζοσπαστικής Αριστεράς δεν ήταν μια γραμμική συνάρτηση της κακής οικονομικής κατάστασης. Η ιστορία μας έχει διδάξει ότι η ανεργία, η φτώχεια και γενικά η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών δεν δημιουργεί κατ’ ανάγκη ένα πολιτικό περιβάλλον ευνοϊκό για την Αριστερά. Η κατάσταση στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης μετά τη διάλυση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού είναι ένα επώδυνο παράδειγμα.
Το απροσδόκητα υψηλό εκλογικό ποσοστό της ριζοσπαστικής Αριστεράς μπορεί, σε μεγάλη βαθμό, να αποδοθεί σε μια καλή πολιτική στρατηγική που οι βάσεις της ήταν: α) η ίδρυση και διατήρηση του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ), μιας δύσκολης συμμαχίας του Συνασπισμού με μικρότερα κόμματα και ομάδες κυρίως της άκρας Αριστεράς, β) η συμμαχία του ΣΥΡΙΖΑ με ομάδες και πρόσωπα που προέρχονταν από ΠΑΣΟΚ και είχαν μεγάλη απήχηση στο ευρύ κοινό (στην πραγματικότητα το ψηφοδέλτιο έφερε την ονομασία ΣΥΡΙΖΑ-Ενιαίο Κοινωνικό Μέτωπο προκειμένου να καλύψει και αυτό τον χώρο), γ) την έκκληση σε όλες τις δυνάμεις της Αριστεράς, κυρίως στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) και τη Δημοκρατική Αριστερά (ΔΗΜΑΡ)-το κόμμα που δημιουργήθηκε, πριν δυο χρόνια, μετά από διάσπαση του Συνασπισμού- να δημιουργήσουν από κοινού μια εκλογική συμμαχία που θα μπορούσε να κυβερνήσει τη χώρα,-μια εντυπωσιακή φιλοδοξία για την κομμουνιστική, μετα-κομμουνιστική, ανανεωτική και ριζοσπαστική Αριστερά στην Ελλάδα. Τέλος, σε μια χώρα στην οποία τα πρόσωπα παίζουν κρίσιμο ρόλο στην πολιτική, ένας από τους λόγους της επιτυχίας του ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αποδοθεί στην προσωπικότητα του Αλέξη Τσίπρα, ενός χαρισματικού και δημοφιλούς, νέου σε ηλικία πολιτικού.
Σε σχέση με τα εκλογικά αποτελέσματα τώρα, το ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ έφτασε το 16.8%, ξεπερνώντας το ΠΑΣΟΚ που έχασε το 30% της δύναμής του και κατέρρευσε: από 43.9% and 160 έδρες το 2009 έφτασε σto 13.2% και 41 έδρες το 2012. Το ποσοστό της Νέας Δημοκρατίας έπεσε από 33.5% στο 18.85%, αλλά οι έδρες της αυξήθηκαν (!) από 91 σε 108 λόγω του εκλογικού νόμου, που δίνει ένα σκανδαλώδες μπόνους 50 εδρών-από τις συνολικά 300-στο πρώτο κόμμα ανεξάρτητα από το ποσοστό του, ενώ το ΚΚΕ αύξησε οριακά τη δύναμή του από 7,5% σε 8,5%, χάνοντας για πρώτη φορά την κυρίαρχη θέση του στο εσωτερικό της ευρύτερης Αριστεράς. Το ΛΑΟΣ, το κόμμα της άκρας Δεξιάς που συμμετείχε στην κυβέρνηση Παπαδήμου δεν κατάφερε να εισέλθει στη Βουλή όπως συνέβη και με τους Οικολόγους-Πράσινους, κόμμα-μέλος των Ευρωπαίων Πράσινων. Τις υπόλοιπες έδρες κατέλαβαν οι Ανεξάρτητοι Έλληνες (ένα εθνικιστικό, ξενοφοβικό κόμμα που δημιουργήθηκε από βουλευτές που αποχώρησαν από τη ΝΔ, καταγγέλλοντας το «μνημόνιο» που υπέγραψε η κυβέρνηση Παπαδήμου με την «τρόϊκα») με 10.6% και 33 βουλευτές, η ΔΗΜΑΡ με 6.1% και 19 βουλευτές και η φασιστική ομάδα της Χρυσής Αυγής που κατάφερε να συγκεντρώσει 7% των ψήφων και 21 έδρες.
Αν και ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν σίγουρα ο μεγάλος νικητής των εκλογών, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ένα άλλο πολύ σημαντικό γεγονός. Ξεπερνώντας τον αστείο ισχυρισμό του ΚΚΕ ότι ως κομμουνιστικό κόμμα δεν ανήκει στην Αριστερά (!), το συνολικό αποτέλεσμα της πράγματι κατακερματισμένης Αριστεράς στην Ελλάδα είναι το υψηλότερο της στη σύγχρονη πολιτική ιστορία, ξεπερνώντας το 30% και σπάζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο το ρεκόρ του παλιού κόμματος της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ) το οποίο το 1958, εννέα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, κατάφερε να φτάσει περίπου το 25% προκαλώντας ανατριχίλα στον τότε «ελεύθερο κόσμο».
Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμα για μια λεπτομερή ανάλυση της ψήφου της ριζοσπαστικής Αριστεράς, θεωρούμε ότι είναι χρήσιμο να αναφερθούμε σε κάποια σημαντικά ποιοτικά χαρακτηριστικά της: ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν πρώτος στους νέους σε ηλικία ψηφοφόρους και γενικώς σε ψηφοφόρους μέχρι 55 ετών. Επικράτησε στα μεγάλα αστικά κέντρα, στα οποία η οικονομική και κοινωνική κρίση είναι ιδιαίτερα οξυμένη. Κατάφερε επίσης να εκπροσωπήσει μεγάλα τμήματα λαϊκών στρωμάτων στις φτωχές συνοικίες της Αθήνας και των άλλων μεγάλων πόλεων, στα οποία η διείσδυσή του ήταν, παραδοσιακά, χαμηλή.
Ας μου επιτραπεί να κλείσω αυτό το πρώτο σημείωμα για τις ελληνικές εκλογές με κάποιες πρόσθετες παρατηρήσεις.
Πρώτον, ένας από τους λόγους για τους οποίους η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί μια τόσο σημαντική εξέλιξη σε ευρωπαϊκή κλίμακα οφείλεται στο γεγονός ότι, αν και κάποιος θα περίμενε ότι η δύναμη των δύο πρώην μεγάλων κομμάτων θα μειωνόταν λόγω της λαϊκής δυσαρέσκειας, δεν ήταν προφανές ποιος πολιτικός σχηματισμός θα επωφελείτο από την απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος και την αύξηση της κοινωνικής αναταραχής. Στο πεδίο αυτό η Αριστερά είχε να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό εθνικιστικών, ξενοφοβικών, ακόμα και φασιστικών ομάδων που πρόβαλαν επιχειρήματα υπέρ μιας «ισχυρής, αμόλυντης και ανεξάρτητης χώρας». Οι πολιτικές ελίτ μέσα και έξω από τη χώρα, καθώς και τα κυρίαρχα μέσα μαζικής ενημέρωσης, διέσπειραν συστηματικά τον φόβο περί του κινδύνου εξόδου από την ευρωζώνη η οποία θα οδηγούσε σε πλήρη κατάρρευση της εθνικής οικονομίας. Την ίδια στιγμή η Αριστερά παρέμενε διαιρεμένη, με το ΚΚΕ να αρνείται οποιοδήποτε διάλογο και τη ΔΗΜΑΡ να αρνείται να καθορίσει με σαφήνεια τα όρια της αντίθεσής της στην πολιτική των μνημονίων. Γι’ αυτό η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ ήταν τόσο σημαντική.
Δεύτερον, πέραν της σημαντική εκλογική νίκη, τα μέλη και οι υποστηρικτές του Συνασπισμού και άλλων ομάδων της πολιτικής συμμαχίας του ΣΥΡΙΖΑ είχαν έναν πρόσθετο λόγο να αισθάνονται υπερήφανοι και υπερήφανες. Παρά τις έντονες πιέσεις σχεδόν από κάθε πλευρά του πολιτικού φάσματος και από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν υποχώρησε από τις αξίες του: υπερασπίστηκε τους μετανάστες, εκφράζοντας τη σαφή αντίθεσή του στον εγκλεισμό τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης-εκ των οποίων το πρώτο εγκαινιάστηκε, παρεμπιπτόντως, μόλις λίγες μέρες πριν από τις εκλογές-και υποστηρίζοντας την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μια περίοδο που η κοινωνία ήταν ευάλωτη στην ξενοφοβική προπαγάνδα.
Τα εκλογικά αποτελέσματα στην Ελλάδα είναι σημαντικά όχι μόνο γι’ αυτή τη χώρα, αλλά για όλη την Ευρώπη. Σήμερα, είναι περισσότερο εμφανές από ποτέ άλλοτε πόσο αλληλοεξαρτώμενες είναι οι ευρωπαϊκές χώρες, δεδομένου ότι οι εξελίξεις ακόμα και σε μια μικρή χώρα της περιφέρειας της Ευρώπης μπορεί να δημιουργήσει ένα «φαινόμενο της πεταλούδας» τόσο ισχυρό που να προκαλέσει σεισμό στον ευρωπαϊκό πυρήνα λήψης αποφάσεων. Αυτός είναι ο λόγος που ο Συνασπισμός ουδέποτε αποδέχθηκε το δίλημμα ότι η Ελλάδα ή πρέπει να αποδεχθεί το ισχύον πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο της ΕΕ-όπως υποστηρίζουν το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ-ή να αποχωρήσει οικειοθελώς από την Ένωση-ένα αίτημα που προωθεί το ΚΚΕ, αλλά και κάποιες ομάδες στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ. Αντίθετα, εμείς πιστεύουμε ότι οι αγώνες και η ανυπακοή σε εθνικό επίπεδο πρέπει να συνδυάζονται με τον συντονισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την επανίδρυση της Ευρώπης, που είναι επίσης στόχος και του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς. Η ΕΕ ή θα αλλάξει ή θα πάψει να υπάρχει.
Στους δύσκολους καιρούς μας, οι νίκες των κινημάτων και της ριζοσπαστικής Αριστεράς σε μια ευρωπαϊκή χώρα μπορούν να επηρεάσουν θετικά τους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες σε μια άλλη. Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα ανήκει επίσης στα κινήματα των αγανακτισμένων σε όλη την Ευρώπη, στους απεργούς της Ισπανίας, στους συντρόφους και τις συντρόφισσές μας του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και του Μετώπου της Αριστεράς που σημείωσαν επίσης μεγάλη επιτυχία στις πρόσφατες εκλογές στη Γαλλία. Εμπνευστήκαμε από αυτούς και είχαμε πλήρη συνείδηση του γεγονότος ότι επιστρέφαμε αυτήν την έμπνευση. Σ’ αυτό το πλαίσιο, δεν θα ξεχάσουμε ποτέ την φυσική παρουσία εκπροσώπων των κομμάτων της Ευρωπαϊκής Αριστεράς στις συγκεντρώσεις μας, καθώς και την ηθική στήριξη που των συντρόφων μας σε όλη την Ευρώπη.
Παρά την εκλογική επιτυχία μας, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η επιτυχία της ριζοσπαστικής Αριστεράς δεν μπορεί είναι δεδομένη και διαρκής. Στον αγώνα μας έχουμε να αντιμετωπίσουμε, σε καθημερινή βάση, δύο μεγάλους εχθρούς: α) τις κατεστημένες πολιτικές δυνάμεις που θέλουν να καθυποτάξουν τους λαούς της Ευρώπης στις εφαρμοζόμενες πολιτικές λιτότητας και β) τις δυνάμεις του αντιδραστικού ριζοσπαστισμού, της άκρας και φασιστικής Δεξιάς, το Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, τη Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα και τους συμμάχους τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ο αγώνας συνεχίζεται!
Αυτό το άρθρο είναι αποτέλεσμα συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων και ιδεών μεταξύ του συγγραφέα και της Έλενας Παπαδοπούλου.