Στις 20 Ιουλίου 2001, ο 23χρονος διαδηλωτής Κάρλο Τζουλιάνι πυροβολήθηκε από έναν αστυνομικό και σκοτώθηκε κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων που γίνονταν στη Γένοβα κατά της συνόδου των G8. Η σύνοδος αυτή έμεινε στην ιστορία για την τρομερής κλίμακας αστυνομική της βαρβαρότητα. Ο έλληνας βουλευτής Γιάννης Μπουρνούς, που είχε πάρει μέρος στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, αναφέρεται
Στις 20 Ιουλίου 2001, ο 23χρονος διαδηλωτής Κάρλο Τζουλιάνι πυροβολήθηκε από έναν αστυνομικό και σκοτώθηκε κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων που γίνονταν στη Γένοβα κατά της συνόδου των G8. Η σύνοδος αυτή έμεινε στην ιστορία για την τρομερής κλίμακας αστυνομική της βαρβαρότητα. Ο έλληνας βουλευτής Γιάννης Μπουρνούς, που είχε πάρει μέρος στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, αναφέρεται στις επιπτώσεις που είχαν στα αριστερά κόμματα σε όλη την Ευρώπη.
Το κίνημα διαμαρτυρίας κατά των G8 (και των G20) – το κίνημα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης- μπορεί σήμερα να ανατρέξει στην 20ετή ιστορία του. Δημιούργησε νέες μορφές οργάνωσης: εμπνεόμενα από τα Παγκόσμια Κοινωνικά Φόρουμ στη Λατινική Αμερική, τα Ευρωπαϊκά Κοινωνικά Φόρουμ (ΕΚΦ) χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι εναλλακτικής σκέψης και πρακτικών. Εμπνεόμενα από τα ΕΚΦ, νέα αντικαπιταλιστικά κινήματα δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη, με μείζονες επιπτώσεις και στην πολιτική των κομμάτων. Αυτά τα κινήματα, εν τέλει, οδήγησαν σε νέες μορφές συνεργασίας μεταξύ των αριστερών κομμάτων στην Ευρώπη και στη δημιουργία του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.
Ο Γιάννης Μπουρνούς (*1979) είναι μέλος του ελληνικού κοινοβουλίου (νομός Λέσβου) και σήμερα σκιώδης αναπληρωτής υπουργός εξωτερικών σχέσεων, υπεύθυνος ευρωπαϊκών υποθέσεων της κοινοβουλευτικής ομάδας ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία. Στις 16 Ιουλίου 2001, έφτασε στη Γένοβα ως μέλος της Νεολαίας του Συνασπισμού (του κόμματος που ήταν η βασική συνιστώσα του ΣΥΡΙΖΑ) και της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Διαδήλωση της Γένοβας, η οποία έστειλε στη Γένοβα 1.800 έλληνες ακτιβιστές. Στις 19 Ιουλίου, ο Μπουρνούς, μαζί με τους Νέους Κομμουνιστές (Giovani Comunisti/e), την οργάνωση νεολαίας της ιταλικής Κομμουνιστικής Επανίδρυσης και άλλες δυνάμεις, συμμετείχε στο μπλοκ των διαδηλωτών κοινωνικής ανυπακοής στην οδό Τολεμάιντε.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι ο λόγος που εκφώνησε στις 12 Ιουλίου 2021 στη διάσκεψη «Η Γένοβα και μετά από αυτήν. Η ανάπτυξη του κινήματος της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ», που οργάνωσε το transform! Italia.
Σ’ αυτούς που ασχολούνται με την πολιτική αρέσει να εξετάζουν τα γεγονότα από την ιστορική σκοπιά. Είναι φανερό ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη Γένοβα τοποθετώντας την στο ευρύτερο πλαίσιο της αριστερής και προοδευτικής ιστορίας. Η Γένοβα ήταν η κορυφαία στιγμή ενός κινήματος που καθόρισε τη γενιά μας, που καθόρισε την ευρωπαϊκή Αριστερά και την ελληνική Αριστερά. Είναι η πολιτική μας κληρονομιά. Υπό μια ευρύτερη έννοια, η Γένοβα και το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα ή κίνημα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης ήταν η απάντηση σε μια μεγάλη ήττα. Μόνο δέκα χρόνια μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός θριάμβευε. Η «επίσημη» και παραδοσιακή Αριστερά είχε ήδη υποταγεί στο νεοφιλελευθερισμό και είχε περιθωριοποιηθεί. Ήμασταν εκτός τόπου και χρόνου.
Ήταν τη δεκαετία του 1990 που η Ευρωπαϊκή Ένωση πήρε την τελική μορφή της ενσωματώνοντας και συνταγματοποιώντας το νεοφιλελευθερισμό. Η Νομισματική Ένωση ήταν η πιο άκαμπτη μορφή νεοφιλελευθερισμού σε ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο, εγγεγραμμένου σε συνταγματικά κείμενα. Αυτό ήταν το πλαίσιο: η ευρωπαϊκή Αριστερά ήταν ένα άδειο κέλυφος.
Το πρώτο σημάδι αντίστασης ήρθε από τη Λατινική Αμερική. Έχοντας υποστεί την πιο σκληρή κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού και του ιμπεριαλισμού, η αποδοχή της ήττας δεν ήταν ποτέ μια επιλογή. Εμφανίστηκαν νέες μορφές κινητοποίησης των φτωχών, με τη δημιουργία πλατιών λαϊκών μετώπων, που ένωναν μια πλειάδα αντιστάσεων και ευαισθησιών σε ένα κοινό σχέδιο.
Θεωρώ ότι αυτοί είναι που μας δίδαξαν ότι μπροστά σε έναν τέτοιο εχθρό και όταν έχεις κατανοήσει την αδυναμία των παραδοσιακών μορφών αριστερής οργάνωσης, πρέπει να συμβαδίσεις με οποιονδήποτε μοιράζεται τους φόβους σου και το όραμά σου για μετασχηματισμό του φόβου σε ελπίδα. Είτε αυτοί είναι αγωνιστές κομμάτων και κινημάτων, συνδικαλιστές, είτε ΜΚΟ, τοπικοί ακτιβιστές, χριστιανοί, κοινοτικά δίκτυα. Αυτό που έχει σημασία είναι ο στόχος όχι η μορφή. Είναι επίσης ένα αντάρτικο κατά της νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας που επιδιώκει να υπονομεύσει την ενότητά της και τις θέσεις εξουσίας της. Όλα αυτά δημιούργησαν νέες καινοτόμες δομές συντονισμού με τη μορφή των Κοινωνικών Φόρουμ.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όπως είπα, η Αριστερά έμοιαζε με λείψανο, ήταν ένα έκθεμα στο μουσείο της πολιτικής. Μέσα σε λίγα χρόνια, όμως, υπήρξε ένα κύμα αριστερών κυβερνήσεων στη Νότια Αμερική, που αποδιάρθρωσε κάποια από τα στοιχεία του καθιερωμένου νεοφιλελευθερισμού, δημιουργώντας κράτη πρόνοιας, προχωρώντας σε εθνικοποιήσεις, μειώνοντας τις ανισότητες, εφευρίσκοντας διάφορους τρόπους για να παρακαμφθεί η κυριαρχία των συντηρητικών μέσων ενημέρωσης.
Το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα και τα Κοινωνικά Φόρουμ ήταν ο σύνδεσμος που συνένωσε διαφορετικές εμπειρίες, διαφορετικές μορφές διαμαρτυρίας, οργάνωσης, κινητοποίησης και επικοινωνίας. Αυτό το κίνημα ήταν που έβαλε την Αριστερά στον 21ο αιώνα. Στη χώρα μου, κυριολεκτικά δημιούργησε τον ΣΥΡΙΖΑ.
Δέκα χρόνια μετά τη Γένοβα, στην καρδιά της κρίσης της ευρωζώνης, ο υπ’ αριθμόν ένας εχθρός του κατεστημένου της ΕΕ, ο μεγαλύτερος φόβος του και η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν τα κινήματα και τα κόμματα κατά της λιτότητας.
Το αντιπαγκοσμοποιητικό κίνημα και τα Κοινωνικά Φόρουμ ήταν ο σύνδεσμος που συνένωσε διαφορετικές εμπειρίες, διαφορετικές μορφές διαμαρτυρίας, οργάνωσης, κινητοποίησης και επικοινωνίας. Ήταν το όχημα που μετασχημάτισε τον τρόπο που αντιστεκόμαστε, αγωνιζόμαστε και θέτουμε τα όρια νέων αριστερών σχεδίων, καλύτερα προσαρμοσμένων στον πραγματικό κόσμο που ζούμε. Όλα αυτά ήταν που έβαλαν την Αριστερά στον 21ο αιώνα. Στη χώρα μου, αυτά ήταν που κυριολεκτικά δημιούργησαν τον ΣΥΡΙΖΑ.
Το λέω αυτό υπενθυμίζοντας ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι, εδώ και περίπου δέκα χρόνια, ή κυβέρνηση ή το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης, με εκλογικά ποσοστά πάνω από 30%. Η πολιτική συγκυρία και τα ιδιαίτερα γεγονότα που συνέβησαν στην Ελλάδα είναι προφανώς ένα κρίσιμο ζήτημα, αλλά δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την ελληνική εξέγερση κατά της λιτότητας και την πλήρη ανατροπή του ελληνικού κατεστημένου από τον ΣΥΡΙΖΑ χωρίς να λάβουμε υπόψη μας τη Γένοβα και την εμπειρία του κινήματος της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης.
Ειπώθηκε ήδη ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, υπό την ηγεσία σήμερα του Αλέξη Τσίπρα, μετείχε στο κίνημα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης, εμπνεύστηκε από το Πρώτο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας και από τα λατινοαμερικανικά αντινεοφιλελεύθερα κινήματα, οργάνωσε ή συμμετείχε ενεργά στα Ευρωπαϊκά Κοινωνικά Φόρουμ.
Ήταν μια μετασχηματιστική εμπειρία που γρήγορα μεταφέρθηκε στις εσωτερικές διαδικασίες της ελληνικής Αριστεράς, η οποία αναζητούσε μια νέα ταυτότητα και τρόπους για να εκμεταλλευτεί, ακόμα και πριν από την κρίση της ευρωζώνης, τη διαφαινόμενη ασυγκράτητη παρακμή των ελλήνων σοσιαλιστών από τότε που εναγκαλίστηκαν ολόψυχα το νεοφιλελεύθερο Τρίτο Δρόμο στα τέλη της δεκαετίας του1990.
Δεν μπορούμε να φανταστούμε το κίνημα κατά της λιτότητας στην Ελλάδα και τα διάφορα δίκτυα αλληλεγγύης που δημιουργήθηκαν σε όλη τη χώρα τα χρόνια της σκληρής λιτότητας χωρίς την εμπειρία των Κοινωνικών Φόρουμ. Στις ελληνικές βουλευτικές εκλογές του 2012 ή του 2015, φαινόταν απολύτως φυσική η συνεργασία μεταξύ ανθρώπων από διαφορετικές πολιτικές παραδόσεις (με εξαίρεση φυσικά τους φασίστες) που είχαν ριζοσπαστικοποιηθεί από την ακραία λιτότητα. Σήμερα, στις τάξεις του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί κανείς να βρει ψηφοφόρους και κομματικά μέλη που είχαν ενεργή παρουσία, όχι μόνο στο (σοσιαλδημοκρατικό) ΠΑΣΟΚ, αλλά και στη (συντηρητική) Νέα Δημοκρατία ή το (δεξιό) κόμμα των Ανεξάρτητων Ελλήνων. Εξακολουθεί να είναι κρίσιμο στοιχείο της στρατηγικής μας η άποψη ότι μόνο προοδευτικά μέτωπα μεταβλητής γεωμετρίας μπορούν να φέρουν την αλλαγή.
Στη Γένοβα αισθανθήκαμε τον απόλυτο φόβο, αλλά και την απόλυτη έννοια ελευθερίας και απελευθέρωσης. Ίσως υποτιμήσαμε τη δύναμη των εχθρών μας, ίσως προς στιγμή αισθανθήκαμε ότι μια συμβολική σύγκρουση με το κράτος ήταν μια ολική σύγκρουση με τον ισχυρό αντίπαλό μας.
Στη Γένοβα αισθανθήκαμε τον απόλυτο φόβο, αλλά και την απόλυτη έννοια ελευθερίας και απελευθέρωσης. Ίσως κάποιες στιγμές, όπως παραδέχτηκε αργότερα η συλλογικότητα Wu Ming (ιταλοί μυθιστοριογράφοι), που μετείχε στην πολιτική ανυπακοή, υποτιμήσαμε τη δύναμη των αντιπάλων μας και υπερτιμήσαμε τις δικές μας δυνάμεις∙ ίσως προς στιγμήν αισθανθήκαμε ότι μια συμβολική σύγκρουση με το κράτος -σε ένα συμβολικό πεδίο αγώνα- ήταν μια πραγματική, ολική σύγκρουση με τον ισχυρό μας αντίπαλο ίσως προς στιγμήν αγνοήσαμε αυτό που έγραψε ο Γκράμσι στα Τετράδια Φυλακής, ότι ο αγώνας για να σπάσει η συναίνεση -και έτσι η ηγεμονία- του κυρίαρχου μπλοκ δεν είναι ένας αγώνας ταχύτητας, δεν είναι μια μονοήμερη μάχη σε ένα δρόμο, αλλά μια αποστολή μακράς διάρκειας.
Από την άλλη, οι διαδηλώσεις στη Γένοβα και το κίνημα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης μας υπενθύμισαν επίσης, με τον καλύτερο τρόπο, τις σκέψεις του Γκράμσι, ότι αυτός ο διαρκής αγώνας δεν αφορά μόνο τον αγώνα κατά της οικονομικής υποδούλωσης, δεν περιλαμβάνει μόνο το προλεταριάτο, αλλά απλώνεται σε κάθε χώρο και πεδίο που συνδέεται με το κράτος και όπου, με την εδραίωση της συναίνεσης, αναπαράγονται οι εξουσίες του: στα σχολεία, στα μέσα ενημέρωσης και στους τόπους παραγωγής πολιτισμού, στα συνδικάτα, ακόμα και στα γήπεδα ποδοσφαίρου.
Στη Γένοβα άλλαξε η ταυτότητά μας: Καταλάβαμε ότι ο σεχταρισμός σκοτώνει την Αριστερά και ότι η ενότητα στη διαφορετικότητα είναι το βασικό μας όπλο. Μάθαμε επίσης ότι αυτό που χαρακτηρίζει ένα φορέα κοινωνικής αλλαγής δεν είναι ο βερμπαλισμός των συνθημάτων, αλλά η ικανότητα μετασχηματισμού του φόβου των ανθρώπων σε ελπίδα, της αγωνίας τους σε συγκεκριμένες πολιτικές εναλλακτικές.
Αλλά στη Γένοβα και γενικά στο κίνημα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης, η ταυτότητά μας άλλαξε και σε σχέση με την πολιτική πρακτική. Καταλάβαμε ότι άνθρωποι με διαφορετικές πρακτικές και προσδοκίες μπορεί να συμμετέχουν στους ίδιους κοινωνικούς αγώνες και να έχουν τα ίδια πολιτικά σχέδια∙ ότι ο σεχταρισμός σκοτώνει την Αριστερά και ότι η ενότητα στη διαφορετικότητα είναι το βασικό μας όπλο εναντίον των ισχυρών αντιπάλων μας. Στρέψαμε την προσοχή μας στα νικηφόρα λατινοαμερικανικά πολιτικά σχέδια που κατάφεραν να νικήσουν και να ασκήσουν εξουσία, με τις νίκες τους αλλά και με τις ήττες και τις αντιφάσεις τους. Χάρη στη διαδικασία του Κοινωνικού Φόρουμ κατορθώσαμε να δημιουργήσουμε το Κόμμα Ευρωπαϊκής Αριστεράς, το 2004.
Μάθαμε επίσης, ότι αυτό που σε κάνει φορέα κοινωνικής αλλαγής δεν είναι ο βερμπαλισμός στην ανάλυση και τα συνθήματά σου, αλλά η ικανότητα μετασχηματισμού του φόβου των ανθρώπων σε ελπίδα, της απογοήτευσή τους σε συλλογική δράση και της αγωνίας τους για την καθημερινή ζωή σε συγκεκριμένες πολιτικές εναλλακτικές, στη βάση αυτού που ο Αλέξης Τσίπρας αποκάλεσε -σε μια συνομιλία του με τον Έβο Μοράλες το 2019- «επαναστατικό ρεαλισμό».
Αυτές τις μέρες κάθε χρόνο, αρκετοί από μας που μετείχαμε στην αποστολή των 1.800 Ελλήνων της Γένοβας αισθανόμαστε περίεργα. Το σώμα μας αρνείται να ξεχάσει. Στις 20 Ιουλίου 2021, θα θυμηθούμε τα 20 χρόνια που πέρασαν από τις μέρες που άλλαξαν για πάντα τις ζωές μας. Είναι καθήκον μας, αλλά και καθήκον της νεότερης γενιάς ακτιβιστών, να μην ξεχάσουν ούτε τις μέρες της Γένοβας ούτε τον Κάρλο Τζουλιάνι. Είναι καθήκον μας να γίνουμε καλύτεροι, πιο χρήσιμοι στην κοινωνική πλειοψηφία ως αριστεροί και προοδευτικοί άνθρωποι. Να αναλύσουμε τις ήττες μας και να γίνουμε σοφότεροι για τις μάχες του μέλλοντος. Είναι υπέρτατο καθήκον μας, αυτές τις δραματικές μέρες των συνεχιζόμενων, πολυπρόσωπων υπαρξιακών κρίσεων και αδιεξόδων του νεοφιλελευθερισμού, να χρησιμοποιήσουμε όλα τα εργαλεία που αποκτήσαμε από τη διαδικασία των Κοινωνικών Φόρουμ και να αρχίσουμε να ξαναχτίζουμε ένα διεθνές -γιατί όχι ένα παγκόσμιο- σχέδιο πολιτικών εναλλακτικών, που είναι σήμερα τρομερά απόν.
Το χρωστάμε αυτό στον Κάρλο, αλλά και σε όλους εμάς που ήμασταν παρόντες στην οδό Τολμάιντε εκείνη την άγρια μέρα που μας άλλαξε τη ζωή.
See also:
Raffaella Bolini et al.,A Roundtable of Activists from Five European Countries. Assessing the Anti-Globalisation Movement and the Social Forum Process
Genoa: press conference of the Party of the European Left
Yiannis Bournous, The European Left to become a truly European political party. Speech at the EL Congress, December 2019