Το μαύρο φθινόπωρο της τσεχικής αριστεράς

Το κίνημα ΑΝΟ 2011 ήταν ο καθαρός νικητής των εκλογών. Ιδρύθηκε πάνω στη βάση του πρώην κινήματος Δράση Δυσαρεστημένων Πολιτών. “Αnο” σημαίνει “ναι” στα τσεχικά. Το κίνημα δηλώνει ότι ανήκει στο κέντρο ή στην κεντροδεξιά και είναι μέλος της ομάδας  ALDE του Ευρωπαϊκόυ Κοινοβουλίου.

 

Το ODS, ή αλλιώς  Αστικό Δημοκρατικό Κόμμα, κατατάσσεται δεύτερο. Είναι ένα παραδοσιακό συντηρητικό και ευρωσκεπτικιστικό κόμμα της δεξιάς. Ακολουθούν, σε απόσταση αναπνοής οι Πειρατές, που μπορούν να θεωρηθούν ως τσέχικος κλώνος των κομμάτων των Πειρατών στη Δυτική Ευρώπη, αλλά τοποθετούνται πιο δεξιά από αυτούς (“αντικομμουνιστές”). Πρόκειται για ένα κόμμα που δεν έχει προσδιορίσει τους πολιτικούς του στόχους και που συνήθως εκροσωπούνταν σε δημοτικό και περιφερειακό επίπεδο μόνο. Το SPD (Ελευθερία και Άμεση Δημοκρατία) έλαβε ακριβώς το ίδιο ποσοστό με τους Πειρατές. Το κόμμα αυτό δημιουργήθηκε από τη διάσπαση του USVIT που εκπροσωπούνταν στο Κοινοβούλιο την περίοδο 2013-2017.    

Άλλα δυο κόμματα πέτυχαν το όριο του 5% που είναι απαραίτητο για την εκπροσώπησή τους στη Βουλή: το TOP 09, ένα δεξιό φιλοευρωπαϊκό κόμμα και το STAN (Δήμαρχοι και Ανεξάρτητοι), ένα πολιτικό κίνημα που αρχικά λανσαρίστηκε ως οργάνωση βάσης σε επίπεδο δήμων, αλλά στη συνέχεια δραστηριοποιήθηκε και σε εθνικό επίπεδο. Ανήκει στην ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΡΡ) στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Tα δυο παραπάνω κόμματα είχαν συνεργαστεί στις προηγούμενες εκλογές και είχαν λάβει 26 έδρες, αλλά αυτή τη φορά αποφάσισαν να κατέβουν ξεχωριστά.

Οι Πράσινοι έλαβαν μόνο 1,46%, ως εκ τούτου δεν θα εκπροσωπηθούν στο Κοινοβούλιο. Η συνολική εκλογική συμμετοχή ήταν 60,84% και παρουσίασε ελαφρά αύξηση σε σχέση με τις περασμένες εκλογές (2013: 59,48%).

 

Μια πρώτη ανάλυση των αποτελεσμάτων

Οι εκλογές επιβεβαίωσαν ότι τα (ριζοσπαστικά και τα μετριοπαθή) κόμματα της τσεχικής αριστεράς ακολουθούν ουσιαστικά την τάση που κυριαρχεί στα κινήματα της ευρωπαϊκής αριστεράς (με κάποια χρονική υστέρηση). Αυτή η τάση δεν αφορά μόνο τα εκλογικά αποτελέσματα, αλλά κυρίως την αλλαγή του τρόπου πρόσληψης της αριστεράς από το ευρύτερο κοινό.

Στο τσεχικό πολιτικό τοπίο, υπάρχουν δυο αριστερά κόμματα, οι Σοσιαλδημοκράτες και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Και τα δυο είναι παλαιά. Εκτός από τα μέλη τους, και τα δυο έχουν απήχηση σε ένα ευρύτερο φάσμα ψηφοφόρων οι οποίοι έχουν μια πιο χαλαρή -αν όχι καμιά- σχέση με τα ίδια τα κόμματα.

Η διαφορά ανάμεσα στα δύο είναι ότι η Σοσιαδημοκρατία είναι ένα παραδοσιακό ρεφορμιστικό κόμμα που εργάζεται για τη “βελτίωση των συνθηκών του καπιταλισμού”, μια έννοια που ο κόσμος αντιλαμβάνεται ως “κράτος πρόνοιας”. Οι πολιτικοί επιστήμονες ορίζουν το Κομμουνιστικό Κόμμα ως αντισυστημικό, γιατί επιδιώκει την ουσιαστική αλλαγή της πολιτικής τάξης, σε συνδυασμό με τον στρατηγικό στόχο της καθιέρωσης του σοσιαλισμού (παρότι ο τελευταίος δεν ορίζεται με σαφήνεια). Στα χαρτιά και τους λόγους του, το Κομμουνιστικό Κόμμα τονίζει ότι οι όποιες συτημικές κοινωνικές αλλαγές απαιτούνται, πρέπει να θεμελιώνονται σε δημοκρατικές αποφάσεις των πολιτών.

Στη Δημοκρατία της Τσεχίας, το Πράσινο Κόμμα δε συνδέεται με την αριστερά. Από την άποψη των αξιών του, το κόμμα είναι μάλλον εγγύτερα στην αριστερή θεώρηση του κόσμου. Ωστόσο, ο “φάκελος δράσης του” που σχετίζεται με τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση συνασπισμού της περιόδου 2006-2008, κυριαρχείται καθαρά από δεξιές, ίσως και κεντρώες, πολιτικές αποφάσεις.

 

Τσεχικός ευρωσκεπτικισμός

Η τσεχική κοινωνία μπορεί να θεωρηθεί μάλλον ευρωσκεπτικιστική. Για παράδειγμα, παρότι το 65% του πληθυσμού αντιμετωπίζει την ένταξη της Τσεχίας στην ΕΕ θετικά για λόγους εθνικής άμυνας, όταν αξιολογείται η πολιτική δραστηριότητα της ΕΕ, το ποσοστό αποδοχής της φτάνει μετά βίας το 38%. Από την άλλη, 69% των Τσέχων θεωρούν ότι η διακυβέρνηση της ΕΕ δε συνδέεται με τα συμφέροντα της χώρας τους. Ως εκ τούτου, δεν προκαλεί έκπληξη ότι ακόμη και τα δεξιά κόμματα, ή εκείνα που τοποθετούνται στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, πρωτοστατούν στον ευρωσκεπτικισμό, ή τουλάχιστον, αποστασιοποιούνται καθαρά από την αποτίμηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με υπερβολικά θετικό πρόσημο (ειδικά εντός της ΕΕ).  Για παράδειγμα, το Κομμουνιστικό Κόμμα προσπαθούσε επί μακρόν να πετύχει τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την ένταξη της χώρας στην ΕΕ και συνεχίζει να μιλά για την αποχώρηση της Τσεχίας από το ΝΑΤΟ. Κοινωνιολογικές έρευνες δείχνουν, ωστόσο, ότι τέτοιες κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις γεωπολιτικού χαρακτήρα δεν συναντούν ιδιαίτερη αποδοχή στην Τσεχία (επιπλέον, η συμμετοχή της χώρας στο ΝΑΤΟ έχει μεγαλύτερη δημοφιλία από την ένταξή της στην ΕΕ).

Στις φετεινές εκλογές συμμετείχαν συνολικά 31 κόμματα και πολιτικά υποκείμενα. Μόνο δυο από αυτά μπορούν να χαρακτηρισθούν αριστερά με βάση τα κλασικά κριτήρια: τα δυο που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Η είσοδος στο Κοινοβούλιο εννέα κομμάτων και κινημάτων αποτελεί νέο ρεκόρ. Η ηλικιακή σύνθεση των ψηφοφόρων άλλαξε. Μια πρώτη μελέτη έδειξε ότι η συμμετοχή των νέων και των μεσηλίκων ήταν μεγαλύτερη φέτος απ’ ότι στο παρελθόν.

 

Οι οπαδοί της αριστεράς συνεχίζουν να μειώνονται

Η ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων αναφορικά με τους κομμουνιστές και τους σοσιαλδημοκράτες μας επιτρέπει να διακρίνουμε δυο τύπους ψηφοφόρων. Η πρώτη ομάδα είναι αυτή της αποκαλούμενης “ιδεολογικής ψήφου”. Η δεύτερη, περιλαμβάνει ψηφοφόρους που με την ψήφο τους στην αριστερά εκφράζουν τη διαφωνία τους σε ποικίλες πτυχές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Η κοινωνιολογική έρευνα υποστηρίζει ότι η προσωπική ένταξη στην αριστερά ή τη δεξιά του πολιτικού φάσματος τείνει να χαλαρώνει με το χρόνο. Το ποσοστό των ψηφοφόρων που συντάσσονται με τη ριζοσπαστική αριστερά ανέρχεται χονδρικά στο 7,5%, με τη μετριοπαθή αριστερά στο 11,2% και με την κεντροαριστερά στο 8,2%. Το 35,4% των ψηφοφόρων συντάσσονται με διάφορα δεξιά κόμματα, ένα 20% με την κεντροδεξιά, 27,4% θεωρούν εαυτούς κεντρώους και 10,3% δεν έχουν καμιά προτίμηση (στοιχεία: μέσα του 2017). Οι μακροχρόνιες αναλύσεις δείχνουν ότι το ποσοστό των οπαδών της αριστεράς συνεχίζει να μειώνεται. Το 2012-13 αποτελούσαν πάνω από 40% του εκλογικού σώματος, ενώ φέτος ένα ισχνό 27%. Οι ψηφοφόροι που συντάσσονται με τη δεξιά δεν έχουν αλλάξει τα τελευταία τρία χρόνια, αλλά ο “κεντρώος” χώρος έχει δευρυνθεί αισθητά.

 

Η “νέα αριστερά” και οι Πειρατές

Και τα δυο αριστερά κόμματα εμφανίζουν εξασθένιση των θεμελιωδών ιδεών τους. Ο μέσος πολίτης συχνά δυσκολεύεται να διακρίνει την αριστερή φύση των πράξεων και της συμπεριφοράς, πχ των εκπροσώπων αυτών των κομμάτων στις κρατικές δομές (περιφερειακές διοικήσεις, δήμους, κλπ), παρά την αριστερή ρητορική τους. Κάποιες άλλες αριστερές ομάδες που ανήκουν στη λεγόμενη νέα αριστερά, δεν επιχείρησαν καν να συμμετάσχουν σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση. Πρόκειται κυρίως για ομάδες διανοουμένων που αναδύθηκαν από τη μεσαία τάξη (κυρίως στις πόλεις) χωρίς μεστή οργανωτική δομή. Το χαλαρό δίκτυο επαφών που διαθέτουν και οι κατά περίπτωση δράσεις τους δεν είναι αρκετά για να τους κάνουν να συμμετέχουν στην εκλογική αναμέτρηση. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και το Κόμμα των Πειρατών. Ο M.Vrba, Τσέχος δημοσιογράφος, περιέγραψε την πρόσφατη φαινομενική επιτυχία τους αρκετά καλά: “[Οι Πειρατές]… εκπροσωπούν μια μεταϊδεολογική εξέγερση κενή περιεχομένου που δεν επιφέρει καμιά αλλαγή στο περιεχόμενο της πολιτικής, παρά μόνο στη μορφή της”. Οι Πειρατές κατάφεραν να αποσπάσουν πολλές ψήφους από τις νεότερες ηλικίες, κατά κύριο λόγο στις πόλεις, ακριβώς εκεί όπου συγκροτήθηκε η λεγόμενη νέα αριστερά.

 

Αποτελεί ο κόσμος θύμα των στρατηγικών υου μάρκετινγκ;

Παραδοσιακός πυρήνας του αριστερού εκλογικού σώματος (και κυρίως του Κομμουνιστικού Κόμματος Βοημίας και Μολδαβίας: KSČM) είναι οι μεγαλύτερες γενιές ψηφοφόρων, που ασφυκτιούν μέσα στο σημερινό νεοφιλελεύθερο σύστημα και υποφέρουν από τους όρους που αυτό επιβάλλει.

Ωστόσο, ένα πράγμα φαίνεται να είναι αρκετά σαφές: οι πολίτες της Τσεχίας αντέδρασαν με επιφύλαξη στην ιδέα να ψηφίσουν τις “παλιές” πρακτικές των παραδοσιακών κομμάτων. Παραμένει το ερώτημα κατά πόσο υπήρξαν θύματα του έξυπνου μάρκετινγκ των νέων πολιτικών υποκειμένων, και ειδικά του ΑΝΟ. Προκύπτει επίσης, ότι ο κόσμος δεν θεωρεί τη δικαιοσύνη και τις δικαστικές αρχές αξιόπιστες. Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί το γεγονός ότι, μετά την ποινική δίωξη που ασκήθηκε από την αστυνομία εναντίον δυο κεντρικών στελεχών του ΑΝΟ, και του ίδιου του προέδρου τους, για υπεξαίρεση ευρωπαϊκών πόρων,  μερικές μόνο εβδομάδες πριν από τις εκλογές, δεν υπήρξε απώλεια ψήφων. Τουναντίον, το κίνημα ανέβασε το ποσοστό του. Σημαντικός αριθμός ψηφοφόρων πιστεύουν ότι ανάλογες πρακτικές εφαρμόζουν και τα κυβερνόντα κόμματα (μεταξύ αυτών και οι Σοσιαλδημοκράτες) χωρίς να τραβήξουν την προσοχή των δικαστικών αρχών.

Το πολύ καλό εκλογικό αποτέλεσμα του SPD (Ελευθερία και Άμεση Δημοκρατία) οφείλεται όχι μόνο στον “εθνικιστικό”, αντιισλαμικό και αντιμεταναστευτικό δημόσιο λόγο του, αλλά και στο ότι πρότεινε λύσεις που, τουλάχιστον θεωρητικά, θα προσφέρουν στους πολίτες μεγαλύτερη δυνατότητα συμμετοχής και παρέμβασης στις δημόσιες υποθέσεις (δημοψηφίσματα κλπ).

 

Συμπέρασμα

Το πρώτο σοκ πέρασε και τα αριστερά υποκείμενα αρχίζουν να σκέφτονται τα επόμενα βήματα. Υπάρχουν και κάποια κόμματα της δεξιάς που έχασαν μέρος της εκλογικής τους δύναμης. Αποτιμούν και αυτά τις μελλοντικές τους προοπτικές. Οι ηγέτες αρκετών κομμάτων παραιτήθηκαν ήδη από τη θέση τους. Ένα από τα διδάγματα της κρίσης και των κοινωνικών αλλαγών που επέφερε, είναι ότι ο παγκόσμιος καπιταλισμός έγινε ισχυρότερος. Ενώ κάποιες δυνάμεις ήλπιζαν να εκμεταλλευτούν την κρίση για να υλοποιήσουν τουλάχιστον μέρος των σχεδίων τους, βρέθηκαν οι ίδιες σε κρίση, από την οποία βρίσκουν σιγά-σιγά την έξοδο.

 

Τα εκλογικά αποτελέσματα αναλυτικά

Κόμμα ή κίνημα	Αποτέλεσμα % (2017)	Κοινοβουλευτικές έδρες/διαφορά (2013–17)
ANO 2011	29,64 %	78/+31
ODS	11,32 %	25/+9
Πειρατές	10,79 %	22/+22
SPD	10,64 %	22
CPBM– Κομμουνιστές	7,76 %	15/-18
CSSD – Σοσιαλδημοκράτες	7,27 %	15/-35
KDU-CSL – Χριστιανοδημοκράτες	5,81 %	10
TOP 09	5,31 %	7
STAN	5,18 %	6

 

Μετάφραση: Καλλιόπη Αλεξοπούλου