Το όραμα του Γάλλου προέδρου για την Ευρώπη, που συχνά χαιρετίζεται ως φιλόδοξο και προοδευτικό, φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με τη συμβατική νεοφιλελεύθερη εθνική του πολιτική. Ωστόσο, πίσω από αυτή την ασυμφωνία κρύβεται μια συνεκτική στρατηγική που αποτελεί κλειδί για την επανεκλογή του.
Στην ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 19 Ιανουαρίου, ο Εμανουέλ Μακρόν περιέγραψε το όραμά του για την Ευρωπαϊκή Ένωση που βασίζεται σε "τρεις δεσμεύσεις": "δημοκρατία", "ευημερία" και "ειρήνη". Πίσω από τις φανταχτερές λέξεις όμως κρύβονται συνοπτικά οριοθετημένοι στόχοι για μια πιο κυρίαρχη Ευρώπη απέναντι στις νέες γεωπολιτικές προκλήσεις, ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των αυξανόμενων ανισοτήτων και η υπεράσπιση των κανόνων δικαίου.
Ενόψει του ενδεχομένου επανεκλογής του τον Απρίλιο, ο Μακρόν σκοπεύει να χρησιμοποιήσει τη γαλλική προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως πολιτικό εργαλείο τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο Μακρόν θα χρησιμοποιήσει τα δυνατά του χαρτιά: υπήρξε συνεπής στις ευρωπαϊκές του πολιτικές από την προεδρική εκστρατεία του 2017, κατά την οποία ζητούσε μεγαλύτερη ολοκλήρωση και μεταρρυθμίσεις. Εξετάζοντας την ευρωπαϊκή του πορεία και τους στόχους της γαλλικής Προεδρείας στην ΕΕ και συζητώντας την πολιτική του στη Γαλλία, θα δούμε πώς η σφαίρα της ευρωπαϊκής του πολιτικής είναι συνυφασμένη με την εθνική του πολιτική.
Μετά από μια νικηφόρα προεκλογική εκστρατεία το 2017, όπου εμφανίστηκε ως προοδευτικός Ευρωπαίος, ο Mακρόν παρουσίασε το όραμά του για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια ομιλία του στη Σορβόννη τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, περιγράφοντας τα ίδια θέματα: άμυνα, οικολογία, ψηφιοποίηση και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, στο πλαίσιο μιας πιο κυρίαρχης ΕΕ.
Ακολουθούν παραδείγματα αυτού που ο ίδιος αποκαλεί "σημαντική πρόοδο":
- Η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας με επενδύσεις ύψους 8 δισεκατομμυρίων ευρώ για τα έτη 2021-2027 αντιστοιχεί μόνο στο 0,5% του συνολικού αμυντικού προϋπολογισμού των κρατών μελών.
- Οι στόχοι για ενεργειακή ουδετερότητα το 2050 είναι φιλόδοξοι αλλά όχι δεσμευτικοί. Ο ρόλος που διαδραματίζουν οι περιβαλλοντικές δαπάνες στην ΕΕ για την περίοδο 2021-2027 είναι τεχνητά διογκωμένος, σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου το 2020.
- Η τροποποίηση, το 2018, της εξαιρετικά αμφισβητούμενης Οδηγίας του 1996 για τους αποσπασμένους εργαζομένους, μόνο επέκτεινε την τήρηση των ελάχιστων προτύπων του κράτους υποδοχής για τα επιδόματα (οι κοινωνικές εισφορές, που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού ντάμπινγκ, εξακολουθούν να εξαιρούνται) και μείωσε το χρονικό όριο απόσπασης από 2 χρόνια σε 1 -ενώ ο μέσος χρόνος ήταν μόλις 4 μήνες.
Προκύπτει ένα μοτίβο κατά το οποίο τα πολλά λόγια αντιστοιχούν σε ελάχιστα αποτελέσματα, κάτι που εξακολουθεί να είναι σύνηθες στην ευρωπαϊκή πολιτική, όπου οι διαπραγματευτικοί στόχοι ανακοινώνονται στην αρχή για να αποτελέσουν στη συνέχεια αντικείμενο συμβιβασμού μεταξύ των εταίρων. Όμως ο Μακρόν επιδίδεται συχνά στο να εμφανίζεται ως μεγάλος μεταρρυθμιστής, μια εικόνα που ενισχύεται από το ευρωπαϊκό κατεστημένο που είδε την εκλογή του το 2017 ως μια ευπρόσδεκτη διάψευση του "εθνικιστικού" και "λαϊκιστικού" κύματος.[1]
Όσον αφορά τη γαλλική Προεδρεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Μακρόν σκοπεύει να σημειώσει πρόοδο σε συγκεκριμένους τομείς: την εφαρμογή του Μηχανισμού Προσαρμογής των Συνόρων Άνθρακα και τον αγώνα κατά της «εισαγόμενης αποψίλωσης των δασών», μια ευρωπαϊκή νομοθεσία για τον κατώτατο μισθό προκειμένου να ενισχυθούν οι χαμηλοί μισθοί των φτωχότερων κρατών μελών, το δικαίωμα πρωτοβουλίας για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής προκειμένου να περιοριστεί η παράνομη μετανάστευση. Ο Μακρόν εξακολουθεί να προτείνει προοδευτικούς στόχους, ενώ εμφανίζεται σκληρός στο θέμα της μετανάστευσης για να εξυπηρετήσει τα δεξιά κράτη μέλη. Όμως, όπως είδαμε, η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από την καλή θέληση των άλλων κρατών μελών.
Αυτή η ευρωπαϊκή δημόσια εικόνα του (προοδευτικού) μεταρρυθμιστή πηγάζει εν μέρει από τη γνήσια ευρωπαϊκή στρατηγική του αλλά και από μια πολιτικά καθοδηγούμενη ανάγκη του να εμφανίζεται ως ο μοναδικός ηγέτης της φιλοευρωπαϊκής τάσης στη γαλλική πολιτική, όπου ο ευρωσκεπτικισμός υπήρξε πάντα ισχυρός.
Ο Μακρόν έχει δηλώσει αρκετές φορές ότι για να είναι προοδευτική στα ευρωπαϊκά θέματα, η Γαλλία έπρεπε να θεωρείται σοβαρή από τους εταίρους της (δηλαδή τη Γερμανία και τις «τέσσερις φειδωλές»: Αυστρία, Δανία, Ολλανδία, Σουηδία) και, ως εκ τούτου, έπρεπε να εφαρμόσει διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να τηρήσει τις δημοσιονομικές της υποχρεώσεις.[2] Αυτές οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, που διαταράσσουν την αγορά εργασίας και μειώνουν τους φόρους για τους πλούσιους, θεωρήθηκαν εργαλείο για την αποκατάσταση του γοήτρου της Γαλλίας ως βιώσιμου εταίρου.
Παρά την αναντιστοιχία μεταξύ της δημόσιας εικόνας και των πολιτικών του, ο Μακρόν διατηρεί σταθερά το εκλογικό του σώμα του 2017: τα δύο τρίτα των ψηφοφόρων που τον ψήφισαν το 2017 θα τον ξαναψηφίσουν το 2022, μαζί με το ένα τέταρτο όσων είχαν ψηφίσει τον υποψήφιο της συντηρητικής Δεξιάς. Με τη διολίσθηση του πολιτικού τοπίου προς τα δεξιά -οι τρεις κύριοι αντίπαλοι του Μακρόν (Πεκρές, Λεπέν και Ζεμούρ) είναι στα δεξιά του- η κεντρώα δημόσια εικόνα του παραμένει αλώβητη. Στα αριστερά του, πολυάριθμοι υποψήφιοι μάχονται για μόλις ένα 25% του εκλογικού σώματος.
Για να καλύψει αυτό το κενό, ο Μακρόν έχει ένα άλλο ατού: την ευρωπαϊκή του ατζέντα, όπου είναι μακράν ο πιο συνεκτικός και πιστώνεται ως τέτοιος από τους ψηφοφόρους. Ο ευρωσκεπτικισμός ήταν πάντα ισχυρός στη Γαλλία, από την οριακή έγκριση με (50,8%) της Συνθήκης του Μάαστριχτ στο δημοψήφισμα του 1992, μέχρι την ξεκάθαρη απόρριψη (με 54,7%) της Συνθήκης για τη θέσπιση Ευρωπαϊκού Συντάγματος το 2005.
Η διάβρωση των πρώην κυβερνητικών κομμάτων της Αριστεράς και της Δεξιάς (Σοσιαλιστικό Κόμμα και Ρεπουμπλικάνοι), επέτρεψε στον Μακρόν να συγχωνεύσει τις κεντροαριστερές και τις κεντροδεξιές φιλοευρωπαϊκές τάσεις τους και να χρησιμοποιήσει τα ευρωπαϊκά θέματα για να ενοποιήσει το εκλογικό του μπλοκ. Αυτό έκανε πιο ορατή τη διάκριση (που ήταν πραγματικά εμφανής μόνο κατά τη διάρκεια των εκστρατειών για το ευρωπαϊκό δημοψήφισμα) μεταξύ του κυρίαρχου πολιτικού κέντρου που προωθεί την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και δύο διαφορετικών ειδών ευρωσκεπτικισμού: από τα αριστερά καταγγέλλεται το φιλελεύθερο πλαίσιο των συνθηκών, ενώ από τα δεξιά η υλική και συμβολική απώλεια της εθνικής κυριαρχίας, ιδίως όσον αφορά τη διαχείριση της μετανάστευσης.
Ο συγκερασμός των διαφορετικών επικρίσεων της ΕΕ σε μια συνεκτική πολιτική θέση είναι το αφήγημα των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης για το τέλος του κλασικού διαχωρισμού Αριστεράς-Δεξιάς που υποτίθεται ότι αντικαθίσταται από μια αντίθεση μεταξύ των υποστηρικτών της Ευρώπης και των ευρωσκεπτικιστών. Στην τυπική μορφή της κυρίαρχης ιδεολογίας[3], αυτό που εμφανίζεται ως αντίθεση είναι στην πραγματικότητα μια ιεράρχηση μεταξύ των «ευρω-οπτιμιστών», «που αγκαλιάζουν την αλλαγή», και των «ευρωσκεπτικιστών», που απορρίπτονται ως «εθνικιστές» και «οπισθοδρομικοί». Αυτό καθιστά τον Εθνικό Συναγερμό την κύρια αντιπολίτευση στον Μακρόν. Δεδομένου ότι οι επικριτικές θέσεις για την ΕΕ είναι μερικές φορές δύσκολο να διακριθούν -η αντίθεση στους αποσπασμένους εργαζόμενους μπορεί να έχει τόσο κοινωνικούς λόγους όσο και ξενοφοβικούς-, κάποιοι, τόσο από την Αριστερά όσο και τη Δεξιά, πρότειναν την ενοποίηση των ευρωσκεπτικιστών, για την οποία επινόησαν την ονομασία: η «υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας από τις δυο όχθες» ("le souverainisme des deux rives").
Χάρη στη γαλλική Προεδρεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Μακρόν μπορεί να χρησιμοποιήσει την προβολή των ευρωπαϊκών θεμάτων προς όφελός του, δεδομένου ότι άλλοι «ευρω-οπτιμιστές» υποψήφιοι, όπως οι Πράσινοι ή το Σοσιαλιστικό Κόμμα, παίρνουν στις εθνικές δημοσκοπήσεις μόνο 5%. Έχοντας ουσιαστικά το μονοπώλιο στην υποστήριξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, μπορεί έτσι να εκμεταλλευτεί τις εγγενείς παγίδες της ευρωσκεπτικιστικής θέσης και να παίξει το αγαπημένο του χαρτί: δεν υπάρχει πια διάκριση Αριστεράς/Δεξιάς, υπάρχουν μόνο αυτοί που τάσσονται υπέρ της Ευρώπης, αποδεχόμενοι τον ορθό λόγο και τη νεοτερικότητα, και οι αναχρονιστικοί αντίπαλοί τους που την απορρίπτουν.
Παραπομπέ
[1] Στο εξώφυλλο του περιοδικού Economist 17-23 Ιουνίου 2017 χαρακτηρίζεται ως "ο σωτήρας της Ευρώπης".
[2]Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Le Grand Continent στις 16 Νοεμβρίου 2020, ο Μακρόν δηλώνει:
"…βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής […] του σύγχρονου καπιταλισμού […] που γίνεται όλο και πιο χρηματιστικός, που γίνεται υπερσυγκεντρωτικός και δεν μας επιτρέπει πλέον να διαχειριζόμαστε τις ανισότητες στις κοινωνίες μας αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Και θα είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε σε αυτά τα ζητήματα μόνο με την αναθεώρησή του. Πρώτα απ’ όλα, δεν μπορούμε να το κάνουμε μόνο σε μια χώρα – γι’ αυτό, έχω προτείνει συγκεκριμένη πολιτική, για την οποία αναλαμβάνω την ευθύνη. Όπως ο σοσιαλισμός δεν λειτούργησε σε μία χώρα, έτσι και ο αγώνας ενάντια σε αυτή τη μορφή καπιταλισμού είναι αναποτελεσματικός σε μία μόνο χώρα".
[3] Pierre Bourdieu και Luc Boltanski, ‘La production de l’idéologie dominante’, Actes de la Recherche en Sciences Sociales, 1976.