Το εκλογικό αποτέλεσμα του 10.2% που έφερε το Μπλόκο της Αριστεράς, πέρα από διπλασιασμό της κοινοβουλευτικής του εκπροσώπησης, συνιστά υπέρβαση της ψήφου τακτικής, η οποία αποτελεί την άλλη όψη του αποπολιτικοποιημένου φόβου και πρέπει οπωσδήποτε να ξεπεραστεί.
Ακολουθεί μια σύντομη ανάλυση των πορτογαλικών εκλογών που στηρίζεται σε δύο κύριες παραδοχές:
-
Σπάνια έχουμε βιώσει μια τόσο αποτελεσματική προεκλογική προπαγάνδα υπέρ της δικομματικής κυβέρνησης της λιτότητας (PSD/CDS-PP: Σοσιαλδημοκράτες / Χριστιανοδημοκράτες – Λαϊκό Κόμμα). Αυτή η προπαγάνδα, με τη στήριξη των μηνυμάτων που σποραδικά εξέπεμπε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κάλυψε το κενό του πολιτικού προγράμματος της δεξιάς, καθώς και τα καταστροφικά αποτελέσματα της πολιτικής της λιτότητας. Η αποτελεσματικότητα της προεκλογικής προπαγάνδας συνδέεται, ωστόσο, με τη στρατηγική αδυναμία του Σοσιαλιστικού Κόμματος.
-
Η μόνη καθαρή πολιτική στάση ήταν ο αγώνας κατά της λιτότητας. Ο αγώνας αυτός δόθηκε σε ένα πεδίο μάχης που επέτρεψε την εκθετική άνοδο της ριζοσπαστικής αριστεράς και επέφερε εντυπωσιακά κοινοβουλευτικά κέρδη στο Μπλόκο της Αριστεράς (ΒΕ). Η άνοδος της αριστεράς οφείλεται και στο γεγονός ότι εστίασε στις συνέπειες της λιτότητας (ανεργία, επισφάλεια, κοινωνική ανισότητα), καθώς και στις καθαρές της θέσεις αναφορικά με τη διεθνή κατάσταση και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όλα αυτά οδήγησαν στην εκλογική της επιτυχία, ενώ η Καταρίνα Μάρτινς, εκπρόσωπος του Μπλόκου της Αριστεράς, ηγήθηκε της κινηματικής δράσης, τόσο εντός όσο και εκτός του κόμματος.
Με βάση τις δύο παραπάνω παραδοχές, μπορούμε να περιγράψουμε τη συνωμοσία που έγινε και που οδήγησε την εκλογική διαδικασία στην παρούσα διαπραγμάτευση η οποία θα σημαδεύσει το πολιτικό πλαίσιο.
Ο φόβος ως μέικαπ
«Άκουσέ με. Θα σου πω ένα μυστικό. Είναι πολύ χρήσιμο να φοβάται ο κόσμος»
Πρόκειται για ένα στίχο του Καπίκουα, ενός Πορτογάλου ράπερ με εμφανείς πολιτικές ανησυχίες. Γραμμένος πολλά χρόνια πριν από τις πρόσφατες εκλογές, αυτός ο στίχος συνοψίζει τη χρήση του φόβου ως εργαλείου που αποφέρει κέρδος και που, κατά συνέπεια, αντιτίθεται στην πολιτική, η οποία ορίζεται ως διαδικασία κριτικής και νηφάλιας σκέψης. Ο φόβος είναι μια από τις αγαπητές παθογένειες του ορντοφιλελευθερισμού, ενώ αποτέλεσε μια από τις κύριες στρατηγικές του δημόσιου λόγου στην Πορτογαλία.
Ο φόβος λειτούργησε ως οθόνη που περιστρεφόταν γύρω από ένα κενό και ασαφές πολιτικό πρόγραμμα σε ένα ομιχλώδες σενάριο το οποίο στηριζόταν σε δείκτες που μιλούσαν για μείωση της ανεργίας και οικονομική ανόρθωση. Αυτοί οι δείκτες, αποτέλεσμα σοβαρής λαθροχειρίας των στατιστικών δεδομένων, συνετέλεσαν στην παγίωση μιας εικόνας που απειλούσε τους ψηφοφόρους με επιστροφή στο αρχικό στάδιο της κρίσης. Ο φόβος χρησιμοποιήθηκε ως παραπέτασμα που κάλυπτε οποιαδήποτε απόπειρα αξιολόγησης μιας συνολικά καταστροφικής κυβερνητικής θητείας. Η κυβέρνηση της λιτότητας απειλούσε τη χώρα με περισσότερη λιτότητα, ενώ ταυτόχρονα διατηρούσε τους ίδιους πολιτικούς φορείς και την ίδια πολιτική κάτω από μια επαρκή στρώση μέικαπ.
Την ίδια ώρα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα έρχεται αντιμέτωπο με τον εαυτό του εξαιτίας του δισταγμού του να εφαρμόσει τη δική του ατζέντα. Προτείνει ανακούφιση των εισοδημάτων μέσω της αποκεφαλαιοποίησης της κοινωνικής ασφάλισης, του παγώματος των προγραμμάτων συνταξιοδότησης και της ελαστικοποίησης του εργασιακού δικαίου – ταλαντευόμενο μεταξύ των «ευρωπαϊκών συμβιβασμών» και της χαλάρωσης των μέτρων λιτότητας-, με ένα νεοφιλελεύθερο οικονομολόγο –εν είδει φρουρού- που έχει την ευθύτητα ενός χρηματιστή (ενσάρκωση, θα έλεγε κανείς, της ειρωνικής «κοινωνικής αντίθεσης σε δράση» του Μαρξ) αλλά δεν καταφέρνει να κινητοποιήσει κανέναν. Όμως, για πρώτη φορά, ένα σημαντικό ποσοστό του εκλογικού σώματος ψήφισε το Μπλόκο της Αριστεράς ως μια ζωντανή πολιτική εναλλακτική λύση η οποία δομείται γύρω από την υπόθεση της αποτελεσματικής διακυβέρνησης.
Όσον αφορά την επιχειρηματολογία της απελπισίας, το εκλογικό αποτέλεσμα απέδειξε πως ο φόβος κατέλαβε, τελικά, αυτούς που τον διέσπειραν. Και, για να το διατυπώσουμε με τους στίχους του Καπίκουα, «φοβούνται ότι δεν φοβόμαστε πια».
Πραγματικοί άνθρωποι με πραγματικούς ανθρώπους
Photo by Paulete Matos
Το μότο «Πραγματικοί Άνθρωποι» είχε διπλή σημασία. Ως προεκλογικό σλόγκαν, κινούνταν στον αντίποδα των ψυχρών μοντέλων που εμφανίζονταν στις αφίσες της δεξιάς συμμαχίας, καθώς και των πληρωμένων κομπάρσων που χρησιμοποίησε το Σοσιαλιστικό Κόμμα και τους οποίους κατήγγειλαν τα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα. Το σλόγκαν συνιστούσε, συγχρόνως, έκκληση από πραγματικούς πολίτες σε πραγματικούς πολίτες, στο πλαίσιο ενός απολύτως αποδεκτού πολιτικού προγράμματος. Συμβόλιζε τη διεθνιστική αλληλεγγύη προς τους πρόσφυγες, την αριστερή απάντηση στη γλώσσα των γραφειοκρατών και των χρηματιστών και σηματοδοτούσε μια ξεκάθαρη τοποθέτηση υπέρ της ηγεμονίας των δυνάμεων που αντιτίθενται στη λιτότητα. Προτάσσοντας μια εναλλακτική λύση απέναντι στο Σοσιαλιστικό Κόμμα -που έχει μετατραπεί σε “one man show”-, το Μπλόκο κατοχύρωσε τη θέση του στην πρώτη γραμμή της αριστερής αντιπολίτευσης. Χάρη στη σαφήνεια που το χαρακτήριζε σε όλη την προεκλογική εκστρατεία, αναφορικά με την πρόθεση του να συγκροτήσει μια εναλλακτική κυβέρνηση για την οποία η λιτότητα αποτελεί την καρδιά του οικονομικοπολιτικού σχεδίου που πρέπει να πολεμήσουμε, ακύρωσε εν μέρει το επιχείρημα της «τακτικής ψήφου».
Οι δύο κύριες συνέπειες της διαπραγμάτευσης στην οποία συμμετέχουμε:
1.Το Μπλόκο ύψωσε το ανάστημά του ως μια πολιτική δύναμη που διαθέτει ξεκάθαρες απαντήσεις στα μείζονα προβλήματα. Η προεκλογική εκστρατεία το δυνάμωσε, όπως τόνισε στην προεκλογική της δήλωση η Καταρίνα Μάρτινς: «Η δεξιά συμμαχία που μειοψηφεί δεν μπορεί να γίνει κυβέρνηση στην Πορτογαλία αν η δημοκρατία δεν της χαρίσει την πλειοψηφία. Στο βαθμό που εξαρτάται από το Μπλόκο της Αριστεράς, είναι σίγουρο ότι κάτι τέτοιο δεν θα γίνει».
2. Η δεξιά συμμαχία, παρά την απώλεια 700.000 ψήφων και, συνεπώς, της απόλυτης πλειοψηφίας, υπερτερεί του Σοσιαλιστικού Κόμματος κατά 4%. Αυτό θα αναγκάσει το ΣΚ να ξεκαθαρίσει αν επιθυμεί να συμβαδίσει με τη δεξιά συμμαχία ή να διαπραγματευθεί για μια εναλλακτική κυβέρνηση με το Μπλόκο της Αριστεράς, το Κομμουνιστικό Κόμμα και τους Πράσινους (CDU). Τούτο το αδιέξοδο δεν είναι απλώς συγκυριακό, ενώ καταδεικνύει πόσο μη λειτουργικός αποβαίνει ο δισταγμός των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων να αντιμετωπίσουν την κρίση. Είναι ένα προφανές αδιέξοδο. Τη στιγμή της συγγραφής αυτού του άρθρου, εντός του ΣΚ διεξάγεται αντιπαράθεση ανάμεσα σε μια κεντρώα ηγεσία η οποία αρνείται οποιαδήποτε προσπάθεια συνεννόησης με την Αριστερά και σε μια τάση -που είναι ίσως εγγύτερα στις κοινωνικές του ρίζες- η οποία είναι ανοιχτή σε μια εναλλακτική πρόταση που θα σέβεται, τουλάχιστον, το θεμελιώδες δίκαιο.
Οι επόμενες ημέρες θα είναι αποφασιστικής σημασίας και οι γραμμές είναι ξεκάθαρες: η οποιαδήποτε εναλλακτική πρόταση θα πρέπει, για να είναι βιώσιμη, να απορρίψει τη λιτότητα, γεγονός το οποίο εξαρτάται αποκλειστικά από το ΣΚ. Από την άλλη, αν προκριθεί ο σχηματισμός μιας μειοψηφικής δεξιάς κυβέρνησης, μπορούμε να αναμένουμε ότι σύντομα θα ξεσπάσει μια κρίση ταυτότητας εντός του ΣΚ η οποία θα επηρεάσει όλη την ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία.
Όπως και νάχει, η θέση της ριζοσπαστικής αριστεράς είναι, εφεξής, στο δρόμο, στα κοινωνικά κινήματα και τα μέσα μετασχηματισμού που θα οδηγήσουν στη δημιουργία μιας νέας ευρωπαϊκής πολιτικής δύναμης η οποία θα αντιστέκεται στο φόβο.
Η μετεκλογική ομιλία της εκπροσώπου του Μπλόκου της Αριστεράς Καταρίνα Μάρτινς
«Το Μπλόκο της Αριστεράς πέτυχε σήμερα το καλύτερο εκλογικό του αποτέλεσμα. Κερδίσαμε περισσότερες ψήφους, μεγαλύτερη εντολή, περισσότερη δύναμη από ποτέ άλλοτε.
Κατανοούμε την ψήφο των πολιτών και αναλαμβάνουμε την ευθύνη της εμπιστοσύνης που μας έδειξαν.
Εκπροσωπούμε την ψήφο εμπιστοσύνης των εργαζομένων, των νέων και των συνταξιούχων. Ευχαριστώ τους -περισσότερους από μισό εκατομμύριο- ψηφοφόρους για την εμπιστοσύνη τους και τους λέω ότι το Μπλόκο θα τηρήσει και θα τιμήσει τον λόγο του.
Γι’ αυτό είμαι εδώ για να σας μιλήσω για το μέλλον.
Η δεξιά συμμαχία είναι, βεβαίως, ο νικητής αυτών των εκλογών, αλλά δεν θα έπρεπε να γιορτάζει τη στιγμή που έχασε 30 βουλευτικές έδρες και περισσότερες από μισό εκατομμύριο ψήφους. Το PSD (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα) και το CDS (Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα) δεν θα έχουν πια τις απαραίτητες βουλευτικές ψήφους για να ιδιωτικοποιήσουν την κοινωνική ασφάλιση ή να περικόψουν τις συντάξεις. Η δημοκρατία απέρριψε το σχηματισμό νέας κυβέρνησης από τους Πάσος Κοέλιο και Πάουλο Πόρτας και η ήττα τους δεν μπορεί να κρυφτεί.
Αν ο Πρόεδρος δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, είτε γιατί τα κόμματα τα βρουν μεταξύ τους είτε γιατί δεν δίνει την πρέπουσα σημασία στο αποτέλεσμα της ψηφοφορίας, πρέπει να ξέρετε ότι το Μπλόκο της Αριστεράς θα τιμήσει τον λόγο του και –σύμφωνα με την εντολή που πήρε- θα καταψηφίσει στη Βουλή το κυβερνητικό πρόγραμμα που θα κάνει τους Πορτογάλους ακόμα φτωχότερους.
Οι ψηφοφόροι δεν επέλεξαν λιτότητα και θυσίες. Είπαν ότι αυτά ήταν ήδη αρκετά. Η πλειοψηφία των ψηφοφόρων έδειξε ότι επιθυμεί την αλλαγή και έχει δικαίωμα στην αλλαγή.
Τώρα θα περιμένουμε την απάντηση των υπόλοιπων αριστερών κομμάτων γιατί η ευθύνη μας είναι τεράστια.
Η Πορτογαλία χρειάζεται ένα πρόγραμμα έκτακτης ανάγκης για να συσπειρώσει τις δυνάμεις της. Χρειάζεται να γιατρέψει τις πληγές της φτώχιας, χρειάζεται επενδύσεις, αύξηση του κατώτατου μισθού, εγκατάλειψη των απειλών για περικοπές στις συντάξεις.
Η Πορτογαλία χρειάζεται να της εξασφαλίσουμε ειρήνη και τη βεβαιότητα ότι θα κάνουμε ότι μπορούμε για να αντισταθούμε στον οικονομικό εκβιασμό, γιατί το χρέος μας χρειάζεται αναδιάρθρωση προκειμένου να έχουμε δημόσια υγεία, εκπαίδευση και σταθερότητα για τους συνταξιούχους.
Θα ακολουθήσουν σκληρές μέρες και χρόνια. Θα ειπωθούν πολλά για πολιτική κρίση, για παιχνίδια ισχύος και για τεχνάσματα. Αλλά το Μπλόκο της Αριστεράς ποτέ δεν ξεχνά αυτό που είναι πραγματικά ουσιώδες: την κοινωνική κρίση, τις καθημερινές δυσκολίες του κόσμου, το ότι ένα στα τρία παιδιά ζει στη φτώχεια, το ένα εκατομμύριο των ανέργων και πάνω από ένα εκατομμύριο συνταξιούχων που ζουν με λιγότερα από 10 ευρώ τη μέρα με τα οποία πρέπει να πληρώνουν το ενοίκιό τους, να τρώνε και να φροντίζουν την υγεία τους. Αυτά είναι τα πραγματικά προβλήματα που μας φοβίζουν. Θέλω να σας εγγυηθώ ότι το Μπλόκο δεν θα εγκαταλείψει την Πορτογαλία, δεν θα εγκαταλείψει όσους εργάζονται ή έχουν εργαστεί εδώ. Πρέπει να είμαστε σταθεροί, να έχουμε καθαρή σκέψη και να εστιάσουμε όλη μας την προσοχή στην ουσία των πραγμάτων. Και η ουσία είναι οι θέσεις εργασίας.
Η Πορτογαλία θα αποτύχει αν η οικονομία της δεν διορθωθεί ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας.
Η Πορτογαλία θα νικήσει αν ανοιχτεί στη δημοκρατία και την ευθύνη.»
Καταρίνα Μάρτινς
Συντονίστρια του Μπλόκου της Αριστεράς
Λισαβόνα, 5 Οκτωβρίου 2015