Ο Paul Elek στην εξέγερση των «κίτρινων γιλέκων» (gilets jaunes).
Το γαλλικό ηφαίστειο εκρήγνυται ξανά, μετά από χρόνια υπόγειας δραστηριότητας. Το Σάββατο 1 Δεκεμβρίου, ο κόσμος ανακάλυψε πόσο βαθιά είναι η κοινωνική κρίση στη Γαλλία. Μετά από μια μακρά ημέρα εξεγέρσεων που εξαπλώθηκαν στις πιο ευυπόληπτες συνοικίες του Παρισιού, τα ΜΜΕ και η γαλλική κυβέρνηση συνειδητοποίησαν τελικά την έκταση που έχει πάρει το κοινωνικό κίνημα που γεννήθηκε πριν από λίγες εβδομάδες. Θα προσπαθήσω να σας μεταφέρω μερικές βασικές πληροφορίες, για να κατανοήσετε καλύτερα την εξέγερση των «gilets jaunes» (κίτρινων γιλέκων).
Ο κίτρινος πυρετός εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα πριν προλάβουμε να το συνειδητοποιήσουμε. Πολλοί από τους ανθρώπους που ασχολούνται με την πολιτική έλεγαν διαρκώς, την τελευταία δεκαετία, ότι το κοινωνικό ρήγμα στη Γαλλία οδηγεί στα πρόθυρα μιας κοινωνικής έκρηξης, όμως κανένας, ούτε τα εργατικά σωματεία ούτε τα πολιτικά κόμματα, δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι έβλεπε αυτό που ερχόταν! Αρχικά, το κίνημα ξεκίνησε ως κάλεσμα να βάλουμε όλοι ένα κίτρινο γιλέκο στο ταμπλό των αυτοκινήτων, για να διαμαρτυρηθούμε κατά της αύξησης του φόρου στο πετρέλαιο[1]. Η κυβέρνηση είχε ανακοινώσει την πρόθεσή της να αυξήσει τη φορολόγηση στα καύσιμα, προκειμένου να επενδύσει σε ανανεώσιμες μορφές ενέργειας. Όμως, μόνο 7 δις (20,5%) από τα αναμενόμενα έσοδα από το φόρο θα επενδύονταν άμεσα[2]. Τον Οκτώβριο, διάφορα βίντεο που προβάλλονταν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και καλούσαν σε κινητοποιήσεις, άρχισαν να βρίσκουν ανταπόκριση στην κοινωνική βάση. Στο τέλος του μήνα, κυκλοφόρησε μια συλλογή υπογραφών για την εφαρμογή μιας «μη τιμωρητικής» οικολογικής πολιτικής και την απόσυρση του φόρου. Η κίνηση αυτή συγκέντρωσε ένα εκατομμύριο υπογραφές μέσα σε μια εβδομάδα. Οι εκκλήσεις για «απολιτική» κινητοποίηση των «πολιτών» βρήκαν απήχηση στις λαϊκές τάξεις, η δραστηριότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κορυφώθηκε και, σύντομα, η πρόταση για τη διεξαγωγή διαδήλωσης στις 17 Νοεμβρίου απέσπασε τη συναίνεση διάφορων ομάδων του facebook. Το εντυπωσιακό είναι πως στην αρχή, το πολιτικό ζήτημα έγινε αντιληπτό ως εξέγερση κατά του φόρου και ως άρνηση να πληρώσουν περισσότερα. Η Αριστερά ήταν, όντως, πολύ καχύποπτη απέναντι σε αυτό το αίτημα: ορισμένοι το χαρακτήριζαν «συντεχνιακό[3]», κάποιοι άλλοι «φασιστική» ή «ακροδεξιά πρωτοβουλία». Αψηφώντας όσα έλεγαν τα ΜΜΕ και οι πολιτικοί, οι λίγοι άνθρωποι που οργάνωσαν το κίνημα καλούσαν σε κινητοποιήσεις πέρα από «πολιτικά κόμματα και συνδικάτα». Στις 17 Νοεμβρίου, παρότι πραγματοποιήθηκαν κάποιες διαδηλώσεις, έγινε κάτι πρωτότυπο: τα μέλη του κινήματος απέκλεισαν και κατέλαβαν κυκλικούς κόμβους, αυτοκινητόδρομους, δρόμους, ακόμη και εμπορικές ζώνες (στις αγροτικές και τις περιαστικές περιοχές, όλες οι εμπορικές δραστηριότητες συγκεντρώνονται, πλέον, σε τέτοιες ζώνες, που βρίσκονται έξω από τις πόλεις και είναι προσβάσιμες κυρίως με το αυτοκίνητο). Στην κινητοποίηση συμμετείχαν περί τους 300.000 με 400.000 ανθρώπους οι οποίοι είχαν οργανωθεί από μόνοι τους και φορούσαν τα διάσημα κίτρινα γιλέκα, τη χρήση των οποίων επιβάλλει ο νόμος σε κάθε όχημα, προκειμένου να είναι ορατό σε περίπτωση τροχαίου.
Από τη διαδήλωση κατά του φόρου στη βαθύτερη κοινωνική κρίση
Έχουν περάσει είκοσι μέρες και το κίνημα παραμένει ισχυρό. Καθημερινά γίνονται καταλήψεις κυκλικών κόμβων, που επιφέρουν καθυστερήσεις στους αυτοκινητόδρομους και τους δρόμους και ελέγχουν την πρόσβαση στις εμπορικές ζώνες των περιαστικών και των αγροτικών περιοχών. Όμως το κίνημα, από διαμαρτυρία κατά του φόρου, στράφηκε στη βαθύτερη κοινωνική κρίση. Τη δεύτερη εβδομάδα, στις 24 Νοεμβρίου, η διαδήλωση στα Ηλύσια Πεδία (Champs Elysées) κατέληξε σε φιάσκο για την κυβέρνηση. Τα τελευταία χρόνια έχουν στιγματιστεί από τη συχνή και επαναλαμβανόμενη αστυνομική βία και βαρβαρότητα. Αυτή τη φορά, ο κόσμος έστησε οδοφράγματα στην πιο διάσημη γαλλική λεωφόρο. Οι συγκρούσεις με την αστυνομία συνεχίζονταν σε καθημερινή βάση, ήταν όμως επικεντρωμένες στα Ηλύσια Πεδία. Παρόλο που τα ΜΜΕ και η κυβέρνηση προσπαθούσαν συνεχώς να ρίξουν την ευθύνη σε «ακροδεξιές ομάδες» και «επαγγελματίες ταραξίες», για να απαξιώσουν το κίνημα, η υποστήριξη της κοινής γνώμης μεγάλωνε[4]. Όσο η κυβέρνηση αρνούνταν να ακούσει τα λαϊκά αιτήματα, τόσο περισσότερο το κίνημα μετατρεπόταν σε κοινωνική εξέγερση ενάντια στο «υψηλό κόστος ζωής» και την «κοινωνική αδικία που εμπεριέχουν οι κυβερνητικές πολιτικές». Είναι αλήθεια ότι η κυβέρνηση εφάρμοσε, από τη στιγμή που ανέλαβε, μια σειρά πολιτικών οι οποίες στράφηκαν εναντίον της. Εμβληματικότερη όλων ήταν η μείωση του ISF (φόρου μεγάλης περιουσίας): οι εκατό πλουσιότεροι άνθρωποι στη χώρα κέρδισαν ένα εκατομμύριο ευρώ ο καθένας με τη μορφή φορολογικής μείωσης. Όσοι ζουν σε αγροτικές περιοχές και στην περιφέρεια -και αναγκάζονται να χρησιμοποιούν το αυτοκίνητό τους για να πάνε στη δουλειά τους ή σε οποιαδήποτε κοινωνική εκδήλωση- αρνήθηκαν να πληρώσουν και να κάνουν θυσίες, τη στιγμή που οι πιο προνομιούχοι τη βγάζουν καθαρή χάρη στις αντικοινωνικές πολιτικές του Προέδρου Μακρόν, γνωστού πλέον ως «ο Πρόεδρος των πλουσίων». Η Αριστερά είχε προειδοποιήσει ότι τα χρόνια λιτότητας και συμπίεσης των μισθών θα οδηγούσαν σε έκρηξη. Που θα ξεσπούσε στη «βαθιά Γαλλία», εκείνη των 8,5 εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας, εκείνη των αμειβόμενων με τον κατώτατο μισθό (1187 ευρώ). Ενδιαφέρον έχει, ωστόσο, η μεγάλη ετερογένεια των εμπλεκομένων. Μια έρευνα του ιδρύματος Espaces Marx που είναι σε εξέλιξη, έχει καταλήξει σε ένα πρώτο συμπέρασμα: στις κινητοποιήσεις συμμετέχουν πολλοί άνθρωποι που δεν ψηφίζουν, όπως και άνθρωποι που ψήφισαν το Εθνικό Μέτωπο, αλλά και οπαδοί της Ανυπότακτης Γαλλίας. Αυτή τη στιγμή, οι οπαδοί της Λεπέν δεν φαίνεται να επηρεάζουν την εξέλιξη του κινήματος. Γιατί η συμμετοχή των λαϊκών τάξεων, των απόρων, των φτωχών και επισφαλώς εργαζόμενων, αλλά και των ηλικιωμένων που ζουν με συντάξεις πείνας είναι μεγάλη. Όλοι αυτοί έχουν συμφωνήσει να μην επιτρέψουν να γίνει πολιτική χρήση της οργής τους, ούτε από τα συνδικάτα ούτε από τα πολιτικά κόμματα.
Γιατί το κίνημα στράφηκε προς τη βαθύτερη κοινωνική και πολιτική κρίση; Καταρχάς, ήταν πολύ ενδιαφέρον να βλέπεις τα ΜΜΕ να προσκαλούν αυτούς τους αυτοσχέδιους ακτιβιστές στα κανάλια για να αιτιολογήσουν την άρνησή τους να πληρώνουν όλο και περισσότερα. Η αστική τάξη ανέκαθεν στήριζε την άποψη που καταγγέλλει ότι στη Γαλλία οι φορολογικοί συντελεστές και τα κοινωνικά επιδόματα είναι υψηλά. Αυτό ενίσχυσε πράγματι, στο παρελθόν, τον κυρίαρχο λόγο που στόχευε στην απορρύθμιση των μέτρων κοινωνικής προστασίας και του δημόσιου τομέα. Ωστόσο, χωρίς να το συνειδητοποιήσουν, όσο περισσότερο η κυβέρνηση απαντούσε ότι «θα παραμείνει προσηλωμένη στο στόχο της», τόσο μεγάλωναν τα πολιτικά αιτήματα. Πολύ σύντομα, αρκετοί άρχισαν να ζητούν την ακύρωση της μείωσης του φόρου ISF, την αύξηση του κατώτατου μισθού και των συντάξεων. Επίσης, εξέφρασαν έντονα το αίτημα της επαναφοράς των δημόσιων υπηρεσιών, ειδικά στις αγροτικές και περιαστικές περιοχές που υποφέρουν από την απουσία τους (από τους τομείς της υγείας μέχρι τις ταχυδρομικές υπηρεσίες ή τις μεταφορές). Η δεύτερη μείζων πολιτική ιδέα που αναδείχθηκε, ήταν η ανάγκη για μια θεσμική αλλαγή: διάφορα αιτήματα άρχισαν να προβάλλονται, από την κατάργηση της Γερουσίας μέχρι τη διάλυση του Κοινοβουλίου και την προκήρυξη εκλογών. Η κυβέρνηση και η κυβερνητική πλειοψηφία -στην οποία συμμετέχουν βουλευτές της αστικής τάξης πλήρως απομακρυσμένοι από την πραγματικότητα των κοινών ανθρώπων- δεν συνειδητοποιούν ακόμα το βαθμό επιδείνωσης της κατάστασης.
Η μεγάλη στήριξη στα κίτρινα γιλέκα
Σύσσωμη η αντιπολίτευση, από την Αριστερά μέχρι τη Δεξιά, έκανε έκκληση για στήριξη του κινήματος, ενώ η κοινή γνώμη εκφραζόταν υπέρ τους με ποσοστά που κυμαίνονταν μεταξύ 72% και 80%, σύμφωνα με τις σφυγμομετρήσεις[5]. Το Σάββατο, 1 Δεκεμβρίου, η κινητοποίηση πέρασε σε άλλο επίπεδο όσον αφορά τη βία και το ριζοσπαστισμό. Στο Παρίσι και έξι άλλες πόλεις εκδηλώθηκαν ταραχές, ενώ οι αποκλεισμοί και οι δράσεις στην περιφέρεια συνεχίζονταν για δυο εβδομάδες και πλέον. Διαδηλωτές που προσπαθούσαν να φτάσουν στο Προεδρικό Μέγαρο κατέλαβαν τους δρόμους της πιο αστικής συνοικίας του Παρισιού. Από την αρχή του κινήματος είχαμε περισσότερους από 800 τραυματίες[6], μια ηλικιωμένη γυναίκα πέθανε από βόμβα δακρυγόνου που τη χτύπησε στο κεφάλι, δυο άλλοι είναι σε κώμα γιατί δέχτηκαν πλαστικές σφαίρες στο κεφάλι[7], παρά τη ρητή αστυνομική εντολή να μη χρησιμοποιηθούν «χαμηλές βολές». Η καταστολή είναι απίστευτη: 1600[8] άνθρωποι συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες. Η πολιτική εξουσία αιφνιδιάστηκε το περασμένο Σάββατο, ενώ το αφήγημά της περί «ακροαριστερών» και «ακροδεξιών» που επιδιώκουν το χάος και επιτίθενται στη Δημοκρατία δεν έπεισε την κοινή γνώμη. Στην αρχή της εβδομάδας, ο Πρωθυπουργός εξήγγειλε το «μορατόριο» στην επιβολή του φόρου πετρελαίου για έξι μήνες. Ο κόσμος όμως δεν σταμάτησε τις κινητοποιήσεις, γιατί κατάλαβε ότι ήταν παγίδα. Δυο μέρες μετά η κυβέρνηση ακύρωσε τον νόμο για όλο τον χρόνο, σχεδόν εκλιπαρώντας τους διαδηλωτές να μην καλέσουν σε νέα διαδήλωση το επόμενο Σάββατο και ζητώντας την έναρξη του διαλόγου. Όμως, δεν αρκούσε. Ήταν πλέον πολύ αργά και τώρα ο κόσμος ζητά πολλά περισσότερα. Το πιο συνηθισμένο αίτημα είναι η παραίτηση του Προέδρου Μακρόν. Η κυβέρνηση είπε αυτή την εβδομάδα ότι η Δημοκρατία κινδυνεύει και ότι το κάλεσμα για νέες διαδηλώσεις το ερχόμενο Σάββατο θα είναι ανεύθυνο. Ο ίδιος Πρόεδρος που είχε αγνοήσει τα συνδικάτα και την αντιπολίτευση, ζητά τώρα να κάνουν έκκληση για παύση. Τώρα, στο κίνημα προσχώρησαν και οι φοιτητές και οι μαθητές γυμνασίου, ενώ οι διαδηλώσεις δυνάμωσαν εξαιτίας της αστυνομικής καταστολής. Την Πέμπτη, 6 Δεκεμβρίου, κι ενώ η κυβέρνηση είχε ανακοινώσει ότι θα χρησιμοποιούσε ένα στρατιωτικό όχημα στη διαδήλωση του προσεχούς Σαββάτου, στον Τύπο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εμφανίστηκε το βίντεο εκατό μαθητών γυμνασίου που είχαν γονατίσει στο έδαφος, με τα χέρια στο κεφάλι, «υπό αστυνομική επιτήρηση[9]». Αυτή η κρίση δεν γνωρίζει προηγούμενο και η πολιτική εξουσία μοιάζει να είναι χαμένη στη μετάφραση.
Η δυναμική αυτού του πολύπλευρου κινήματος είναι μεγάλη. Ανέστειλε τη δυνατότητα της κυβέρνησης να συνεχίσει στο στόχο της: τη διάλυση κάθε μέτρου κοινωνικής προστασίας και του κράτους πρόνοιας στη Γαλλία. Όμως, μένει να αξιολογήσουμε τα πολιτικά αποτελέσματα του κινήματος. Παρότι και η Αριστερά (Ανυπότακτη Γαλλία, ΚΚΓ, κάποιοι σοσιαλιστές) και ορισμένα συνδικάτα (οι Solidaires και κάποια τοπικά τμήματα της CGT) έχουν μπει στη μάχη, ορισμένα από τα πολιτικά αιτήματα δεν είναι προοδευτικά. Είναι δύσκολο αυτήν την περίοδο να προσδιορίσουμε ποια πολιτικά αιτήματα έχουν την υποστήριξη όλων ή της πλειοψηφίας και δεν αφορούν μόνο μερικούς. Ορισμένα δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτά από την Αριστερά: η μείωση της κοινωνικής συμμετοχής των εταιριών, η απέλαση των μεταναστών στους οποίους δεν έχει δοθεί άσυλο,… Προς στιγμήν, η πολιτικοποίηση του κινήματος έχει εστιαστεί στο «υψηλό κόστος ζωής» και την ανάγκη φορολόγησης των πλουσίων και των μεγάλων επιχειρήσεων για τη στήριξη μιας νέας οικολογικής πολιτικής. Ο προσδιορισμός της εξέλιξης αυτής της βαθιάς κρίσης αποτελεί καθημερινή μάχη, μια μάχη που αυτή τη στιγμή φαίνεται να κερδίζουν οι προοδευτικές δυνάμεις. Ας γνωρίζει ο Μακρόν ότι είναι ανεπιθύμητος από τον γαλλικό λαό!
Για περισσότερη ανάγνωση: Demands of France’s Yellow Vests as uploaded by France Bleu, Nov 29;
Μετάφραση από τα αγγλικά: Καλλιόπη Αλεξοπούλου
[1]lavdn.lavoixdunord.fr/500160/article/2018-12-03/gilets-jaunes-les-etapes-d-une-fronde-inedite
[2] www.europe1.fr/societe/prix-du-carburant-seulement-205-des-taxes-servent-a-la-transition-ecologique-3796691
[3] en.oxforddictionaries.com/definition/poujadism
[4] www.lefigaro.fr/politique/le-scan/2018/12/03/25001-20181203ARTFIG00131-malgre-les-violences-le-soutien-des-francais-aux-gilets-jaunes-reste-massif.php
[5] www.ledauphine.com/france-monde/2018/12/06/sondages-l-opinion-toujours-derriere-les-gilets-jaunes
[6] www.liberation.fr/checknews/2018/12/04/gilets-jaunes-quel-est-le-bilan-officiel-des-morts-blesses-et-interpelles-depuis-le-debut-du-mouveme_1695762
[7] www.mediapart.fr/journal/france/061218/gilets-jaunes-ces-manifestants-blesses-ou-mutiles-par-la-riposte-policiere
[8] www.liberation.fr/checknews/2018/12/04/gilets-jaunes-quel-est-le-bilan-officiel-des-morts-blesses-et-interpelles-depuis-le-debut-du-mouveme_1695762
[9] www.lefigaro.fr/actualite-france/2018/12/07/01016-20181207ARTFIG00071-mantes-la-jolie-des-images-de-jeunes-interpelles-par-la-police-font-polemique.php